Pilzno (województwo podkarpackie)

Pilzno – miasto w woj. podkarpackim, w powiecie dębickim, w Dolinie Dolnej Wisłoki. Siedziba gminy miejsko-wiejskiej Pilzno. Za czasów I Rzeczypospolitej od połowy XV w. do 1772 r. stolica powiatu pilzneńskiego w województwie sandomierskim. Przed 1945 rokiem Pilzno należało do województwa krakowskiego, po zakończeniu II wojny światowej weszło w skład nowo utworzonego województwa rzeszowskiego. Miasto było pod zaborem austriackim w czasie rozbiorów Polski. W latach 1975-1998 miasto administracyjnie należało do województwa tarnowskiego.

Według danych z 31 grudnia 2010 r. miasto miało 4622 mieszkańców.

Historia

23 kwietnia 1769 roku odbył się tu zjazd szlachty zawiązującej konfederację barską i wybierającej jej marszałkiem Adama Parysa (ok. 1740-1817). Przybyli tu wtedy konfederaci ze zjazdu w Jedliczu.

Szczególnie okrutne wydarzenia miały miejsce 19 lutego 1846 roku na rynku w Pilźnie (rzeź galicyjska). Pod hasłami "Polacy idą wyrzynać do szczętu chłopów!" miejscowi chłopi dokonali na pilzneńskim rynku samosądu na tutejszej szlachcie..

Toponimia

Etymologia nazwy miasta jest niejasna, może się odnosić zarówno do nazw terenowych z języków słowiańskich, oznaczających moczary, bagna, teren podmokły alternatywnie, może mieć związek z niemiecką akcją kolonizacyjną miasta w XIII wieku.

Etnografia okolic Pilzna

W roku 1869 Pilzno i okolice opisał m.in. Wincenty Pol: " Na obszarze Wisłoki uderza nas fakt inny; całą tę okolicę, którą obszar Wisłoki, Ropy, Jasły, Jasełki i średniego Wisłoka zajmuje, osiedli tak zwani Głuchoniemcy od dołów Sanockich począwszy, to jest od okolicy Komborni, Haczowa, Trześniowa aż po Grybowski dział: Gorlice, Szembark i Ropę od wschodu na zachód, ku północy aż po ziemię pilźniańską, która jest już ziemią województwa Sandomierskiego. Cała okolica Głuchoniemców jest nowo-siedlinami Sasów; jakoż strój przechowali ten sam co węgierscy i siedmiogrodzcy Sasi. Niektóre okolice są osiadłe przez Szwedów, ale cały ten lud mówi dzisiaj na Głuchoniemcach najczystszą mową polską dijalektu małopolskiego, i lubo z postaci odmienny i aż dotąd Głuchoniemcami zwany, nie zachował ani w mowie ani w obyczajach śladów pierwotnego swego pochodzenia, tylko że rolnictwo stoi tu na wyższym stopniu, a tkactwo jest powołaniem i głównie domowem zajęciem tego rodu.". Informacje o późnośredniowiecznym osadnictwie w okolicach Pilzna zawiera również wzmianka w "Słowniku Geograficznym": "Ludność południowej części powiatu pilźnieńskiego stanowią nowsi osadnicy, którzy posuwali się dolinami rzek w góry w XIII i XIV wieku. Część osadników pochodziła ze Szlązka, Moraw, Saksonii, i Holandyi i zachowała właściwości w stroju, który jest podobny do stroju używanego przez Sasów w Węgrzech i Siedmiogrodzie. Dziś są spolszczeni, ale lud okoliczny nazywa ich Głuchoniemcami.".

Sławni ludzie

• Sebastian Petrycy, zw. też Sebastianem z Pilzna (Petricius Sebaestianus Pilsnensis) 1554-1626, filozof, pedagog i lekarz.
• Szymon Marycjusz, 1516-1574 – wybitny polski pedagog, prawnik, filolog, wydawca, profesor Akademii Krakowskiej, znawca, wielbiciel i tłumacz literatury starożytnej.
• Jan Jurkowski, 1580–1639, poeta, lekarz medycyny, uważany za jednego z najciekawszych poetów przełomu renesansu i baroku.
• Karol Szczeklik, 1864-1908, ksiądz, profesor teologii, autor książki "Pilzno i Pilźnianie"
• Andrzej Józefczyk, 1816–1878, pedagog
• Stefan Biestek, 1892-1965, pułkownik piechoty Wojska Polskiego
• Stanisław Kaszubski, 1880-1915 – działacz socjalistyczny i niepodległościowy, żołnierz 1 Pułku Piechoty Legionów.
• Edward Szczeklik, 1898-1985, lekarz, specjalista chorób wewnętrznych, kardiolog, profesor medycyny.
• Stanisław Brudny, 1930, aktor teatralny i filmowy
• Janusz Wolański, 1979, piłkarz m.in. Szczakowianki Jaworzno, Górnika Łęczna i Polonii Bytom

Zabytki

Najstarszym i najcenniejszym zabytkiem Pilzna jest kościół pw. św. Jana Chrzciciela. Kościół ten powstał ok. roku 1256 a jego założycielami byli opaci tynieccy. Obecny wygląd kościół zawdzięcza kolejnym przebudowom, przy czym najważniejsza dokonała się w roku 1370 oraz 1482. Bezpośrednim powodem przebudowy kościoła był najazd wojsk węgierskich w roku 1474, w wyniku którego kościół oraz miasto zostały spalone. Na zmianę wyglądu kościoła miały również wpływ kolejne pożogi, które nie oszczędzały również miasta w roku 1536, 1700 i 1877. Innym cennym zabytkiem jest klasztor i kościół karmelitów z początku XV wieku. Na uwagę zasługują kamieniczki w rynku i budynek "Sokoła" z 1906 r. Na terenie miasta znajdują się cmentarze wojenne z I wojny światowej: nr 236 oraz 237.

Inne atrakcje turystyczne

W Pilźnie znajduje się Muzeum Lalek.

Gospodarka

W mieście znajduje się zakład produkcji maszyn rolniczych Akpil, Zakłady Metalowo-Chemiczne "Met-Chem", Przedsiębiorstwo Przemysłu Mięsnego "TAURUS", Zakład Metalowy "PILZNO", Firma Transportowa "Omega Pilzno" , Firma "Spinmet", ZPHU Limba Sas Aleksander i inne.

Sport

Pilzneńskie tradycje sportowe sięgają początku XX wieku i są związane z Towarzystwem Gimnastycznym "Sokół". Później w latach '70 powstała drużyna piłkarska LZS Pilzno, którą w 1995 roku reaktywowano. Obecnie znana jest pod nazwą Rzemieślnik (na cześć patronów klubów - miejscowych rzemieślników). Klub występuje w IV lidze podkarpackiej.

W Pilźnie prężnie działa również klub szachowy Hetman. Sekcja działa z przerwami od 1968 roku, obecnie gra w II lidze.

Współpraca międzynarodowa

Miasta i gminy partnerskie:

• – Gyomaendrőd, Węgry
• – Karczew, Polska

Zobacz też

• cmentarz żydowski w Pilźnie
• powiat pilzneński
• Pilzno

• 

  Pilzno, kościół św. Jana Chrzciciela

• 

  Pilzno, gotycki klasztor oo. Karmelitów

• 

  Pomnik Armii Krajowej