Barwinek (województwo podkarpackie)

Barwinek – wieś w Polsce położona w województwie podkarpackim, w powiecie krośnieńskim, w gminie Dukla.

W latach 1975-1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa krośnieńskiego. Przez Barwinek, poprzez Przełęcz Dukielską, (najniższą w gł. łańcuchu Karpat — wys. 500 m); już od wczesnego średniowiecza przebiegał jeden z ważniejszych szlaków komunikacyjnych z Węgier do Polski. Wieś Barwinek powstała w XIV w. Założona została na prawie wołoskim. W roku 1581 władał Barwinkiem Oktawian Gucci – pochodzący z kupieckiego rodu włoskiego. Z tego okresu zachowały się rejestry podatkowe dotyczące Barwinka.

Kolejnym właścicielem Barwinka był ród Męcińskich, posiadacze Tylawy i Zyndranowej. Od 1618 roku właścicielem wsi był Andrzej Męciński z Kurozwęk - ok. 1603 r. kasztelan wieluński, a po nim kolejno: Jan Męciński (pułkownik znaku pancernego), Wojciech Męciński (z Kurozwęk h. Poraj (1698- 1771 wielokrotny poseł na sejm, kasztelan sądecki), Stanisław Męciński i w końcu aż do śmierci w 1859 roku, jego syn Wincenty Męciński. Zabudowania celne istniały tu już pod koniec XVIII w.

7 kwietnia 1769 roku, w okolicy wsi Barwinek, skoncentrowały się siły konfederackie; ks.Jerzego Marcina Lubomirskiego, niefortunnego obrońcy Krakowa. Przybył z Podola także Kazimierz Pułaski, mimo młodego wieku (24 lata), czołowy dowódca wojskowy Konfederacji. Tu prowadzono zaciągi i zorganizowano jeden z największych obozów konfederackich. W Barwinku Lubomirski powierzył Pułaskiemu funkcję regimentarza krakowsko – sanockiego i sandomierskiego. W liście skierowanym do księcia Pułaski pisał: „… chłopstwa wiele się gwałtem ciśnie do wojska i deklaruje przyjeżdżać do obozu… W Barwinku sygnowany był uniwersał Pułaskiego, wzywający pod broń szlachtę Podkarpacia. Uniwersał podpisał też ks. Jerzy Marcin Lubomirski. Stąd też w kwietniu 1769 r. wybrano się przeciw rosyjskim oddziałom Jelczaninowa do bitwy pod Iwlą.

Kazimierz Pułaski z tego miejsca wyruszył w wielki rajd kawaleryjski na Podlasie i Litwę, w czasie którego pod Włodawą 15 września 1769, jego brat Franciszek Ksawery Pułaski zginął, gdy szedł do niego z pomocą. Po rajdach K. Pułaski powracał do Barwinka. Wielokrotnie przez tę osadę przechodziły wojska Konfederatów i tu też mieli swoje szańce. Dlatego łąka i wzgórze w tej miejscowości nosi taką nazwę. W dniu 14 maja 1772 r. do obozu w Barwinku przybył oficer austriacki wzywając do usunięcia się z tego miejsca i zagroził atakiem. Marszałkowie; sanocki Filip Radzimiński i inflancki Zbyrek odpowiedzieli, że stoją we własnym kraju i nie zagrażają sąsiedniemu państwu. I wtedy rozegrała się bitwa. Konfederaci widząc znaczną przewagę wojsk austriackich, wycofali się do Dukli. Po wycofaniu się konfederatów, przez Barwinek wkroczyły wojska korpusu preszowskiej straży przedniej gen. Esterhazego i Hadika, dokonujące rozbioru Polski w imieniu Austriaków. Do roku 1918 wieś znajdowała się w powiecie krośnieńskim w austriackiej prowincji Galicja. W 1848 r. przechodziły tędy stacjonujące w Galicji wojska by stłumić powstanie Kossutha na Węgrzech, a rok później (w 1849 r.), pożegnane przez cara Mikołaja I wojska wkraczające na Węgry.

Tu rozegrała się pierwsza bitwa rosyjsko-węgierska w 1849 roku.

U schyłku XIX w. tereny te zakupili od Męcińskich przemysłowcy Thonetowie, zakładając tu zwierzyniec. Za czasów austriackich była tu znana Fabryka Mebli Giętych Thonetów z Wiednia

W roku 1880 wieś zamieszkana była przez 1992 osoby. W czasie I wojny światowej toczyły się tu dwukrotnie w 1914 r. ciężkie walki 12 listopada 1914 r. Austriacy atakują na przełęczach karpackich – pod Barwinkiem, Grabiem, Konieczną i m.Golcowa. Miejscowość Barwinek została zrównana z ziemią. Poległych żołnierzy pochowano na cmentarzu wojennym w Dukli. Dopiero po Bitwie Gorlickiej, 2 maja 1915 r. Rosjanie wycofali się z tych terenów.

W czasie II wojny światowej od 1 do 10 września 1939 roku trwała wymiana strzałów między Słowakami a Polakami z oddziału KOP nowo utworzonej brygady Karpaty. Chociaż w innym miejscu udało się Słowakom przedrzeć przez granice i 7 września 1939 r. dojść do Rymanowa-Zdroju. Niemcy utworzyli tu silną placówkę Grenzschutzu. Jednak przebiegał przez lasy Barwinka kanał kurierski na Węgry, przez który przerzucono części i dokumentację V-1 do Anglii. W zimie 1940 r. schwytano tu 12 Polaków próbujących przejść na Węgry.

We wrześniu 1944 r. toczyły się tu walki, w których Słowacy, walczący w Armii Czerwonej i stracili wszystkie czołgi, a zwłoki żołnierzy pochowano po stronie słowackiej w Mauzoleum Wyżnym Komarniku. W dniu 6 października 1944 r. udało się im przekroczyć Barwinek i przełęcz. Jednak 17 października 1944 r. wieś bombardowali Niemcy i zginęło wielu mieszkańców.

Po wojnie charakter tej miejscowości był taki jak dawniej – typowo rolniczy, chociaż do 2004 r. część mieszkańców utrzymywała się z pracy na rzecz urzędu celnego, znajdującego się w tej miejscowości.

Od południa Barwinek graniczył z miejscowością Felsö-Komárnok (obecnie Vyšný Komárnik) w hrabstwie Szaryskim. Do roku 1944 z Republiką Słowacką. W Barwinku znajduje się dawne polsko-słowackie przejście graniczne. Należało ono do największych przejść granicznych na południowej granicy Polski. Położone było przy drodze 9E371 i przeznaczone do całodobowej odprawy pieszych, samochodów osobowych, autokarów, samochodów ciężarowych, małego ruchu granicznego. Zostało zlikwidowane na mocy układu z Schengen.

Przez Barwinek przebiegają dwa szlaki turystyczne:

• Baranie (754 m n.p.m.) – Barwinek – Przełęcz Dukielska (500 m n.p.m.) – Czeremcha
• Barwinek – Zyndranowa – Ostra (687 m n.p.m.) – Stasiane – Pustelnia św. Jana z Dukli

W Barwinku zaczynać się będzie planowana droga ekspresowa S19.

Bibliografia

• Andrusikiewicz J., Boje o Przełęcz Dukielską (w:) „Wierchy” t. 37, Kraków 1968
• Daszkiewicz A., Ruch oporu w regionie Beskidu Niskiego 1939 -1944, Warszawa 1975
• Grzywacz-Świtalski Ł., Z walk na Podkarpaciu, Warszawa 1971
• Kazimierczak S., Żołnierz losu nie wybierał, Warszawa 1982
• Krosno – studia z dziejów miasta i regionu, T.I- III, red. J. Garbarcik, Kraków 1995
• Luboński P., Operacja dukielsko-preszowska (w:) Magury’ 83, Warszawa 1983
• Michalak J., Dukla i okolice, Krosno 1996
• Moskalenko K., Uderzenie za uderzeniem, Warszawa 1974