Chyrowa

Chyrowa (do 1968 Hyrowa) – wieś w Polsce położona w województwie podkarpackim, w powiecie krośnieńskim, w gminie Dukla, w dolinie rzeki Iwelki (prawy dopływ Wisłoki), kilka kilometrów na południowy zachód od Dukli.

W latach 1975-1998 miejscowość położona była w województwie krośnieńskim.

Historia

Chyrowa należała niegdyś do Bogoriów. Pierwsza wzmianka o Chyrowej pochodzi z czasów Kazimierza Wielkiego; z 1366.W 1366 r. kanclerz Janusz Suchywilk od swoich rodziców otrzymał, Kobylany, Chyrową, Mszanę, Surowicę i Wisłoczek.

W 28 sierpnia 1366 roku we Włodzimierzu Janusz Suchywilk przekazał swoje dobra bratankom Piotrowi i Mikołajowi. Byli to synowie Jakusza Cztana ze Strzelc. Ustanowił w ten sposób pierwszą ordynację w Polsce. Kazimierz Wielki potwierdził ten dokument, gdzie wymieniona jest pod nazwą Hyrowa. Sporządzony został wtedy przez abp. Janusza Suchegowilka dokument przekazania posiadanych dóbr swoim bratankom.

W XV wieku istniejąca wieś została przeniesiona na prawo wołoskie, by na początku 1504 powrócić na prawo magdeburskie dzięki dziedzicowi Dukli Stanisławowi Cikowskiemu, kasztelanowi bieckiemu. Pierwsza wzmianka o cerkwi pochodzi z 1536. Obecnie mieści się w niej kościół rzymskokatolicki. W XIX w. należała do Cezarego Męcińskiego, h. Poraj (1809-przed 1890).

W okresie międzywojennym, w okresie tzw. schizmy tylawskiej, podobnie jak mieszkańcy okolicznych wsi, Łemkowie z Chyrowej przechodzą z grekokatolicyzmu na prawosławie.

W czasie I wojny światowej w 5 maja 1915 r. po bitwie gorlickiej zamknięte zostały w kotle w bitwie pod Chyrową oddziały rosyjskie 49 Dywizji gen. Ławra Korniłowa i po krwawych walkach wzięte do niewoli. Przed II wojną światową miejscowość ta liczy około 300 mieszkańców, a obecnie 100 osób i zamieszkała jest w połowie przez ludność polską, a w połowie, przez łemkowską.

W rejonie Chyrowej we wrześniu 1944 toczyły się ciężkie walki oddziałów pancernych i kawalerii gen. Baranowa, które dostały się pod ogień własnej artylerii w ramach operacji dukielsko-preszowskiej, której ślady można odnaleźć w miejscu nazwanym od tego wydarzenia Dolina Śmierci. W czasie walk wieś została spalona. 21 września 1944 r. wysiedloną wieś zdobyły oddziały czechosłowackie, po nieustających walkach trwających od 8 do 21 września 1944 r.

W wyniku Akcji "Wisła" łemkowscy mieszkańcy zostali zmuszeni do opuszczenia wsi. Część ludności została wysiedlona do ZSRR a część na Ziemie Zachodnie. Gospodarstwa przejęli pogorzelcy z Doliny Śmierci.

Przed wojną miejscowość ta liczyła około 300 mieszkańców, a obecnie 100 osób i zamieszkała jest w połowie przez ludność polską, a w połowie, przez łemkowską.

Toponimika nazwy

W dokumentach wieś występowała pod różnymi nazwami, np.; w 1508 r; Chyrrow, w 1581; Cherrowa, Horowa lub Cherowa (oznacza w tłum. z jęz. starocerkiewnosłowackiego; "Chory,")

Zabytki

W Chyrowej znajduje się greckokatolicka, drewniano-murowana cerkiew Opieki Bogurodzicy w Chyrowej z 1780 (położona na szlaku architektury drewnianej województwa podkarpackiego). Świątynia w Chyrowej jest jedną z dwóch zachowanych do dzisiaj cerkwi (obok cerkwi w Bałuciance) prezentujących typ budowli charakterystycznej dla obszaru środkowej i wschodniej Łemkowszczyzny, w których upowszechniło się stosowanie wielopolowych sklepień zrębowych.

Szlaki piesze

• Grzywacka Góra (567 m n.p.m.) – Łysa Góra (641 m n.p.m.) – Polana (651 m n.p.m.) – Chyrowa – Pustelnia Św. Jana z Dukli – Nowa Wieś – Cergowa (716 m n.p.m.) (Główny Szlak Beskidzki)

Bibliografia

• Władysław Lubaś Nazwy miejscowości województwa krośnieńskiego, w.: Krosno, Studia z dziejów miasta i regionu, t.3, Rzeszów 1995 r. s.26