Brzeziny (województwo podkarpackie)

Brzeziny – wieś w Polsce położona w województwie podkarpackim, w powiecie ropczycko-sędziszowskim, w gminie Wielopole Skrzyńskie.

W latach 1975-1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa rzeszowskiego.

Miejscowość jest siedzibą parafii pod wezwaniem św. Mikołaja, należącej do dekanatu Wielopole Skrzyńskie, diecezji rzeszowskiej. Parafia posiada także dwa kościoły filialne, w Berdechowie i Jaszczurowej.

Geografia

Obwód wsi wynosi ok. 30 km – jest to jedna z największych wsi w Polsce.

Na terenie Brzezin (tj. Pogwizdów i Berdechów) położony jest Czarnorzecko-Strzyżowski Park Krajobrazowy.

Zabytki

Kościół parafialny pw. św. Mikołaja

Opis obiektu

Kościół jest orientowany, wzniesiony w konstrukcji zrębowej, na dębowej podwalinie. Ściany oszalowane są deskami w układzie pionowym. Pierwotnie zbudowany w tradycji późnogotyckiej, składał się z prezbiterium na rzucie prostokąta zamkniętego od wschodu trójbocznie i szerszej nawy na rzucie zbliżonym do kwadratu. Do prezbiterium przylegała od północy zakrystia na rzucie wydłużonego prostokąta. Obecnie, po przebudowie z 1933 r. kościół posiada rzut krzyża. Prezbiterium i nawa zostały rozsunięte i wbudowano ramię poprzeczne - transept. Do prezbiterium od północy i południa przylegają zakrystia i składzik na rzutach prostokątów. Nawa otoczona jest z trzech stron podcieniami. Prezbiterium i nawa nakryte są dachem dwuspadowym, jednokalenicowym, z sześcioboczną wieżyczką na sygnaturkę. Partie nawy nad zaskrzynieniami posiadają dachy pulpitowe. Transept, o ścianach równych wysokością ścianom prezbiterium i nawy, nakryty jest dwuspadowym dachem nieznacznie niższym od dachu kościoła. Zakrystia, składzik i podcienia wokół nawy kryją dachy pulpitowe. Nad prezbiterium i częściowo nad nawą zachowała się więźba dachowa w typie storczykowym z wzdłużnym usztywnieniem. W ścianie wschodniej prezbiterium zachowało się (zabite w 1933 r.) okno o wykroju ostrołukowym. Wnętrze nakryte jest stropem płaskim, w nawie z zaskrzynieniami wspartymi na trzech parach kolumn. Ściana tęczowa posiada wykrój prostokątny. Chór muzyczny XVIII-wieczny, rokokowy, z silnie wysuniętą częścią środkową i parapetem o wklęsło-wypukłym rzucie, wsparty jest na czterech kolumnach. Wnętrze ozdobione jest dekoracją malarską. W nawie zachowały się fragmenty malowanych krzyży konsekracyjnych tzw. zacheuszy z ok. 1500 r. Bogata, późnorenesansowa figuralno-ornamentalna dekoracja malarska z 1 poł. XVI w. pokrywa ściany i strop prezbiterium oraz ściany nawy. Składają się nań m.in. przedstawienia z Nowego Testamentu, cykl scen z życia św. Mikołaja, sceny męczeństw świętych, a na stropie prezbiterium ślady podziałów kasetonowych.

Do niezwykle cennych elementów wyposażenia kościoła należą:

• kamienna chrzcielnica z 1495 r., w kształcie kielicha z ośmioboczną czarą zdobioną arkadkami z trzykrotnie wykutym herbem Ostoja
• płaskorzeźba ze sceną Opłakiwania Chrystusa z 1 ćw. XVI w., o wyraźnych wpływach twórczości Wita Stwosza, wykonana zapewne przez rzeźbiarza krakowskiego.
• XVIII- wieczne elementy wyposażenia: ołtarz główny, ołtarze boczne i ambona.
• ławki dębowe wykonywane w XIX wieku przez Juliana Wojnarowskiego miejscowego stolarza (ród Wojnarowskich był właścicielem wioski do XVII w.)

Historia obiektu

Parafia w Brzezinach erygowana została w 2 poł. XIV w., dzięki fundacji rycerskiej rodu Helwigów. Kościół wzniesiony został najprawdopodobniej w 2 poł. XV w. z inicjatywy Stanisława Rokosza herbu Ostoja, ówczesnego właściciela wsi. Kościół wzmiankowany jest w 1470 r. Konsekracja kościoła nastąpiła w 1501 r. Zgodnie ze średniowieczną tradycją otwory okienne znajdowały się jedynie od strony południowej (poza jednym oknem o ostrołukowym wykroju we wsch. ścianie prezbiterium), a do kościoła prowadziły dwa wejścia: od zachodu i południa. W 1 poł. XVII w. kościół ozdobiono figuralno-ornamentalną polichromią (rekonstruowaną częściowo w latach 50. XX w.), a w 1 ćw. XVIII w. ufundowano nowe elementy wyposażenia świątyni (m.in. ołtarz główny). W czasach nowożytnych budowla otoczona została sobotami, wzniesiono wieżyczkę na sygnaturkę i wolnostojącą wieżę-dzwonnicę. Kościół został gruntownie przebudowany w latach 1772-1777 z inicjatywy proboszcza Józefa Kazimierza Szalickiego (m.in. do nawy dobudowano wówczas obszerny babiniec, ufundowano też nowe elementy wyposażenia – cztery ołtarze boczne). W XIX i pocz. XX w. świątynię wielokrotnie poddawano remontom bieżącym (m.in. wymieniając pokrycie dachów z gontu na blachę). W 1933 r. kościół rozbudowano wg proj. architekta Wacława Krzyżanowskiego. Prezbiterium i nawę rozsunięto wbudowując pomiędzy nimi transept. Budowla zyskała w ten sposób rzut krzyża. Nawa obudowana została szerokim podcieniem, ściany z zewnątrz oszalowano.

• Niszczejący dwór.