Tylawa

Tylawa – wieś w Polsce położona w województwie podkarpackim, w powiecie krośnieńskim, w gminie Dukla.

Do 1954 roku istniała gmina Tylawa. W latach 1975-1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa krośnieńskiego.

Historia

Najstarsze znaleziska (kurhany) z okolicy Dukli świadczą o zasiedleniu tych terenów przez człowieka w epoce brązu i żelaza (2000 p.n.e.–400 n.e.). W okresie lateńskim i wpływów rzymskich nastąpił zanik kultury łużyckiej na tym terenie i wytworzenie się nowej kultury materialnej, określanej mianem kultury przeworskiej. Na jej tworzenie duży wpływ miała cywilizacja rzymska – znaleziska: ceramika toczona na kole tzw. ceramika siwa oraz monety rzymskie znalezione w Dukli i w Tylawie. W okresie od I do IV wieku zasiedlone już były wszystkie wzniesienia w okolicy Tylawy i Dukli. Świadczą o tym odkrycia w Lężanach, (pochodzące od Lędzian), Tylawa , (czyli dawne ty lędziany a potem tylawiany. Monety rzymskie z tego okresu znaleziono w Tylawie, w Barwinku, Równem, Wietrznie, Krośnie i Dukli.

W wiekach V i VI najazdy Hunów niszczą osady.

Od VIII wieku rozpoczął się rozwój plemiennych i międzyplemiennych organizacji Słowian. Ziemie te zamieszkiwało plemię (czy raczej związek plemion) Lędzian, tworzących protopaństwo, które w IX wieku dostało się pod nieokreśloną bliżej zależność Wielkich Moraw, a wiek później Czech a potem Polan.

• 1435-1438 w okolicznych lasach, w kierunku Dukli przebywa pustelnik św. Jan z Dukli
• 1486 wzmianka o zastawie tej wsi przez dziedzica Dukli Jakubowi Zaklice i jego bratu.
• ok.1590 wieś we władaniu Oktawiana Gucci
• Kolejnym właścicielem Tylawy był ród Męcińskich, posiadacze Barwinka i Zyndranowej. Przez pewien czas należał do Tylickich do ojca bpa Piotra Tylickiego (1606-1616). Od 1618 właścicielem wsi był Andrzej Męciński z Kurozwięk, a po nim kolejno: Jan Męciński (pułkownik znaku pancernego), Wojciech Męciński (wielokrotny poseł na sejm), Stanisław Męciński (1732-1799), a w końcu aż do śmierci w 1859 jego syn Wincenty Męciński. Potem przeszła na własność wiedeńskich przemysłowców Thonetów, prowadzących tu tartak.
• 7 kwietnia 1769 w okolicy Tylawy skoncentrowały się siły konfederackie pod dowództwem Kazimierza Pułaskiego. Wielokrotnie przez osadę przechodzili Konfederaci i tu też mieli swoje szańce.
• W czasie I wojny światowej w 1914 cofające się oddziały austriackie spaliły znaczną część wsi i dwukrotnie toczono tu walki.
• 1926-1934 – schizma tylawska.
• 10 września 1939 wieś zajęły oddziały słowackie.
• 13 sierpnia 1942, w lesie u podnóża wzgórza Błudna, hitlerowcy dokonali likwidacji ludności z getta w Dukli i z okolic. Rozstrzelali tam około 500 Polaków, głównie pochodzenia żydowskiego z Rymanowa, Dukli i Jaślisk, których przedtem więziono w Dukli. Na miejscu kaźni znajduje się zbiorowa mogiła i pomnik.
• 23 września 1944 – po wielodniowych walkach w Dolinie Śmierci i innych miejscach podczas operacji dukielsko-preszowskiej, Armia Radziecka nacierając w kierunku Barwinka wkroczyła do Tylawy.

Warto zwiedzić

• Kościół pw. Wniebowzięcia Matki Boskiej z 1784 z zachowanym XVIII-wiecznym ikonostasem i późnorenesansowe ławki z połowy XVII wieku, przeniesione z kościoła w Iwoniczu
• Obelisk na zbiorowej mogile pomordownych przez hitlerowców w lesie, u podnóża wzgórza Błudna za dworkiem
• Kaplicę prawosławną pw. Narodzenia Przenajświętszej Bogurodzicy, wzniesioną w latach 2008-2009 w miejscu rozebranej w 1946 cerkwi (kaplica należy do parafii w Gorlicach).

Szlaki piesze

• Baranie – Olchowiec – Wilsznia – Smereczne – Tylawa
• Barwinek – Zyndranowa – Ostra (687 m n.p.m.) – Stasiane – Tylawa – Pustelnia św. Jana z Dukli