Sztabin

Sztabin – (lit. Stabinis) wieś w Polsce położona w województwie podlaskim, w powiecie augustowskim, w gminie Sztabin, nad Biebrzą

W latach 1975-1998 miejscowość położona była w województwie suwalskim.

Miejscowość jest siedzibą gminy Sztabin.

Historia

Tereny obecnej Gminy Sztabin zamieszkiwali niegdyś Jaćwingowie. W 1506 roku król Aleksander Jagiellończyk nadał część tych ziem rodowi Chreptowiczów.

Wieś założył Adam Chreptowicz przed 1598 rokiem, przy przeprawie rzecznej, na trakcie z Augustowa do Knyszyna. Na początku istnienia przez ponad półtora wieku nosiła nazwę Osinki.

Nazwa Sztabin została wprowadzona w 1760 roku przez Joachima Chreptowicza, kanclerza Wielkiego Księstwa Litewskiego. Wcześniej funkcjonowała nazwa Osinki. Wyznaczył on trójkątny rynek i sieć ulic. Osada stała się głównym centrum handlowym dóbr krasnoborskich (Chreptowiczów, a później Brzostowskich). Pod koniec XVII wieku zaczęła przekształcać się w ośrodek miejski. W 1766 roku Sztabin uzyskał przywilej królewski na targi i jarmarki.

Miejscowość jest znana głównie ze względu na eksperymenty społeczne i gospodarcze hrabiego Karola Brzostowskiego. W latach dwudziestych XIX wieku założył on tzw. rzeczpospolitą sztabińską. Uwolnił chłopów od pańszczyzny, założył szkołę i wprowadził w swoich dobrach obowiązkowe bezpłatne nauczanie, unowocześnił rolnictwo (wprowadził płodozmian i nowe narzędzia), wybudował szpital, do którego sprowadził lekarza, wprowadził kodeks karny, założył kasę oszczędnościową i pożyczkową. Wybudował hutę szkła, cegielnię, tartak, fabrykę wyrobów żeliwnych (wybudował piec do przetapiania rudy darniowej), doprowadzając upadający majątek do rozkwitu. Dzięki niemu w 1895 roku powstała parafia, zbudowano także przystań na Biebrzy.

Po śmierci (1854) przekazał swoje dobra chłopom w wieczystą dzierżawę, jednak władze rosyjskie unieważniły jego testament. Sztabin powoli tracił na znaczeniu i w 1897 został pozbawiony praw miejskich.

Ludność Sztabina brała czynny udział w walkach narodowowyzwoleńczych. W czasie powstania styczniowego w okolicy działał oddział pułkownika Konstantego Ramotowskiego „Wawra”, którego obozowisko na Kozim Rynku w Puszczy Augustowskiej było miejscem jednej z większych bitew w tym regionie.

W okresie II wojny światowej (1 maja 1943) oddział AK odbił Sztabin z rąk niemieckich na 6 godzin.

Okres powojenny był dla Sztabina tragiczny. Na terenie gminy w tzw. obławie lipcowej w 1945 r aresztowano i wywieziono 126 osób. Nadal działały zbrojne grupy partyzanckie, które przetrwały do początku lat 50.

Urodzeni w Sztabinie

• Tadeusz Zawistowski, polski duchowny, biskup
• Jarosław Gruda, polski aktor telewizyjny i filmowy.
• Marian Szamatowicz,polski ginekolog-położnik, profesor Uniwersytetu Medycznego w Białymstoku. Tam właśnie w 1987 dokonał pierwszego w Polsce, udanego zabiegu zapłodnienia człowieka metodą in vitro.

Zabytki

• neogotycki kościół parafialny pod wezwaniem św. Jakuba, 1910, nr rej.:659 z 10.03.1989 .
• pomnik Joachima Chreptowicza, kanclerza Wielkiego Księstwa Litewskiego, założyciela miasta

Inne

• Biebrzański Park Narodowy
• rezerwaty:
  • leśny Kozi Rynek
  • florystyczno-faunistyczny Kuriańskie Bagno
  • florystyczny Glinki (ze stanowiskiem pióropusznika strusiego)

Urząd Gminy Sztabin wydaje miesięcznik Nasz Sztabiński Dom.