Skołyszyn

Skołyszyn – wieś w Polsce położona w województwie podkarpackim, w powiecie jasielskim, w gminie Skołyszyn; jest siedzibą gminy Skołyszyn.

W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa krośnieńskiego.

Nazwa

Scolyssyno – pojawił się przy stwierdzeniu, iż właścicielem osady był w XIV w. niejaki Mścisław zwany Szczuczką, który w 1359 r. sprzedał część dóbr Tomaszowi z Samborzyna, a całą transakcję potwierdził król Kazimierz Wielki. Ślad lokacji Skołyszyna istnieje w dokumencie z 1411 roku zawierającym wzmiankę o przywileju lokacyjnym, który potwierdził król Władysław Jagiełło.

Zabytki

• figura św. Jana Nepomucena z 1787 roku,
• kaplica Furmanków z XIX wieku,
• drewniany budynek dawnej szkoły,
• park podworski datowany na lata 1775–1825 W Skołyszynie istniał najpierw dwór a w późniejszym okresie pałac, który został spalony przez wojska niemieckie 15 stycznia 1945 roku.

Związani ze Skołyszynem

• Piotr Sułowski herbu Strzemię (żył w XVI wieku) – dziedzic Skołyszyna, pełnił funkcję sędziego grodzkiego w Bieczu, poseł na sejm walny, uczestniczył w uchwaleniu Unii Lubelskiej w dniu 1 lipca 1569 roku.

Najważniejsze fakty z dziejów Skołyszyna

Wieś kształtowała się w IX-X wieku. Leżąc na terenach pogranicznych była w tym czasie wielokrotnie niszczona i ponownie odbudowywana.

Z 10 października 1359 r. pochodzi dokument – wydany w kancelarii królewskiej Kazimierza Wielkiego – potwierdzający długoletnie istnienie wsi.

Z 1379 r. pochodzi wzmianka o pierwszym znanym sołtysie – Hanko.

Piętnastowieczną wieś, własność królewską, opisuje Jan Długosz w „Liber beneficiorum”.

W XVI-XVII wieku dobra skołyszyńskie przechodzą w ręce prywatne. W 1422 r. sołtysostwo w tej miejscowości sprzedał Mikołaj Manczikal; Mikołajowi Rogalcz. W latach 1460–1462 właścicielem dóbr w Skołyszynie był Stanisław Taszycki. Mocą nadań królewskich w XVI w., Skołyszyn stał się własnością szlachecką Sułowskich, a zwłaszcza Piotra Sułowskiego herbu Strzemię.

W XVI-XVII wieku dobra skołyszyńskie przechodzą w ręce prywatne.

Do połowy XVIII wieku wieś należała do Ziemi Bieckiej. W 1772 r. w wyniku rozbiorów Skołyszyn dostał się pod zabór austriacki, a administracyjnie do Cyrkułu Pilzneńskiego (1774), następnie Dukielskiego (1782) i Jasielskiego (1789–1918).

W 1803 r. Skołyszyn z Lisówkiem liczył 419 mieszkańców. W tym czasie istniała we wsi prowadzona przez Tabaczyńskiego szkoła rzemieślnicza dla biednych chłopców.

Wieś przechodzi kolejno na własność: Józefa hrabiego Wodzickiego (1832), Prospera hrabiego Zborowskiego (1837). W 1868 r. majątek we wsi (283 ha) kupił Karol Klobassa; wraz ze swym synem Stanisławem Klobassą Zręckim, Tytusem Trzecieskim oraz Ignacym Łukaszewiczem byli pionierami przemysłu naftowego.

W wyniku uwłaszczenia w Galicji (1848) chłopi w Skołyszynie otrzymali ok. 312 hektarów ziemi.

W 1878 r. utworzono w Skołyszynie szkołę ludową. W 1880 r. w Skołyszynie mieszkało 617 mieszkańców (w tym 20 Żydów) – stały 102 domy oraz zabudowania dworskie.

W 1884 r. wieś przecięły tory kolejowe linii Stróże–Zagórz. W 1889 r. pociągnięto z kopalni ropy naftowej w Harklowej do stacji kolejowej w Skołyszynie pięciokilometrowy ropociąg.

W dniach 2–6 maja 1915 wieś znalazła się w pasie frontowym „bitwy pod Gorlicami” (pokonanie wojsk rosyjskich przez wojska niemiecko-austriacko-węgierskie). Z tego okresu pochodzą cmentarze wojenne, rozlokowane w okolicy.

Po odzyskaniu niepodległości wieś należała do powiatu jasielskiego w województwie krakowskim. Właścicielami majątku dworskiego zostali po Klobassach Czyszczanowie, a następnie Brykczyńscy. W okresie II wojny światowej Brykczyńscy dawali schronienie polskiej rodzinie wypędzonej przez Niemców z Poznania oraz sierocie żydowskiemu Feliksowi Sandauerowi, a także dożywiali mieszkańców wsi.

Po wrześniu 1939 r., w latach II wojny światowej, działały w okolicy struktury Armii Krajowej (Placówka „Sowa” – Skołyszyn w Obwodzie AK Jasło). Życie w II wojnie światowej straciło kilkudziesięciu mieszkańców wsi, w tym wszyscy Żydzi. 15 stycznia 1945 r. wojska niemieckie spaliły pałac w skołyszyńskim parku – własność Brykczyńskich.

W okresie PRL-u (1945–1989) wieś kształtowała swe oblicze zgodnie z odgórnymi wytycznymi sprawującej władzę Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej. W 1945 r. „władza ludowa” wypędziła rodzinę Brykczyńskich ze wsi. Rozpoczęła się przymusowa kolektywizacja rolnictwa. W 1951 r. wieś zelektryfikowano. W 1973 zbudowano wodociąg. Do połowy lat 90. funkcjonowała ręczna centrala telefoniczna. Po wojnie uruchomiono Państwową Fabrykę Gwoździ w Skołyszynie (późniejsze Zakłady Armatury JAFAR). W 1963 r. otworzono nową szkołę podstawową (jedną z tzw. szkół tysiąclecia).

26 czerwca 1986 r. biskup Ignacy Tokarczuk erygował w Skołyszynie parafię rzymskokatolicką p.w. św. Józefa i śś. Apostołów Piotra i Pawła, należącą do dekanatu Jasło - Zachód, diecezji rzeszowskiej. Proboszczem – budowniczym domu parafialnego (1987–1988) oraz kościoła (1997–2000) – pozostaje ks. Tadeusz Wawryszko. Konsekracji kościoła pw. św. Józefa dokonał biskup Kazimierz Górny 10 grudnia 2006 r.

Po II wojnie wieś należała administracyjnie do woj. krakowskiego (1945), rzeszowskiego – powiat jasielski (1945–1974), krośnieńskiego (1975–1998) i podkarpackiego – powiat jasielski (od 1998).

Bibliografia

• Ryszard Oleszkowicz, Skołyszyn. Zarys monograficzny, Skołyszyn 1998.