Czarna Wieś Kościelna

Czarna Wieś Kościelna – wieś w Polsce położona w województwie podlaskim, w powiecie białostockim, w gminie Czarna Białostocka. Do 1954 roku miejscowość była siedzibą gminy Czarna Wieś. Do 1962 roku Czarna Wieś Kościelna rozwijała się jako jedna miejscowość z Czarną Białostocką.

Miejscowość leży na Wysoczyźnie Białostockiej, otoczone lasami Puszczy Knyszyńskiej.

Wieś została założona w XVIII wieku, osadzono ją w tej lokalizacji na prawie łowieckim pod nazwą Czarna.

Od 1795 r. po wcieleniu wsi Czarnej do Prus Nowowschodnich, administracja pruska zmienia nazwę na Czarną Wieś.

W XIX w. powstaje w Czarnej Wsi duży ośrodek ludowego przemysłu domowego produkcji dachówki ceramicznej.

W roku 1912 erygowano katolicką parafię i w miejscu teraźniejszej wsi rozpoczęto budowę kościoła, jednak wybuch pierwszej wojny światowej zatrzymał prace. Budowę świątyni ukończono w 1920 roku.

W 1921 Czarna Wieś Kościelna liczyła 458 mieszkańców.

W latach 1927-1938 miała miejsce komasacja gruntów i przy okazji utworzono dwie miejscowości: Czarna Wieś Kościelna i Czarna Wieś Stacja (późniejsza Czarna Białostocka).

W 1932 roku wybudowano Dom Katolicki.

W 1935 roku Czarna Wieś Kościelna liczyła 730 mieszkańców.

27 czerwca 1941 Czarna Wieś Kościelna zostaje zbombardowana przez lotnictwo niemieckie.

8 lipca 1945 miała miejsce pod Ogółami bitwa I Pułku Praskiego Wojska Polskiego ze zgrupowaniem Armii Krajowej.

W latach 1975-1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa białostockiego.

Historia

• XIII wiek - Powstanie grodziska pod Niemczynem (osadnictwo mazowieckie).
• 1388 - Ustalenie granicy mazowiecko-litewskiej na rzece Czarnej, którą nazywano Małą Suchołdką (Maleysucholdi), a następnie Sokołdką i Sokołdką Lacką.
• XV wiek - Nad rzeką Czarną przed 1509 r. wybudowano stajnie królewskie z obejściami gospodarskimi, gdzie koszono i gromadzono siano, a także wyruszano na łowy.
• XVI wiek - Pojawienie się nazwy rzeka Czarna.
• 1509 - Zygmunt I Stary nadał Puszczę Knyszyńską do rzeki Czarnej wojewodzie trockiemu Mikołajowi Radziwiłłowi, który nad rzeką Czarną wybudował dwór i zagarnął po drugiej stronie rzeki część Puszczy Bielskiej urządzając tam łowiska. Wybudował także w 1510 roku trakt z Knyszyna do Sokółki przez most na rzece Czarnej zwany później Wielką Drogą Królewską.
• 1536 - Królowa Bona odebrała Radziwiłłom ziemie do rzeki Czarnej, przeszły one w ręce królewskie i w 1571 roku zostały przekazane Zygmuntowi II Augustowi. Puszczę Bielską po stronie litewskiej podzielono na mniejsze jednostki, też zwane puszczami. Przy rzece Czarnej zbiegały się granice puszcz: Malawickiej, Kryńskiej, Odelskiej i Kuźnickiej. Utworzono z nich leśnictwo sokólskie i na mocy konstytucji sejmu z 1589 roku weszły one w skład Ekonomii Grodzieńskiej jako królewskie dobra stołowe. Tereny te przeznaczono do wyłącznej dyspozycji królewskiej podlegającej ochronie jako terytoria łowieckie.
• XVII wiek - Intensywna eksploatacja puszcz - wyrób klepek i popiołu.
• 1639 - Ordynacja Królewskich Puszcz wymienia ostępy: Perekał (obecnie Pierekały - Dzielnica Czarnej Białostockiej), Mochnacz (wieś Machnacz) oraz Niemczyna (wieś Niemczyn) i Oleszkowa.
• XVII wiek - Wybudowanie w ostępie Złotoria młyna i folwarku Ratowiec, później także dworu.
• XVIII wiek - Osadzenie wsi Czarna na prawie łowieckim.
• 1702 - Powstanie rudni do wytopu żelaza o nazwie Rzeczka (wieś Ruda Rzeczka).
• 1782 - Wybudowanie przez Golfryda Rybeka stacji pocztowej Buksztel, 25 kwietnia 1793 zatrzymuje się tutaj król Stanisław August Poniatowski.
• 1795 - Wcielenie wsi Czarnej do Prus Nowowschodnich, administracja pruska zmienia nazwę na Czarną Wieś.
• 1798 - Wybudowanie tartaku wodnego w Rudni koło Czarnej Wsi.
• XIX wiek - Powstanie w Czarnej Wsi dużego ośrodka ludowego przemysłu domowego produkcji dachówki ceramicznej.
• 1862-1864 - Budowa kompleksu stacyjnego Czarna Wieś (dworzec ,stacja pomp, wieża ciśnień i budynki mieszkalne), 15 grudnia 1862 uruchomienie Magistrali Petersbursko-Warszawskiej.
• 1 marca 1863 - Zwycięska potyczka oddziału powstańczego Walerego Parczewskiego z kozakami pod Czarną Wsią, 16 maja-1 czerwca 1863 powstańcy pod dowództwem Onufrego Duchińskiego i Walerego Wróblewskiego obozowali w ostępie Budzisk.
• 1864 - Ulokowanie w Czarnej Wsi urzędu gminnego a następnie rosyjskiej szkoły ludowej.
• 1869 - Przeprowadzenie uwłaszczenia Czarnej Wsi.
• 1908 - Utworzenie przy stacji wsi Zapieczki, żydowski kupiec Dawid Pokrzywa wybudował w Wodokaczce pierwszy mechaniczny tartak parowy przy którym powstało małe osiedle robotnicze.
• 1912 - Czarna Wieś liczyła 440 mieszkańców, Wodokaczka - 200, Zapieczki - 70, Buksztel - 200 osób, okoliczne lasy w XIX wieku nazywano Puszczą Buksztelską.
• 1910 - Wybudowanie w Czarnej Wsi kaplicy rzymskokatolickiej.
• 1 kwietnia 1913 - Ksiądz Edward Szapel z mieszkańcami rozpoczyna budowę kościoła w Czarnej Wsi.
• 15 sierpnia 1915 - Wycofujący się Rosjanie podpalają Wodokaczkę, kompleks stacyjny i tartak, Czarną Wieś zajmują wojska niemieckie.
• 1916-1918 - Wybudowanie przy stacji tartaków, kolejek wąskotorowych, warsztatów mechanicznych i elektrowni przez Niemców, intensywna trzebież puszczy.
• 19 grudnia 1919 - Wojsko Polskie zajmuje Wodokaczkę, Zapieczki i Buksztel, Czarna Wieś odzyskuje niepodległość.
• 27 lipca 1920 - W czasie walk odwrotowych, został pochowany legionista Stanisław Szczęsny, zmarł w wyniku odniesionych ran podczas walki w okolicy Rozedranki.
• 1921 - Ukończona budowę kościoła parafialnego w Czarnej Wsi.
• 1921 - Czarna Wieś Kościelna liczyła 458 mieszkańców, Czarna Wieś Stacja - 614, Buksztel - 161 osób.
• 1923-1928 - Tartakami Państwowymi w Czarnej Wsi kierował dyrektor Jan Czajkowski, przedsiębiorstwo składało się z 2 tartaków: dużego 4-trakowego od 1930 r. 5-trakowego i małego l-trakowego po przeciwnej stronie torów (w latach trzydziestych zamieniono go na skrzynkamię), kolejek leśnych, warsztatów mechanicznych i elektrowni.
• 1924-1926 - Pierwsza parcelacja kolonii Zapieczki i Perekał-Zawały, ta i późniejsze parcelacje stworzyły osiedla domków jednorodzinnych.
• 1927-1936 - Komasacja Czarnej Wsi Kościelnej.
• 1932 - Wybudowanie świetlicy międzyorganizacyjnej, boiska i toru ślizgawkowego w Czarnej Wsi Stacja oraz Domu Katolickiego w Czarnej Wsi Kościelnej.
• 1933 - Wybudowanie nowej szkoły im. Marszałka Józefa Piłsudskiego w Czarnej Wsi Stacja.
• 1934 - Wybudowanie murowanego budynku Spółdzielni "Samopomoc", pomnika Żwirki i Wigury oraz wieży strażackiej w Czarnej Wsi Stacja, powstał kompleks rekreacyjno-sportowy zawierający także park z alejkami, "patelnię" z miejscem dla orkiestry oraz boiska i inne urządzenia sportowe. Mecenasami kultury byli Witold i Janina Wigurowie - kierownik tartaków z żoną. Działało także szereg organizacji społecznych -Ochotnicza Straż Ogniowa, a także Związek Strzelecki, Związek Rezerwistów i Związek Przysposobienia Wojskowego Kobiet (słynne "pewukaczki").
• 1935 - Czarna Wieś Stacja liczyła już 2 200 mieszkańców, Czarna Wieś Kościelna - 730, a Buksztel 450 osób.
• 1937-1939 - Wybudowanie Osiedla Tartacznego w Czarnej Wsi Stacji. Miejscowość nazywana była miasteczkiem, liczyła 200 domów mieszkalnych i 2 650 mieszkańców. Posiadała 22 ulice, 12 sklepów, 2 piekarnie i restaurację.
• 27 czerwca 1941 - Czarna Wieś Kościelna zostaje zbombardowana przez lotnictwo niemieckie.
• 29 lipca 1944 - Wycofujący się Niemcy niszczą tartak i kompleks stacyjny.
• 8 lipca 1945 - Bitwa I Pułku Praskiego Wojska Polskiego ze zgrupowaniem Armii Krajowej pod Ogółami.
• 1946 - Wybudowanie kaplicy rzymskokatolickiej w Czarnej Wsi Stacja.
• 20 października 1952 - Utworzenie Fabryki Maszyn Rolniczych "Biafamar" - Wytwórni Chemicznej nr 14 w Czarnej Wsi do produkcji o charakterze specjalnym. Budowę rozpoczęto już w 1952 roku i intensywnie kontrolowano w 1953-1954. Równolegle w Czarnej Wsi rozpoczęto budowę Zakładowego Osiedla Robotniczego (ZOR) i wkrótce powstały pierwsze bloki, nowe ulice, instalacja wodna i kanalizacyjna, kina, świetlice zakładowe, hala sportowa i stadion oraz targowica.
• 1 stycznia 1956 - Czarna Wieś Stacja otrzymuje prawa osiedlowe i nazwę Czarna Wieś Osiedle.
• 1956 - Fabryka zmienia nazwę na Wytwórnię Wyrobów Precyzyjnych i rozpoczyna produkcję jednoosiowych rozrzutników obornika RT I oraz innych produktów drewnianych i metalowych jak stolarka budowlana czy puszki narzędziowe do motocykli. W 1958 roku rozpoczęto produkcję domowej pralki elektrycznej, która po rozrzutniku staje się drugim podstawowym wyrobem. Na początku lat sześćdziesiątych po zaprzestaniu produkcji pralki zakład podejmuje wytwarzanie chłodziarki domowej "Szron" a następnie poszukiwanej lodówki "Szron Lux 125".
• 1957 - Osiedlowa Rada Narodowa podjęła uchwałę o przemianowaniu się na miejską i zmiany nazwy osiedla na miasto Czarnolesie, ze względów historycznych nazwa ta została uchylona.
• 7 lipca 1962 - Z Czarnej Wsi wydzielono Czarną Wieś Osada, która otrzymuje prawa miejskie i nazwę Czarna Białostocka.
• XXI wiek - przy starej drewnianej szkole wybudowano nową murowaną.

Bibliografia

• Halina Kozak: "Dzieje Czarnej Wsi Kościelnej". ISBN 83-85918-41-7