Nowe Brusno

Nowe Brusno – wieś w Polsce położona w województwie podkarpackim, w powiecie lubaczowskim, w gminie Horyniec-Zdrój.

W latach 1975-1998 miejscowość położona była w województwie przemyskim.

Historia

Pierwsza pewna wzmianka o Bruśnie (nie dzielonym jeszcze na Stare i Nowe) pojawiła się w regestrze poborowym z 1531 r. Pochodzenie nazwy i dawne losy wsi są identyczne, jak w przypadku Starego Brusna, które później powiększyło się o Wolę Bruśnieńską, położoną w odległości ok. 5 km w dół doliny Brusienki. Po I rozbiorze Polski władze austriackie podzieliły Brusno na dwie części: Brusno Stare i Brusno Nowe (część zachodnia wsi, Wola Bruśnieńska), zakładając między nimi w ramach kolonizacji józefińskiej niemiecką osadę DeutschBach. Od początku istnienia wsi mieszkańcy zajmowali się kamieniarstwem, korzystając z miejscowych złóż piaskowca i wapienia, pod wzgórzem 385 m. w Starym Bruśnie. W XVII w. w zachodniej części wsi działał niewielki zakład metalurgiczny, wokół którego powstała samodzielna osada Rudka Bruśnieńska (później Rudka). Nazwę tę nosi do dzisiaj jeden z przysiółków (pozostało jedno gospodarstwo) i fragment lasu.

Do II wojny światowej trzy sąsiadujące wsie (Nowe Brusno, DeutschBach i Stare Brusno) łączyły się ze sobą i liczyły razem ponad 2000 mieszkańców. Brusno Stare zamieszkiwali głównie Ukraińcy, DeutschBach – Niemcy a Brusno Nowe – Polacy. W latach 1944-1946 kilkudziesięciu mieszkańców wsi zginęło z rąk UPA. Nielicznych mieszkańców ukraińskich wysiedlono a w ich miejsce przybyli osadnicy z okolic Rzeszowa i Łańcuta.

Zabytki

• Drewniana cerkiew pw. św. Paraskewii jest jedną z najstarszych w regionie. Data jej budowy nie została dokładnie ustalona, powstała najwcześniej w 1676 a najpóźniej w 1790 r. Udokumentowana jest tylko data przebudowy w latach 1903-1906 r. Jest to budowla trójdzielna, konstrukcji zrębowej, oszalowana deskami. Każda z części nakryta jest dużą kopułą z latarnią. Ośmioboczne kopuły i bębny pokryte są blachą. Pierwotnie nad babińcem znajdowała się kaplica z galerią arkadową od zewnątrz. Budowla otoczona była wokół zadaszeniami i sobotami. W 1873 r. do sanktuarium dostawiono zakrystię, a w 1903 r. przekształcono bryłę budowli (wzniesiono nowy babiniec, zmieniono profile kopuł i zlikwidowano zadaszenie). Była to filialna cerkiew greckokatolickiej parafii w Bruśnie Starym, po wojnie nieużytkowana i zdewastowana, w latach 90. XX w. rozpoczęto prace konserwatorskie.
• W pobliżu cerkwi znajduje się stary cmentarz z licznymi nagrobkami, pochodzącymi z miejscowych warsztatów kamieniarskich, w tym także powojenne prace ostatnich kamieniarzy z Polanki. Na cmentarzu zachowały się także nagrobki ewangelickich osadników niemieckich z DeutschBach, zwieńczone trójkątem zamiast krzyża.
• Na prawym brzegu Brusienki, na wschód od drogi do Łówczy znajduje się cmentarz wojskowy z I wojny światowej, na którym w 1915 r. pochowano żołnierzy rosyjskich i niemieckich. W jego pobliżu niewielki cmentarz choleryczny z początku XX w.
• Kościół rzymskokatolicki pr. Nawiedzenia NMP z 1912 r., wewnątrz uznawany za cudowny obraz Matki Bożej, przywieziony w 1945 r. z Buska na Ukrainie.

Bibliografia

• Stefan Lew - Ludowy ośrodek kamieniarski w Bruśnie, Rocznik Przemyski t. XI, 1967.
• P.Wład M.Wiśniewski - Roztocze Wschodnie, Wyd. Nauk. Turyst. i Eduk., Mielec 2004
• Grzegorz Rąkowski - Polska egzotyczna, część II, wyd. "Rewasz" 2004.