Potok (województwo podkarpackie)

Potok – wieś w Polsce położona w województwie podkarpackim, w powiecie krośnieńskim, w gminie Jedlicze.

Jest to duża podmiejska miejscowość, leżąca przy drodze Krosno - Jasło, od wschodu granicząca z dzielnicą Krosna Turaszówką. Miejscowość o obszarze 750 ha liczy ponad 460 numerów i zamieszkana jest przez ok. 1800 osób. W miejscowości znajduje się Dom Ludowy, Kopalnia Ropy Naftowej "Potok", Oddział Geriatryczno-Rehabilitacyjny Wojewódzkiego Szpitala Zespolonego w Krośnie, Zakłady Remontowe Służby Zdrowia i Zespół Szkół Podstawowej i gimnazjum. Na gruntach Potoka znajdują się też znane od dawna wody mineralne, solanki jodowo-bromowe i wody siarczkowe. Teren dzisiejszego Potoka zamieszkany był już w czasach starożytnych. Świadczą o tym trzy odkrycia archeologiczne. Odkryte tu znaleziska pochodzą z okresu epoki brązu i wczesnego średniowiecza, w tym jedno dotyczące epoki brązu jest bardzo cenne.W latach 1975-1998 miejscowość położona była w województwie krośnieńskim. Na wschód i północ od miejscowości znajdują się nieduże kompleksy leśne. Wśród występujących tu pagórków liczne szyby wydobywcze ropy naftowej. Świadczą one o ponad wiekowej już historii przemysłu naftowego na tym terenie. Liczne maszty, trójnogi, kiwony, sterczące wśród pól i lasów, stanowią charakterystyczny rys w miejscowym krajobrazie.

Historia Potoka

W roku 1390, Król Władysław II Jagiełło, pismem datowanym w Skokach, w święto Franciszka (5 X), podejmuje decyzję o przeniesieniu Czadorowi z Potoka wsi Prochnya, Wuzne, Babice, Slunki, Minussiznow, Lustscha, Domaradz in Sandomiriensi, Sadowe, Potok et Blynow z prawa polskiego na magdeburskie. Decyzja przez tegoż Króla została zatwierdzona w Krakowie w wigilię Tomasza apostoła (20 X) na prośbę Stanisława Procheńskiego z rodu Gryfitów. Żył tu też Gryfita Czador z Potoka, który pismem datowanym na < ... quarta feria post festum Pasche sub anno Domini millesimo ccc nonagesimo secundo >, ( w środę po święcie Paschy - 17 kwietnia 1392) powierzył swemu zaufanemu Mikołajowi Besseger ulepszenie dziedzictwa (stanu posiadania) we wsi Lutcza nad rzeką Stobnycza. Historyczny Potok swoimi początkami w dokumentach sięga 1415 r. Chociaż wcześniej, w XIV w. istniał tu na pagórku zamek obronny wraz z osadą. W początkach XV stulecia prawdopodobnie była tu druga faza osadnictwa na prawie magdeburskim. W tym czasie miejscowość stanowiła własność Mikołaja syna Zawiszy z Łęk. Końcem XV i początkiem XVI stulecia (ok. 1581 r.),miejscowość stanowiła dziedzictwo Jana Giebultowskiego z Koziegłów herbu Lis (z zamku Mirów dziedzic zamku i miasta Koziegłowy), a w drugiej połowie XVI wieku rodziny Lubomirskich. Jan Jędrzejowski, (którego nagrobek jest w świątyni franciszkańskiej w Krośnie), w roku 1590, figuruje w aktach, jako dziedzic wsi Potok. Ten właściciel zmarł bezpotomnie, a spadkobiercami wsi, zostali bracia jego stryjeczni, Wojciech, Bartłomiej i Maciej Jędrzejowscy. W 1602 r. skarżą oni Jadwigę ze Stadnickich Tarłową, chorążynę sandomierska, o zwrot wsi Potoka, którą ona gwałtem zajęła. Tarłowa utrzymała się jednak w posiadaniu Potoka i przekazała go w spadku swej córce Jadwidze, żonie Jerzego Mniszcha - ojcu carowej Maryny. Orszak weselny Maryny Mniszech, (po zawartym z przebywającym wtedy w Moskwie carem Dymitrem Samozwańcem, ślubie per procura - w Krakowie 22 września 1605 r.), zatrzymał się w Potoku, a potem udał się przez Krosno do Sambora.

W tych czasach miejscowość była dobrze zagospodarowana. Posiadała dwór Mniszchów, folwark, karczmę, stawy, las i obszerne łąki. Były też dwa warsztaty rzemieślnicze. Gospodarowało tu 36 kmieci, nie licząc zagrodników i komorników.

W XVII wieku Jerzy Mniszech w testamencie zapisał Potok Florianowi Oświęcimowi z Kunowy na Siedliskach Oświęcimowi. W 1613 r., czyli po śmierci Jerzego Mniszcha, dziedzicami wsi byli Oświęcimowie z Kunowej. Między innymi dziedzicem był Florian Oświęcim, który osiadł w Potoku, ojciec Stanisława Oświęcima- dworzanina i posła króla Władysława IV oraz brata Anny. Po 1614 r., rodzice - Florian i Regina, przenieśli się do majątku Potok. Miejscowość tą Stanisław później otrzymał w spadku wraz z Turaszówką i powrócił do Potoka, u schyłku życia, jako do ulubionego miejsca swojego pobytu. Miał on przyrodnią siostrę Annę, która tu mieszkała. Z tym przyrodnim rodzeństwem, pochowanym w krośnieńskim kościele Franciszkanów, tzw. kaplicy Oświęcimów, związanych jest wiele legend. Wg legendy w 1656 r. przybywał w Potoku, zaprzyjaźniony na dworze królewskim ze Stanisławem Oświęcimem, św. Andrzej Bobola, (którego w XX w. wybrano patronem parafii).

Miejscowość była wielokrotnie niszczona przez obce wojska w XVII i XIII stuleciu. Najbardziej dotknął ją najazd Rakoczego, 16 marca 1657 roku. Nie zdołał Potoku odbudować Stanisław Oświęcim, ponieważ zmarł we wrześniu 1657 r.

W XIX wieku wieś należała do rodziny Stojowskich. W latach poprzedzających Wiosnę Ludów Adam Stojowski, dziedzic Potoka, Jedlicza i Chlebnej, wspierał działalność emisariuszy Edwarda Dembowskiego w 1848 roku, wchodząc w skład Rady Narodowej Obwodu Krośnieńskiego. Był też jednym z organizatorów Gwardii Narodowej, do której tłumnie garnęła młodzież szlachecka i mieszczańska.

W drugiej połowie XIX wieku, na skutek rozwoju przemysłu naftowego w okolicy, nastąpiło ożywienie gospodarcze w Potoku. Powstały tu w 1891 r. kopalnie ropy naftowej. Wydobywano tu 100 ton ropy na dobę. W sąsiedniej Jaszczwi Jordan Stojowski (s. Adama) również dokonywał odwiertów w celu w poszukiwaniu ropy naftowej.

Wtedy to rozpoczął się dynamiczny rozwój miejscowości, związany z pracami poszukiwawczymi za ropą naftową. Okres rozwoju przypadł na ostatnie dziesięciolecia ubiegłego wieku.

W Potoku wierciły wówczas za ropą następujące firmy: Hannowersko - Galicyjskie Gwarectwo Naftowe, Bergheim et. Mac Garvey, Perkins, Klobassa-Zrencki, firma Sroczyński i Mikulski, Franciszek Perzyński i Józef Wiktor. Okres największego wydobycia przypadła na lata dziewięćdziesiąte XIX w..

W czasie I wojny światowej 6-8 maja 1915 austriacka 12 dywizja piechoty atakowała tu linię Jaszczew-Potok, odnosząc zwycięstwo nad wojskami rosyjskimi i otwierając drogę do Krosna.

Na przełomie ubiegłego i obecnego stulecia Potok liczył 670 mieszkańców, a po włączeniu do gminy Jedlicze w 1934 roku 1330.

Po II wojnie znacznie zmieniło się oblicze miejscowości. Pobudowano tu liczne nowe domy i osiedla.

Związani z Potokiem

• Jan Giebułtowski z Koziegłów, herbu Lis - najstarszy syn rycerza - właściciela z zamku w Mirów Jan I, odziedziczył zamek i miasto Koziegłowy w 1470 r., oraz Potok.
• Jan Jędrzejowski (1550-1597) – herbu Jastrzębiec, dow. oddziału rycerskiego.
• Jerzy Mniszech - ojciec carowej Maryny Mniszchówny, bohater wyprawy na Moskwę.
• Lubomirscy
• Stanisław Oświęcim- dworzanin królewski, o którym powstały legendy.
• Jan Hempel - generał, zginął śmiercią samobójczą w czasie polowania w Potoku 22 września 1932 roku. Podejrzewano też wypadek albo zabójstwo.
• Maria Łozińska-Hempel - ur. w Potoku , przyjaźniła się z W.Kossakiem, Witkacym, K.Szymanowskim, autorka: Z łańcucha wspomnień, i okolicznościowych wierszy, m.in. poświęconych Łukasiewiczowi i Julii Krzyżanowskiej, śpiewaczce, żonie pisarza Jerzego Kossowskiego.
• Florentyna Madejewska - ps. „ Antonina", "Łukaszowa", łączniczka AK, z d. Buszyńska. Ur. w 1897 r. w Potoku w rodzinie nafciarzy, przybyłych z Kanady. Zamordowana przez Niemców,w Warzycach w 1944r za pomoc jasielskim więźniom. Honorowa Obywatelka Jasła.
• Stanisław Magura - żołnierz AK „Drzazga" „Paw", ur. w 1922 r. w Potoku, syn Jana Bronisława i Stanisławy z domu Blachaczek. Dzieciństwie spędził w Potoku do 1929.
• Jan Magura - "Koliber", "Pirat" (brat bliźniaczy Stanisława) – harcerz i żołnierz AK,
• Piotr Stańczak - polski geolog, zamordowany przez talibów w Pakistanie. Urodzony w Potoku.