Gogołów (województwo podkarpackie)

Gogołów – wieś w Polsce położona w województwie podkarpackim, w powiecie strzyżowskim, w gminie Frysztak.

W latach 1975-1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa rzeszowskiego.

We wsi znajduje się kościół pw. św. Katarzyny, wzniesiony w 1672 r. z fundacji braci Jakuba i Joachima Rojowskich, dziedziców Gogołowa przez cieślę Stanisława Charchułowicza, który jest siedzibą parafii Świętej Katarzyny, należącej do dekanatu Brzostek, diecezji rzeszowskiej. Remontowany w II poł. XVIII w. i II poł. XIX w. Nieznacznie uszkodzony w okresie II wojny światowej. Kościół prezentuje zarówno w układzie przestrzennym jak i rozwiązaniach konstrukcyjnych tradycje późnogotyckie.

Gogołów leży nad potokiem Gogołówka. Przechodzi tędy droga Frysztak-Klecie. W miejscowości mieści się zespół szkół (gimnazjum, szkoła podstawowa), urząd pocztowy i ośrodek zdrowia. Parafia pod wezwaniem św. Katarzyny należy do dekanatu brzosteckiego. Nowy kościół został wybudowany w 1988 r. W Gogołowie działa też amatorski klub sportowy „MKS Skarbek Gogołów”. Wieś liczy około 1500 mieszkańców.

Historia

Gogołów nazywany dawniej Gogolowem miał początki w XIV w. W 1353 r. został nadany Piotrowi, Chodkowi i Ostaszkowi. W 1360 r. otrzymał prawo niemieckie. W 1536 r. jego właścicielem był Piotr Kmita z Wiśnicza. Mieszkało tu 37 kmieci, istniał folwark i karczma. W 1581 r. wieś należała do Andrzeja Górki. Liczyła wtedy 40 kmieci (gospodarujących na 12 łanach), 3 zagrodników, 3 komorników bez bydła i 6 rzemieślników. W 1629 r. należała do dóbr Pawła Trojanowskiego. Po połowie XVII w. przeszła w ręce Rojowskich, a w następnym stuleciu jej właścicielami byli Dydyńscy. Istniała tu wówczas huta szkła. W 1846 r. wioska była podzielona za dwie części należące do Franciszka Pierzchały i Fryderyka Denkera. Ten ostatni włączył się czynnie w przygotowania do powstania narodowego. Do sprzysiężenia należał także jego 22-letni syn Erazm. Denker mając doświadczenie wojskowe (w młodości był wachmistrzem), został wyznaczony na dowódcę oddziału zbierającego się pod Jasłem. Oba dwory dosięgła rzeź galicyjska. 19 lutego objeżdżał okoliczne dwory, zachęcając do udziału w powstaniu. Wtedy też doniesiono o jego działalności do starostwa. 21 lutego dwór Denkera został otoczony przez chłopów, którymi podobno kierował Stanisław Szela, syn Jakuba ze Smarżowej. Pod razami cepów i wideł padli: Fryderyk Denker, jego syn Erazm oraz Aleksander Zdzieński właściciel folwarku w Różance. Chłopi zniszczyli też gorzelnię, zabijając tam budowniczego Marcina Kwiatka, gorzelnika Gustawa Fischera i leśniczego Adama Dernera. Dwór Denkerów został zrabowany. Podobna historia powtórzyła się w dworze Franciszka Pierzchały, który także zginął pod razami cepów.

Legenda o powstaniu

Istnieją dwie przesłanki odnośnie założenia Gogołowa. Najbardziej prawdopodobną wersją jest opowiadanie, jakoby król Polski, Kazimierz Wielki jeździł polować na niegdyś pospolite tam dzikie kaczki (tzw. gogoły). Miejsce to bardzo spodobało się ówczesnemu władcy, co owocowało kolejnymi wyprawami. Podczas jednej z nich król założył tam „Osadę Gogolów”. Z biegiem czasu nazwa została skrócona do „Gogolów”.

Zabytki

Najcenniejszym zabytkiem wioski jest drewniany kościół parafialny pod wezwaniem św. Katarzyny zbudowany w 1672 r. z fundacji Jakuba i Joachima Rojowskich przez cieślę Stanisława Charchułowicza. Kościół stoi na skraju wsi przy granicy z Glinikiem Górnym. Jest otoczony kamiennym murem wzniesionym w latach 1873-81. Świątynia posiada konstrukcję zrębową z wieżą konstrukcji słupowej. Dach jest pobity gontem. Kruchta została dobudowana do nawy w latach 1874-81. Wnętrze kościoła nakryte jest stropami drewnianymi. Na tęczy umieszczono krucyfiks barokowy z trzeciej ćwierci XVII w. W prezbiterium stoi barokowy ołtarz główny współczesny kościołowi. Powiększono go w XVIII w. (pola boczne, ornamenty rokokowe). W polu głównym znajduje się obraz św. Katarzyny ujęty dwoma kolumnami. Umieszczono na nich rzeźby: św. Marii Małgorzaty i św. Katarzyny, w zwieńczeniu zaś św. Jakuba i Joachima. Tabernakulum datowane jest na rok 1700. Dwa neobarokowe ołtarze boczne, ustawione przy tęczy, pochodzą z lat 1872-74. W ołtarzu stojącym po lewej stronie znajduje się obraz Matki Bożej z Dzieciątkiem namalowany przez ks. Textorisa proboszcza w Kołaczycach (druga połowa XIX w.). W zwieńczeniu umieszczono obraz św. Jana Kantego z drugiej połowy XVIII w. Ołtarz ustawiony po prawej stronie posiada analogiczną konstrukcję jak poprzedni. Znajdują się w nim obrazy Serca Jezusowego i św. Pawła.Warto zwrócić uwagę na późnogotycką chrzcielnicę z początku XVI w. ozdobioną herbem Leliwa. Jej fundatorem był zapewne Jan Amor Tarnowski wojewoda sandomierski i ruski, dziedzic wioski. Chrzcielnica posiada nakrycie wykonane z drewna w stylu rokokowym. Przedstawiono na nim św. Jana Chrzciciela i gołębicę – symbol Ducha Świętego. W kościele zachowały się także inne zabytki: ambona eklektyczna z XIX w., rokokowy prospekt organowy z drugiej połowy XVIII w. (przerobiony w XIX w.), obrazy z XVIII-XIX w. (św. Florian z 1784 r. i Matka Boża z końca XIX w.). Na murowanej Naprzeciw kościoła, na lekko pochylonym zboczu, położony jest otoczony starymi drzewami cmentarz parafialny. Zwraca na nim uwagę kaplica zbudowana w 1869 r. „na chwalę Bożą a ku czci i pamięci przedwcześnie w 48 roku życia w dn. 14 lipca 1868 r. zgasłego Ludwika Denkera-byłego starosty”. Fundatorką była wdowa Sabina z Artwińskich Denkerowa, która także spoczęła w kryptach kaplicy (zm. 31 grudnia 1909 r.). Pochowano tu pomordowanych w czasie rzezi galicyjskiej: Fryderyka i Erazma Denkera oraz Aleksandra Zdzieńskiego. Ponadto pod kaplicą spoczywają: Karolina z Zdzieńskich Denkerowa (zm. 1856 r.), Julian Gryf Bielański (zm. 1933 r.) i Emma ze Skrzyszowskich Bielańska (zm. 1941). We wnętrzu kaplicy znajduje się późnobarokowy ołtarz z rzeźbą Chrystusa Ukrzyżowanego (XIX w.). Po obu stronach ołtarza nad bramkami umieszczono ludowe rzeźby św. Piotra i Pawła. Obok kaplicy po lewej stronie znajduje się grób bohatera walk narodowo wyzwoleńczych gen. Ignacego Kruszewskiego, właściciela wioski. Na marmurowej tablicy widnieje napis: IGNACY SKARBEK KRUSZEWSKI PUŁKOWNIK WOJSK POLSKICH NASTĘPNIE GENERAŁ WOJSK BELGIJSKICH URODZONY W KRUSZEWIE 6 STYCZ. 1799 + 25 GRUD. 1879 W GOGOŁOWIE R. I. P. Grobowiec otoczony jest ogrodzeniem z żelaznych łańcuchów umocowanych do kamiennych słupków. W sąsiedztwie na niewielkim kopcu ziemnym widnieją dwa marmurowe epitafia. Jedno z nich poświęcone jest Janowi Nideckiemu właścicielowi Glinika (zm. 4 X 18S0 r.):

Zgasł w Nim ziemi rodzinnej Obywatel prawy Zgasł wzór Ojców, zgasł kmiotków opiekun łaskawy.

gen. Ignacy Marceli „Skarbek” Kruszewski

Ignacy Marceli Kruszewski - (urodził się 6 stycznia 1799 roku, zmarł 25 grudnia 1879 roku). Generał wojsk belgijskich, adiutant generała Józefa Sowińskiego. Brał udział w powstaniu listopadowym. Po jego stłumieniu wyemigrował na zachód, gdzie został głównym dowódcą wojsk belgijskich. Za wierną służbę i odwagę na polu bitwy został odznaczony krzyżem Virtuti Militari. Powrócił do kraju dzięki wstawiennictwu króla Belgii Leopolda I i wszedł w posiadanie dworu w Gogołowie. Został pochowany na pobliskim cmentarzu. W 1982 roku został wybrany patronem Zespołu Szkół w Gogołowie.

Zobacz też

• Gogołów
• Ignacy Kruszewski
• Kościół św. Katarzyny w Gogołowie

Źródło

• własne, www.brzostek.alpha.pl