Grodzisko Dolne

Grodzisko Dolne – wieś w gminie Grodzisko Dolne, powiecie leżajskim w województwie podkarpackim, w niewielkiej odległości od miast: Leżajsk, Sieniawa, Przeworsk, Łańcut. Miejscowość usytuowana jest na skraju regionów etnograficznych: lasowickiego, łańcuckiego i przeworskiego. Takie położenie wytworzyło specyficzny folklor grodziski, odmienny w obrzędowości, muzyce, a przede wszystkim w stroju kobiecym.

Miejscowość jest siedzibą gminy Grodzisko Dolne. Gmina liczy ok. 8 500 mieszkańców (ok. 11,80% ludności powiatu), z czego 6 tys. mieszka w Grodzisku (Dolnym, Górnym i Wólce). Obecnie Grodzisko to wieś typowo rolnicza o rozdrobnionej strukturze gospodarstw.

Krajobraz wsi Grodzisko Dolne jest urozmaicony. Płaskie równiny Doliny Dolnego Wisłoka i Doliny Dolnego Sanu kontrastują z pagórkami Płaskowyżu Kolbuszowskiego, które rozciągają się w części zachodniej. Wśród nich płynie rzeczka 'Leszczynka'. Osobliwością okolicy są liczne zagłębienia polodowcowe tworzące charakterystyczne jeziorka i stawy. Największe z nich to niegdyś naturalne jeziorko 'Czyste'. Obecnie jest ono sztucznie powiększone. Zajmuje obszar 8 ha. Położone w ładnej, lesistej okolicy stanowi atrakcyjne kąpielisko i miejsce do wędkowania.

Przynależność terytorialna

• 1340-1772 w ziemi lwowskiej, województwa ruskiego w I RP
• 1772-1918 w Królestwie Galicji i Lodomerii w Cesarstwie Austriackim. W tym okresie, Grodzisko Górne i Dolne zamieszkiwało 2181 osób wg spisu ludności z 1857. Parafia rzymskokatolicka loco. Właścicielem tabularnym obu wiosek był Antoni Kellermann
• 1918-1939 wieś i gmina w powiecie łańcuckim, województwa lwowskiego (2273 mieszkańców w 1930) w II RP
• 1945-1998 w województwie rzeszowskim w III RP

Historia

• Grodzisko posiada bogatą prehistorię. Odkryto tu ślady osadnictwa z okresu 12 tys. l.p.n.e. Ciągłość osadnictwa datuje się tu od ok. VI-V w.p.n.e. Prace archeologiczne w Grodzisku Dolnym trwały jeszcze w pierwszych latach XXI w.
• Wieś była własnością prywatną rodów magnackich, a w 1720 r. Marcin Lubomirski założył miasto prywatne, w którym rozwijało się rzemiosło i usługi oraz osadnictwo żydowskie.
• W 1613 Grodzisko Dolne uzyskało prawo do organizowania dwóch targów.
• W 1664 Sebastian Lubomirski zatwierdził statut cechu tkaczy, który zrzeszał 40 członków i cechmistrza. Wioska słynęła w regionie z produkcji tkanin, targów suknem oraz z licznych organizacji społecznych, w których aktywnie działali ludowcy.
• W 1910 została założona orkiestra włościańska.
• W dniach 22-27.06 1933 w Grodzisku Dolnym miała miejsce tzw. 'rewolucja grodziska', podczas której zginęło 2 policjantów i 6 osób cywilnych.
• 1 kwietnia 1930 roku do Grodziska Dolnego (gminy jednostkowej) przyłączono dawne miasto Grodzisko Miasteczko

• Z kart Księgi adresowej Polski z lat 1929-1930:

• Właściciel ziemski: Zygmunt Lityński.
• w Grodzisku Dolnym działała szkoła ludowa, Kasa pożyczkowo-oszczędnościowa Stefczyka, Spółdzielnia Mleczarska i Kółko Rolnicze.
• akuszerki: M. Kornafel, M. Łyżeń
• handlem zajmowali się:

bławaty: S. Baj, R. Grűnstein, S. Knobler zboże: R. Weingarten artykuły spożywcze: J. Danak, N. Grűner, L. Kastenbaum, F. Kryla, S. Leja, A. Tenenbaum towary różne: J. Beller, W. Leja, A. Łyżeń, F. Mach piwo: J. Chmura. J. Stopyra bydło: Sz. Gottlieb nierogacizna: Sz. Majkut, Wal. i Woj. Rynasiewicze wyroby tytoniowe: P. Stopyra wyszynk trunków: B. Czupich, Ch. Grűner, W. Miś

• usługi:

młyn "Irena" (wł. Z. Lityński) młyny: J. Hassmann, P. Szpila kaszarnia: Ch. Einsiedler kowal: A. Salwach stolarz: F. Bęben

Zabytki

• Kościół parafialny pw. św. Barbary w stylu eklektycznym. Usytuowany jest przy głównej drodze. Ma charakter obronny z uwagi na cechy architektoniczne oraz miejsce, na którym został wybudowany. W roku 1408, na miejscu dzisiejszego kościoła stał kościół drewniany pod opieką Benedyktynów. Kolejny kościół został spalony przez Tatarów w 1626. Budowę obecnej, murowanej świątyni rozpoczęto około roku 1700 z inicjatywy proboszcza Sebastiana Zawadzkiego. Budowę ukończono po 1777. W latach 1857-1867 został rozbudowany. Przedłużono nawę ku zachodowi, rozbudowano prezbiterium ku wschodowi. Po jego bokach dobudowano zakrystie. Przed 1873 dobudowano dwie kaplice transeptowe. Na początku XX w. dobudowano kruchtę południową. Kościół jest jednonawowy o trójdzielnej fasadzie, poprzedzonej kruchtą. Fasada zwieńczona jest profilowanym szczytem z czterema rzeźbami świętych. Na jego osi, w architektonicznym obramieniu umieszczono rzeźbę św. Barbary. W polach bocznych znajdują się nisze z rzeźbami św. Piotra i św. Pawła. Przy elewacjach bocznych znajdują się kwadratowe kaplice, do których przylegają zakrystie. Po stronie wschodniej znajduje się prezbiterium z lożami kolatorskimi na piętrze. W kalenicy dachu umieszczono wieżyczkę na sygnaturkę. Wyposażenie wnętrza kościoła pochodzi z przełomu XIX i XX w. Ołtarz główny jest drewniany. Pochodzi z lat 1897-1900. Został wykonany przez Józefa Malacha, miejscowego rzemieślnika. Zdobią go obrazy 'Świętej Rodziny i Świętej Barbary, namalowane przez Władysława Bąkowskiego z Leżajska. W kościele znajduje się też pięć ołtarzy bocznych. Jeden z nich, w 1881, wykonał Karol Sokalski z Łańcuta. Ozdobą kościoła jest również zdobiona ambona z 1902. Polichromię figuralną wykonał przed rokiem 1900 Władysław Bakowski. Obok kościoła znajduje się dzwonnica z 1892. W latach 20. XX w. ufundowano kapliczki, znajdujące się obok kościoła. Odpusty parafialne przy kościele odbywają się dwa razy w roku, 26 lipca i 4 grudnia.
• Architektura drewniana z przełomu XIX i XX w.
• Kilkadziesiąt kapliczek, m.in.:

Kapliczka w kształcie sterczyny gotyckiej obok kościoła. Kapliczka murowana (obok domu nr 242), ufundowana przez Andrzeja i Annę Czerwonka w 1895. W jej wnętrzu umieszczono figurę Chrystusa Króla. Czterokondygnacyjna kapliczka pw. św. Antoniego.

Atrakcje

Grodzisko Dolne organizuje wspólnie z sąsiednim Grodziskiem Górnym wiele ciekawych imprez, do których m.in. należą:

• Dni Grodziska połączone z odpustem w dniu św. Anny.
• Parada Straży Grobowych (tzw. Turki).

Urodzeni w Grodzisku Dolnym

• Józef Burszta, polski etnograf (etnolog), socjolog i historyk.

Zobacz też

• Cmentarz żydowski w Grodzisku Dolnym
• Grodzisko Górne
• Grodzisko Nowe