Supraśl

Supraśl – miasto w woj. podlaskim, w powiecie białostockim, siedziba gminy miejsko-wiejskiej Supraśl. Położone jest nad rzeką Supraślą, na Wysoczyźnie Białostockiej, jest otoczone Puszczą Knyszyńską, historycznie na Podlasiu. Zaliczane do aglomeracji białostockiej.

Według danych z 31 grudnia 2010 miasto miało 4606 mieszkańców.

W Supraślu znajduje się siedziba Parku Krajobrazowego Puszczy Knyszyńskiej.

Dzięki walorom ekologicznym miasta, czystości powietrza, braku ośrodków przemysłowych, mikroklimatowi oraz znajdujących się w pobliżu Supraśla bogatych złóż borowin, w 1999 Supraśl uzyskał status uzdrowiska.

Położenie

Według danych z 1 stycznia 2010 powierzchnia miasta wynosiła 5,69 km².

W latach 1975-1998 miasto administracyjnie należało do woj. białostockiego.

Historia

W 1501 na uroczysko Suchy Grąd powstał, przeniesiony z Gródka prawosławny monaster, którego założycielem i głównym fundatorem był wojewoda nowogródzki Aleksander Chodkiewicz, przy późniejszym wsparciu prawosławnego biskupa smoleńskiego Józefa Sołtana. Akta wydane przez królów Aleksandra Jagiellończyka w 1504 i Zygmunta Starego w 1509 potwierdziły prawa i przywileje obejmujące fundację wojewody Chodkiewicza.

Najpierw powstała drewniana cerkiew św. Jana Ewangelisty, a potem refektarz i mnisie pustelnie. Fundatorzy chcąc podnieść znaczenie monasteru zwrócili się z prośbą o błogosławieństwo do samego patriarchy Konstantynopola. W 1505 patriarcha nadaje monasterowi tomos (uroczyste błogosławieństwo z zaleceniami duchowymi). W 1516 wyświęcono cerkiew Błagowieszczeńską. Później budynki monasteru wzbogaciły się o gotycką cerkiew Zmartwychwstania Pańskiego, której integralną częścią były katakumby. XVI wiek to również okres formowania się wokół monasteru osady. Prawosławny monaster staje się ważnym ośrodkiem kulturalnym ziem ruskich. O jego znaczeniu świadczy fakt, iż w 1582 odwiedził go patriarcha bułgarski Gabriel, a w 1590 - patriarcha Jeremiasz II. Zakonnicy zgromadzili m.in. bogatą bibliotekę z cennymi drukami i rękopisami (np. Kodeks supraski z XI-XII w.). W 1609 monaster został zbrojnie zmuszony do przyjęcia unii brzeskiej (1596), a klasztor w Supraślu stał się ważnym ośrodkiem kulturalnym i religijnym unitów. W 1695 uruchomiono przyklasztorną drukarnię, a w 1711 pierwszą we wschodniej Polsce papiernię. Tłoczono tu książki świeckie w języku łacińskim i polskim oraz książki religijne w języku cerkiewnosłowiańskim. Bazylianie zamalowują prawosławne freski z XVI wieku i stawiają wokół cerkwi nowe budynki. W 1796 władze pruskie konfiskują większość dóbr klasztoru. W 1804 zlikwidowana zostaje drukarnia.

Do 1807 Supraśl był siedzibą biskupstwa unickiego. Po pokoju w Tylży (1807) pod zaborem rosyjskim. W 1824 władze rosyjskie monaster supraski zwróciły zakonnikom prawosławnym. W 1875 zbudowano tu cerkiew św. Pantelejmona, w 1889 - św. Jana Teologa, a w 1901 - kaplicę św. Jerzego Zwycięzcy na cmentarzu w Podsupraślu. W 1910 nastąpiła renowacja szesnastowiecznych fresków. W wyniku działań I wojny światowej w 1915 w obliczu zbliżającego się frontu i wojsk niemieckich, mnisi prawosławni uciekli (jak wielu prawosławnych z terenów ziem polskich) z Supraśla w głąb Rosji (tzw. bieżenstwo) zabierając ze sobą cudowną ikonę Matki Boskiej Supraskiej.

W 1834, po wprowadzeniu przez władze carskie ceł na towary sprowadzane z Królestwa Polskiego do Rosji, w Supraślu powstają pierwsze manufaktury sukiennicze, następnie warsztaty tkackie, produkujące głównie na rynek rosyjski.

Prawa miejskie otrzymał Supraśl w I poł. XIX w., jednak w końcu tegoż stulecia utracił znaczenie na rzecz rozwijającego się Białegostoku.

Władze II Rzeczypospolitej opuszczony klasztor supraski przekazały Kościołowi rzymskokatolickiemu. W 1937 salezjanie zdjęli krzyże z cerkwi św. Jana Teologa. W 1944 wojska niemieckie wysadziły w powietrze budynek cerkwi. Po II wojnie światowej w klasztorze znalazła siedzibę szkoła rolnicza. W latach 90. XX w. budynki klasztorne zostały przekazane Kościołowi Prawosławnemu. Od 2004 działa Akademia Supraska, mająca siedzibę na terenie monasteru.

W latach 1975-1998 miasto administracyjnie należało do województwa białostockiego.

Legenda

Legenda głosi, że mnisi z Gródka, po kilkudniowych modłach puścili z biegiem rzeki Supraśl drewniany krzyż z relikwiami, prosząc Bożą Opatrzność, aby zatrzymał się on w miejscu, które będzie najlepiej nadawało się na klasztor. Informację tę można znaleźć na tablicy pamiątkowej przy krzyżu przy ul. Stanisława Konarskiego.

Varia

W 1770 w drukarni o.o. Bazylianów wydano po polsku na potrzeby konfederacji barskiej podręcznik taktyki i wojny partyzanckiej Louisa Jeneya Partyzant, czyli sztuka prowadzenia pomyślnie woyny podjazdowey, według zwyczaju wieku teraźnieyszego.....

Zabytki

• Prawosławny monaster męski Zwiastowania Przenajświętszej Bogurodzicy Maryi i św. Apostoła Jana Teologa
• Kościół parafialny Świętej Trójcy – bezstylowy, wybudowany w latach 1861-1865.
• Kościół ewangelicko-augsburski – neogotycki, obecnie rzymskokatolicki kościół parafialny NMP Królowej Polski, zbudowany w 1870.
• Kaplica Wszystkich Świętych na cmentarzu katolickim – kaplica murowana i drewniana, wieża z pocz. XVIII w., korpus z poł. XIX w.
• Cmentarz ewangelicki – na cmentarzu dwie wyróżniające się budowle: kaplica grobowa rodziny Buchholtzów, neoromańska, wybudowana w 1904 wg projektu arch. Hugo Kudera, oraz kaplica grobowa rodziny Zachertów, wymurowana w 1885 wg projektu architekta H. Zydoka.
• Pałac Buchholtzów – ob. Liceum Plastyczne. Secesyjny pałac, siedziba jednej z najsłynniejszych rodzin supraskich fabrykantów, zbudowany w latach 1892-1903. We wnętrzu zachowane polichromie, stolarka, sztukateria i żeliwna secesyjna klatka schodowa. Przy pałacu park przekomponowany na pocz. XX w. (jedyny przykład secesyjnego ogrodu w województwie podlaskim).
• Dom Ludowy – ob. USC i Przychodnia Lekarska. Drewniany modernistyczny budynek wzniesiony w 1934 wg projektu architekta Jarosława Giryna.
• Karczma – ob. dom mieszkalny, ul. Konarskiego 3. Drewniany dom, z naczółkowym dachem, zbudowany XVIII/XIX w.
• Dwór Zacherta – klasycystyczny dworek z kolumnowym portykiem wybudowany w poł. XIX w. jako dom miejscowego fabrykanta. Zniszczony, zrekonstruowany w 1988.
• Zespół fabryczny Jansena – ob. stołówka i internat Liceum Plastycznego. Wybudowany przed 1866 dom właściciela z zachowaną neoklasycystyczną polichromią. Obok manufaktura włókiennicza zbudowana w 1849.
• Kaplica św. Jerzego Zwycięzcy na cmentarzu prawosławnym w Podsupraślu - murowana, wybudowana w 1901.

Gospodarka

Przemysł włókienniczy, odzieżowy, drzewny, ceramiczny (rzemiosło), turystyczny.

Religia

• Kościół Rzymskokatolicki
  • Parafia NMP Królowej Polski
  • Parafia Świętej Trójcy
• Polski Autokefaliczny Kościół Prawosławny
  • Parafia Zwiastowania Przenajświętszej Bogurodzicy i św. Jana Teologa
  • Monaster Zwiastowania Przenajświętszej Bogurodzicy i św. Jana Teologa; przy monasterze działa Akademia Supraska

Edukacja

• Centrum Edukacji w Supraślu (szkoła średnia)
• Liceum Plastyczne im. Artura Grottgera w Supraślu
• Wyższa Szkoła Wychowania Fizycznego i Turystyki
• Zespół Szkół Sportowych w Supraślu
• Miejsko-Gminna Biblioteka Publiczna w Supraślu - ul. Józefa Piłsudskiego 1

Życie kulturalne

Od 1996 cyklicznie organizowana jest impreza pt. "UROCZYSKO. Spotkania z naturą i sztuką".

Od 2007 w Supraślu organizowany jest Europejski Młodzieżowy Festiwal Muzyczny "Gloria" z repertuarem operowo - operetkowym. Festiwal narodził się z inicjatywy polskiego śpiewaka Aleksandra Teligi i jego małżonki. Główne koncerty odbywają się w ujeżdżalni koni Centrum Edukacji w Supraślu.

W Supraślu nagrywane były niektóre sceny do filmu "U Pana Boga za miedzą", a także do serialu TVP "Blondynka"

Części miasta

Podział terytorialny kraju (TERYT) wymienia części miasta: Dębowik, Podsupraśl i Pstrągownia.

Miasta partnerskie

• Balsthal (Szwajcaria)
• Großenkneten (Niemcy)
• Zgierz (Polska)
• Porthcawl (Walia)

Zobacz też

• cmentarz żydowski w Supraślu