Gniewczyna Łańcucka

Gniewczyna Łańcucka – wieś w gminie Tryńcza, powiecie przeworskim (województwo podkarpackie).

Początków wsi należy szukać w XIV wieku. Parafia rzymskokatolicka została tu założona prawdopodobnie przed 1458 r., a należała wraz z sąsiednimi miejscowościami do przeworskiego klucza dóbr Ostrogskich, który w 1622 r. przeszedł w posiadanie Lubomirskich. Zofia z Kostków Ostrogska w 1580 r. przekazała parafię bożogrobcom, którzy posiadali ją aż do 1716 r.

W 1624 r. najazd Tatarów zniszczył znajdujący się tu kościół. W 1725 r. wybudowano nowy, drewniany, który był konsekrowany w 1885 r.

Prawdopodobnie od lat 40. XIX wieku właścicielem wsi był Antoni Kellerman – właściciel również Tryńczy, Gorzyc i Ubieszyna. Do wsi w tym czasie należał folwark białobrzeski usytuowany ok. 1 km na północny wschód od wsi, przy samym brzegu Wisłoka, który tworzył tu mocne zakole. Folwark zabudowany był drewnianymi budynkami gospodarczymi, od drogi do Tryńczy przy kapliczce prowadziła do niego obsadzana drzewami aleja. W 1857 r. w Gniewczynie zamieszkiwało 1003 mieszkańców.

W latach 80. XIX wieku było ich 1700. Była tam dwuklasowa szkoła ludowa.

Od lat 80. XIX wieku wieś była własnością hr. Alfreda Potockiego, ordynata łańcuckiego, później Romana Potockiego. W latach 1908-1909 w miejsce starego, drewnianego kościoła wybudowano nowy, murowany pw. św. Mateusza Apostoła, poświęcony w 1919 roku, a konsekrowany w 1931 roku

W 1895 urodził się tutaj gen. Antoni Chruściel.

W maju 1942 r. szef OSP, aktywiści straży, sołtysi i ich pomocnicy, z obu części wsi: Łańcuckiej i Trynieckiej oraz bezideowe skrzydło ruchu oporu urządzili obławę na miejscowe rodziny żydowskie, wyłapując większość dorosłych i dzieci (najmłodsze miały rok). 18 osób wsadzono na wozy i przewieziono do domu Lejby i Szangli Trinczerów. Gdy Żydzi oddali wszystko, co miało jakąkolwiek wartość, Polacy wezwali niemieckich żandarmów, którzy rozstrzelali uwięzionych. Z wyjątkiem liczby ofiar, wydarzenia te niewiele różnią się od tych, które miały miejsce w Jedwabnem.² ³

Miejsca godne uwagi

• Neogotycki kościół parafialny (1909). Parafia z XIV w., w której od 1580 do 1716 opiekę duszpasterską sprawowali bożogrobcy. Poprzedni drewniany kościół pochodził z 1725. W parafii pracuje obecnie 3 księży – proboszcz ks. Krzysztof Filip, kanonik ks. Władysław Bać oraz wikariusz ks. Wojciech Kuzar.
• Cztery kapliczki murowane z oryginalnym neobarokowym charakterze z końca XIX w.; przy folwarku białobrzeskim z końca XIX w.; w centrum: wsi z lat 30.; przy drodze do Tryńczy z lat 40. XX wieku;
• Pomnik kamienny poświęcony księdzu Stojałowskiemu z 1911 r.;
• Zachowana zabudowa drewniana wiejska z lat dwudziestych i trzydziestych XX wieku, o zrębowej konstrukcji, ze szczytami zdobionymi snycerką.

Inne

• Stadnina koni
• Zespół Szkół z halą gimnastyczną
• Ludowy Klub Sportowy "Huragan" Gniewczyna
• Zajazd "Borowik"
• Fabryka Wagonów "Gniewczyna" S.A.

Turki Wielkanocne

Gniewczyna, jako jedna z niewielu miejscowości, może poszczycić się prastarą tradycją, jaką jest Wielkanocna "Parada Turków". Tradycja ta bierze swój początek od czasów napadów tatarskich, kiedy to organizowano nocne warty, mające na celu alarmowanie mieszkańców przed atakiem wroga. W celu uświetnienia obchodów świąt wielkanocnych w Gniewczynie od niepamiętnych czasów są formowane dwa oddziały Turków z grona miejscowych chłopców. Ubrani w barwne stroje i uzbrojeni w karabiny i szable w Wielką Sobotę sprawują straż przy grobie Chrystusa. W Wielką Niedzielę i Poniedziałek na placu przykościelnym pod wodzą komendantów demonstrują niezwykle widowiskową musztrę paradną.

Tradycja ta sprawia, że Święta Wielkanocne przeżywane w Gniewczyńskiej Parafii, na długo pozostają w pamięci mieszkańców, gości, a nawet przypadkowych obserwatorów.