Kraczkowa

Kraczkowa – wieś w Polsce położona w województwie podkarpackim, w powiecie łańcuckim, w gminie Łańcut.Oddalona o 5 km na południowy zachód o Łańcuta. Od zachodu graniczy z Malawą, od północy ze Strażowem, od południa z Cierpiszem, a od strony wschodniej z Łańcutem i Albigową. Zabudowania są skupione po obu stronach lokalnej drogi z Malawy przez Kraczkową do Albigowej, przy drodze krajowej nr 4 (przysiółek Tłoki) oraz na wzgórzach okalających od południa Kraczkową tzw. Działkach Zachodnich i Wschodnich.

Historia

Wieś lokowana przez Ottona z Pilczy herbu Topór. 16 VII 1369 roku wystawił on dokument, na mocy którego powierzył Janowi Howsteterowi osadzenie Nowej Wsi (Noua Villa Daz Newdorf) na prawie niemieckim.

W posiadaniu rodziny Pieleckich Kraczkowa pozostała do 1586 roku, kiedy to wdowa po Krzysztofie Pileckim Anna z Sienna zamieniła włość łańcucką ze Stanisławem Stadnickim. Nowy właściciel odstąpił swoje prawa do Kraczkowej Konstantemu Korniaktowi. W rękach rodziny Korniaktów wieś pozostała do końca XVII wieku. Od 1732 roku jako patron parafii występuje Stanisław Potocki. W latach 1741-53 właścicielem był Krzysztof Skarbek, kanonik lwowski, wierzyciel Korniaktów. Odsprzedał on wieś Franciszkowi Potockiemu. Następnie (od 1839) nowym posiadaczem został Ignacy hr. Skarbek. W 1843 roku wieś została odsprzedana Janowi Wolskiemu. Dwanaście lat później posiadłość nabył Hersch Weinberg. Ostatnim właścicielem wsi i folwarku, do 1915 roku (tj. do parcelacji gruntów dworskich) był Roman hrabia Potocki, III ordynat na Łańcucie.

Kraczkowa była prężnym ośrodkiem, rodzącego się w Galicji, ruchu ludowego. Tutaj urodził się znany ludowiec, poseł do parlamentu wiedeńskiego Tomasz Szajer, bywał tutaj ksiądz Stanisław Stojałowski. W 1936 roku w domu znanego działacza ZMW "Wici" i społecznika Władysława Możdżenia podpisano "Deklarację Praw Młodego Pokolenia".

W 1991 roku w Kraczkowej powstał zespół "Patria" (z kapelą ludową), który prezentuje miejscowe zwyczaje. Najbardziej znanym z nich jest "Wesele Kraczkowskie". Dzieje wsi u schyłku XIX wieku i na początku XX wieku opisał mieszkaniec Kraczkowej Walenty Kunysz w pamiętniku "Wcibski i wrazicki" (wyd. 1973 r.)

Oświata

Zanim zadzwonił pierwszy dzwonek dla kraczkowskich dzieci, już wcześniej uczono czytania, pisania i katechizmu w szkołach parafialnych. Czynili to organiści bakałarze. Z kroniki parafialnej dowiadujemy się, że już w roku 1789 ks. Śliwiński wybudował szkołę własnym kosztem. Budynek prawdopodobnie spłonął, bowiem ksiądz Sawiczewski w 1806 r. zanotował, że nie ma żadnej szkoły ani funduszów na budowę nowej, a liczba dzieci w wieku od 6 do 12 lat jest duża, bo 89 chłopców i 67 dziewcząt. Dopiero w latach 1890-1892 z inicjatywy ks. Walentego Mazurka wybudowano szkołę na wykupionej półmorgowej parceli.

Był to pierwszy budynek murowany we wsi w którym mieściły się 2 klasy lekcyjne. Kierownikiem został Wincenty Jasiewicz. Od tej pory przez sto lat szkoła w życiu wsi odgrywała dużą role. Gdy w roku 1919 ukazał się dekret o obowiązku szkolnym, do szkoły w Kraczkowej zapisano 369 uczniów, którzy uczyli się w prywatnych izbach lekcyjnych.

Wkrótce wybudowano drugi drewniany budynek obok miejscowej mleczarni. Wraz z wprowadzeniem reformy jędrzejewiczowskiej, szkolnictwo powszechne zostało podzielone na 3 stopnie. Szkoła górna w Kraczkowej realizowała program czterech klas, zaś główna była dwustopniowa i nauczała wg programów pełnej szkoły powszechnej. W czasie okupacji najważniejszym wydarzeniem w dziejach szkoły było tajne nauczanie na plebanii. Prowadził je profesor Kazimierz Dal, a pomagali mu starsi uczniowie. Dodatkowo zajęcia organizowano również z zakresu szkoły powszechnej, na których realizowano przedwojenny program klasy VII. Z młodzieżą, korzystającą z tych nielegalnych lekcji, pracował kierownik szkoły Henryk Pelc z żoną Zofią. Program nauczania poddano ostrym rygorom i ograniczeniom, wszystkie polskie podręczniki należało ze szkoły usunąć.

Nauczyciele zajęli postawę zdecydowaną i śmiałą, godną Polaka. Uczyli z książek przedwojennych, a uczniowie korzystali z nich bardzo ostrożnie. I tak było aż do wyzwolenia.

Wyniszczona wojną wieś borykała się z trudnościami, szkoła oczywiście także. Lekcje odbywały się wtedy w dwóch budynkach szkolnych oraz mleczarni i domu ludowym. Kilkakrotne próby budowy nie powiodły się. Dopiero rok 1960 umożliwił zrealizowanie planów mieszkańców Kraczkowej. Naszą szkołę ujęto w ogólnopolskim planie budowy szkół-pomników.

Nowa szkoła stwarzała warunki do prowadzenia szerokiej działalności kulturalno – oświatowych. Młodzież zrzeszała się w wielu organizacjach, a przede wszystkim w Samorządzie Szkolnym, który był i jest koordynatorem zadań wychowawczych podejmowanych przez nauczycieli i uczniów. W 1992 r. odbyły się uroczyste obchody stulecia szkoły. Z tej okazji placówka otrzymała sztandar, mieszkańcy ufundowali pamiątkową tablice.

1 września 1999 r. zostało uroczyście otwarte Gimnazjum, mieści się ono w nowym budynku sąsiadującym ze szkołą podstawową. A 1 maja 2004 roku wmurowano kamień węgielny pod budowę sali gimnastycznej przy szkole.

W 2007 r. Szkoła Podstawowa i Gimnazjum utworzyły Zespół Szkół.

OSP Kraczkowa

Ochotnicza Straż Pożarna w Kraczkowej powstała w 1894 r. z inicjatywy Stanisława Daszkowskiego i Jakuba Trojnara. OSP funkcjonowała początkowo przy Kółku Rolniczym, zrzeszając 16 gospodarzy. W 1908 r. zakupiono przenośną sikawkę i wóz do jej transportowania oraz do transportu beczki z wodą. Niedługo potem wzniesiono drewniana remizę na parceli darowanej przez ks. W.Mazurka. Od 1914 działała orkiestra dęta, a dyrygentem został miejscowy organista Antoni Kisała. W 1926 r. Straż| wykupiła udziały od założycieli i włączyła orkiestrę w struktury OSP. Strażacy dysponują własną remizą z 2 garażami, samochodem marki "Żuk" i podstawowym wyposażeniem. Jednostka bierze udział we wszystkich akcjach na terenie gminy, a także w akcjach masowych.

Turystyka

Kraczkowa posiada wiele zabytków, ścieżek przyrodniczych, tras rowerowych, lasów a także wiele gospodarstw agroturystycznych.

Zabytki

Kościół parafialny pw. św. Mikołaja

Usytuowany w centrum wsi, przy głównej drodze wiejskiej. Parafia wzmiankowana w 1384 roku w dokumencie kardynała legata Dymitra pod nazwą Nawedorph. Pierwszy kościół spalili Tatarzy w 1624 roku. Nowy, drewniany z sobotami i osobną dzwonnicą został wybudowany w 1635 roku, a rozebrano go w roku 1914.

Wybudowany w latach 1911-1913 zapewne według projektu architekta Teodora Talowskiego, z udziałem budowniczego łańcuckiego Władysława Pelca i przy wsparciu finansowym Romana Potockiego. Jest to świątynia murowana, otynkowana, eklektyczna, z prezbiterium zwróconym na północ. Korpus trójnawowy, halowy, z parą kaplic transeptowych. W fasadzie południowej wydatny ryzalit ujęty cylindrycznymi wieżyczkami. Wyposażenie neogotyckie, wykonane w latach 1938-46 przez Zdzisława Krzygowskiego. Malowidła ścienne wykonane w 1981 roku przez zespół: Irena Wojnicka Markielowska, Helena Majewska Niemczak, J. Tarnawski, Z. Niemiec.

Zabudowania plebańskie

Znajdują się po obu stronach kościoła. Po stronie zachodniej murowana plebania z 1910 roku, obora, piwnica oraz obszerna murowano drewniana stodoła. Natomiast po stronie wschodniej organistówka.

Cmentarz parafialny

Usytuowany powyżej zabudowań plebańskich z licznymi zabytkowymi nagrobkami osób zasłużonych dla Kraczkowej

Kapliczki

W Kraczkowej można obejrzeć kilkadziesiąt kapliczek i krzyży przydrożnych, reprezentujących wszystkie możliwe formy i odmiany tego typy zabytków ludowych. Na uwagę zasługują cztery kapliczki postawione wzdłuż północnej, polnej drogi zagumiennej, będącej niegdyś fragmentem starego szlaku na Ruś. Pierwsza z nich, ufundowana w 1932 roku, po zniszczeniu starszej drewnianej znajduje się przy zbiegu zagumni z drogą prowadzącą do trasy nr 4, kolejne rozmieszczone są w nieznacznym oddaleniu od tej pierwszej w kierunku wschodnim. Kilka kapliczek ufundowano w 1936 roku z okazji Kongresu Eucharystycznego diecezji przemyskiej. Jedna znajduje się we wschodnim krańcu wioski, przy skrzyżowaniu południowej dróżki zagumiennej z drogą do Cierpisza i została wybudowana w miejscu, które wskazał zasłużony dla Kraczkowej proboszcz, ksiądz Stanisław Dahl. Kolejną ufundowano w zachodniej części wsi, a jeszcze inną wybudowano w południowej części wioski, przy rozwidleniu dróg biegnących w stronę lasu. Także na tzw. "Działach" znajduje się kilka tego typu obiektów. Natomiast w centrum wsi, tuż przy głównej drodze (obok biblioteki) w 1910 roku usypano kopiec, na którym położono głaz upamiętniający zwycięstwo grunwaldzkie (kopiec usunięto w 1934 roku). Współcześnie pomnik odbudowano na dawnym głazie wymurowano cokół zwieńczony figurą orła.

Z licznych krzyży na szczególną uwagę zasługuje pomnik postawiony dla uczczenia jubileuszu XIX stulecia tzw. Krzyż Stojałowskiego. Drewniany krzyż został ufundowany przez miejscowych ludowców 20.10.1901 roku, a postanowiono go na granicy Kraczkowej i Krzemienicy, po północnej stronie "Gościńca Cesarskiego". Został on zniszczony podczas działań wojennych w 1944 roku. Obecny żelbetonowy krzyż w tym miejscu ufundował NSZZ RI "Solidarność" w rocznicę Sierpnia w 1981 roku.

Pozostałości dawnego folwarku Potockich

Zabudowania dawnego pańskiego dworu rozlokowane są na południowy- wschód od kościoła, przy polnej dróżce biegnącej w stronę Cierpisza. Co prawda obecne budynki (rządcówka, piwnica) są w stanie daleko posuniętej ruiny, jednakże warto je obejrzeć, albowiem znajdują się w otoczeniu wiekowych, pomnikowych dębów.

Punkty widokowe

Najładniejszy punkt widokowy w Kraczkowej znajduje się na Dzałach zachodnich. Z tej polnej dróżki, biegnącej dalej w stronę Tyczyna rozpościerają się wspaniałe widoki na całą okolicę. Z tego miejsca widoczne jest wzgórze Magdalenka w Malawie, a przy dobrej pogodzie można ujrzeć rozległą panoramę doliny Wisłoka.

Pomniki przyrody

Wśród pomników przyrody występujących we wsi należy wymienić m.in. liczący ok. 340 lat dąb szypułkowy (obwód 540 cm, wys. 29 m), drugi dąb szypułkowy (obwód 490 cm, wys. 18 m) oraz 170-letnią lipę szerokolistną (obwód 380 cm, wys. 25 m).