Białystok

Białystok (lit. Balstogė, ros. Белосток, białorus. Беласток, jid. ביאַליסטאָק) – miasto na prawach powiatu w północno-wschodniej Polsce, w Nizinie Północnopodlaskiej leżące nad rzeką Białą. Jest stolicą województwa podlaskiego i siedzibą władz ziemskiego powiatu białostockiego.

Według danych z 31 grudnia 2010 r. miasto miało 295 198 mieszkańców.

Wśród miast wojewódzkich Polski, Białystok jest 2. miastem pod względem gęstości zaludnienia, 11. pod względem ludności i 13. pod względem powierzchni.

Białystok pełni funkcję administracyjnego, gospodarczego, naukowego i kulturalnego centrum regionu. Miasto z przyległymi gminami tworzy aglomerację białostocką.

Położenie

Białystok leży na Wysoczyźnie Białostockiej, będącej częścią makroregionu Nizina Północnopodlaska. Znajduje się w centralnej części województwa podlaskiego.

Według danych z 1 stycznia 2009 powierzchnia miasta wynosi 102,12 km².

Historycznie Białystok leży na Podlasiu.

Uwarunkowania geograficzne (miasto leży w sąsiedztwie Białorusi, Litwy i Rosji) i historyczne sprawiły, że Białystok jest miejscem, gdzie od wieków żyli wspólnie ludzie różnych kultur, wyznań i narodowości, co ukształtowało specyficzny charakter miasta.

Warunki naturalne

Miasto jest położone nad rzeką Białą, będącą lewym dopływem Supraśli.

Klimat

Zgodnie z podziałem rolniczo-klimatycznym Polski Romualda Gumińskiego, Białystok położony jest w dzielnicy podlaskiej. Klimat jej jest wyraźnie chłodniejszy od innych dzielnic nizinnych. Średnie temperatury stycznia mieszczą się w granicach od -4 do -6 °C, należą one do najniższych w Polsce. Średnia temperatura roczna wynosi ok. +7 °C. Liczba dni mroźnych wynosi od 50 do 60, z przymrozkami od 110 do 138 dni, a czas zalegania pokrywy śnieżnej od 90 do 110 dni. Średnie sumy opadów rocznych oscylują wokół wartości 550 mm, a okres wegetacyjny trwa 200 do 210 dni.

Przyroda

Znajduje się w obszarze funkcjonującym pod nazwą Zielone Płuca Polski (dawne tereny województw: białostockiego, łomżyńskiego, olsztyńskiego, ostrołęckiego i suwalskiego). Około 32% jego powierzchni zajmują tereny zielone. Parki i skwery oraz 1779 ha lasów znajdujących się w granicach miasta tworzą specyficzny i zdrowy mikroklimat. W obrębie Białegostoku znajdują się dwa rezerwaty przyrody o powierzchni łącznej 105 ha, będące pozostałościami Puszczy Knyszyńskiej. Aglomeracja miejska sąsiaduje z Narwiańskim Parkiem Narodowym. Takie usytuowanie rezerwatów przyrody w bezpośrednim sąsiedztwie miasta jest unikatowe. Ze względu na te walory w 1993 r. Białystok jako pierwsze miasto w Polsce został przyjęty do międzynarodowego projektu Sieci Zdrowych Miast prowadzonego przez Światową Organizację Zdrowia.

Na terenie miasta znajdują się 3 rezerwaty przyrody:

• Las Zwierzyniecki
• Rezerwat Antoniuk
• Rezerwat Bagno

Historia

W 2009 roku był gospodarzem Światowego Kongresu Esperanto.

Architektura

Zabytki

Budynki gotyckie:

• piwnice pałacu Branickich w Białymstoku

Budynki renesansowe:

• Stary Kościół Farny - Rynek Kościuszki (1617-1626)

Budynki barokowe:

• Cerkiew św. Marii Magdaleny, ul. Konstantego Kalinowskiego (II poł. XVIII w.)
• Kamienica staromiejska, Rynek Kościuszki (ob. Astoria, zbudowana po 1753)
• Plebania, ul. Kościelna (1760)
• Klasztor Sióstr Miłosierdzia św. Wincentego, Rynek Kościuszki (1769)
• Pałacyk gościnny Branickich, ul. Jana Kilińskiego 6 (poł. XVIII w.)
• Ratusz - Rynek Kościuszki 10 (1745-1761)
• Dawny szpital, Rynek Kościuszki (II poł. XVIII w.)
• Zespół pałacowo-parkowy Branickich (XVIII w.)

Budynki powstałe w XIX wieku:

• Sobór św. Mikołaja, ul. Lipowa (klasycystyczna, 1846)
• Dawna zbrojownia Cekhaus, Rynek Kościuszki (klasycystyczna, 1795-1807)
• Dworzec kolejowy, ul. Kolejowa (neorenesansowy, lata 60. XIX w.)
• Fabryka Towarzystwa Białostockiej Manufaktury "E.Becker i s-ka", ul. Świętojańska (neorenesansowa, 1895-1901)
• Komora celna Domek Napoleona, Aleja Jana Pawła II 62 (klasycystyczna, poł. XIX w.)
• Loża masońska, ul. Jana Kilińskiego (klasycystyczna, 1803-1806)
• Pałac Hasbacha, ul. Dojlidy Fabryczne 23 (neorenesansowy, lata 80. XIX w.)
• Kościół Najświętszego Serca Jezusowego, ul. Romualda Traugutta (1884 – wybudowany jako cerkiew, w okresie międzywojennym przemianowany na kościół rzymskokatolicki)
• Cmentarz Farny, ul. Władysława Raginisa (1888)
• Pałac Rüdigerów, później Kreuzensternów i Lubomirskich, ul. Dojlidy Fabryczne 26 (neoklasycystyczny, poł. XIX w.)
• Ulica Warszawska – zespół kamienic i pałaców miejskich z XIX w.
• Willa gen. von Driesena, ul. Świętojańska (zbudowana po 1878 w stylu "szwajcarskim")
• Wileński Bank Handlowy, ul. Henryka Sienkiewicza / Warszawska (neorenesansowy, lata 90. XIX w.)
• Dzielnica Bojary
• Cerkiew Wszystkich Świętych, ul. Władysława Wysockiego (koniec XIX w.)
• Cmentarze żydowskie w Białymstoku – założone w XVIII, XIX i XX wieku
• Synagoga Piaskower w Białymstoku – wybudowana w XIX wieku
• Zespół koszar 10. Pułku Ułanów Litewskich, ul. Kawaleryjska (1890-1950)
• Zespół fabryki Chany Marejn, ul. Włókiennicza (1892-1920)
• Zespół fabryki Wolfa Zilberblatta, ul. Włókiennicza (1892-1910)
• Kościół św. Stanisława, ul. Wiadukt (koniec XIX w.)
• Zespół koszarowy Pułku Huzarów, ul. Józefa Bema (II poł. XIX-XX w.)
• Zespół fabryki Steina, ul. Poleska (XIX/XX w.)
• Kamienice w centrum miasta (XIX/XX w.)
  • m.in. ul. Jana Kilińskiego, Henryka Sienkiewicza, Lipowa, Jerzego Waszyngtona, Ludwika Waryńskiego, Nowy Świat, Świętojańska, Jana Henryka Dąbrowskiego
• Dworek Stefanowiczów znajdujący się przy ul. Bacieczki (XIX w.)

Budynki powstałe w XX wieku:

• Willa fabrykanta Steina, ul. Artyleryjska (pocz. XX w.)
• Bazylika Mniejsza, Rynek Kościuszki (neogotycka, 1900-1905)
• Zespół Fabryki Sukna "Nowik i Synowie", ul. Augustowska, Adama Mickiewicza (pocz. XX w.)
• Areszt Śledczy, dawniej Zespół więzienia carskiego, ul. Mikołaja Kopernika (ok. 1905)
• Pałac Nowika, ul. Lipowa (eklektyczny)
• Kościół św. Wojciecha, ul. Warszawska (neoromański, 1909-1912)
• Wieża ciśnień, ul. Władysława Wysockiego (1923-1925)
• Kościół św. Rocha, ul. św. Rocha (modernistyczny, 1927-1946)
• Dawny Dom Ludowy, obecnie Teatr Dramatyczny im. Aleksandra Węgierki, ul. Elektryczna (modernistyczny, 1936-1938)
• Zespół d. Sądu Okręgowego i Izby Skarbowej, ul. Adama Mickiewicza (modernistyczny, lata 30. XX w.)

• Wille przy ul. Akademickiej w stylu modernistycznym z lat 30. XX wieku
• Bank, Rynek Kościuszki (socrealizm, 1947-1950)
• Komitet Wojewódzki PZPR, ul. Władysława Liniarskiego (socrealizm, 1953-1954)

Część z zabytków została oznakowana na pięciu turystycznych szlakach tematycznych utworzonych w mieście w latach 2008-2010:

• Szlaku Dziedzictwa Żydowskiego,
• Szlaku esperanto i wielu kultur, Szlaku architektury PRL,
• Szlaku śladami błogosławionego księdza Michała Sopoćki
• Szlaku kulinarnym.

W latach 2010-2011 dodatkowo powstać mają: Szlak rodu Branickich, Szlak architektury drewnianej, Szlak białostockich świątyń oraz Szlak białostockich fabrykantów.

Alternatywę dla pieszych szlaków stanowi "Białostocki Audiobus. Dźwiękowy przewodnik do słuchania w autobusach komunikacji miejskiej" - utworzony w 2011 roku szlak turystyczny oparty na trasach linii autobusowych numer 2 i 10.

Deptak – Plac Miejski

Pod koniec roku 2007 otwarto plac Miejski za Ratuszem (pomiędzy ul. Suraską i Rynkiem Kościuszki). W marcu 2008 r. UM przedstawił plan remontu ścisłego centrum. Według tego planu w roku 2009 Rynek Kościuszki, Suraska i Kilińskiego zostały przekształcone w Deptak Miejski (jako część Rynku Miejskiego). Plac został wyłożony kostką i płytami granitowymi , znajduje się tam stylowe oświetlenie oraz donice z kwiatami i ławki.

Historia Rynku Miejskiego sięga roku 1753, kiedy to po pożarze miasta jego przebudową zajął się ówczesny właściciel Białegostoku - Jan Klemens Branicki. Do najważniejszych zachowanych obiektów z tego okresu należy Ratusz z wieżą zegarową, ukończony w 1761 roku. Dawniej pełnił on funkcje usługowo-handlowe, znajdowały się w nim kramy kupieckie, w większości należące do ludności żydowskiej. W roku 1939 radzieccy okupanci zburzyli Ratusz, a na jego miejscu planowano wybudowanie pomnika Józefa Stalina. W latach 1954–1958 odbudowano rozebrany budynek. Obecnie mieści się w nim główna siedziba Muzeum Podlaskiego.

Przy Rynku Miejskim znajduje się także cekhauz - hetmańska zbrojownia. Jest to barokowo-klasycystyczny budynek w kształcie typowego dla XVIII wieku dworku szlacheckiego. W swojej historii był wykorzystywany głównie jako magazyn sprzętu strażackiego. Dziś znajduje się tu Archiwum Państwowe.

Do najefektowniejszych obiektów na Rynku Miejskim zalicza się budynek dawnej austerii czyli karczmy. Jest to budowla dwukondygnacyjna, pokryta mansardowym dachem z lukarnami, ze ściętym narożem z balkonem ozdobionym portykiem i frontonem wspartym na dwóch kolumnach. Obecnie mieści się w niej restauracja Astoria, która stanowi wraz z sąsiednim budynkiem część kompleksu gastronomiczno-usługowego pod nazwą Centrum Astoria. W jego skład wchodzi cukiernia z tarasem widokowym, na którym serwowana jest kawa i desery. W piwnicach Astorii znajduje się pub, a na parterze stylowy bar. Ponadto w Centrum Astoria znajdują się sale konferencyjno - bankietowe.

Przy wschodniej pierzei Rynku wznosi się zespół katedralny Wniebowzięcia NMP, w którego skład wchodzi XX-wieczna bazylika wybudowana w stylu neogotyckim, barokowa plebania zbudowana w 1761 roku oraz XVII-wieczny kościółek farny, który jest najstarszym zachowanym zabytkiem murowanym w mieście.

Przy zachodniej pierzei Rynku znajdują się kolorowe fasady odbudowanych po wojnie kamieniczek. w których mieszczą się galerie, kawiarnie, puby, księgarnia i sklepy.

Zieleń miejska

• Park Antoniuk
• Park Branickich
• Park Centralny
• Park Dojlidy
• Park im. Dziekońskiej
• Park Planty
• Park im. księcia J. Poniatowskiego
• Park Zwierzyniec
• Park im. Bł. ks. Michała Sopoćki

Gospodarka Białegostoku

W końcu listopada 2010 liczba zarejestrowanych bezrobotnych w Białegostoku obejmowała ok. 14,8 tys. mieszkańców, co stanowi stopę bezrobocia na poziomie 12,0% do aktywnych zawodowo.

Białystok jest dużym ośrodkiem przemysłu włókienniczego, rozwinięty jest też przemysł elektromaszynowy (elektroniczny, maszynowy i metalowy), drzewny, spożywczy (największy w Polsce Polmos), materiałów budowlanych, huta szkła oraz elektrociepłownia.

Miasto jest ośrodkiem handlu głównie ze wschodem. Działa tu Centrum Promocji Rynku Wschodniego. W Białymstoku odbywają się międzynarodowe Targi Tekstylno-Odzieżowe, Żywności i Przetwórstwa, Konsumpcyjne, Rolno-Spożywcze.

W Białymstoku znajduje się: 7 hipermarketów, 27 supermarketów, 9 galerii handlowych (Biała, Alfa, 2x Auchan, Kwadrat, Podlaska, Zielone Wzgórza, Galeria M, Galeria Antoniukowska), 19 marketów elektronicznych, marketów budowlano-dekoracyjnych.

W miejscowości działało Państwowe Gospodarstwo Rolne – Państwowe Gospodarstwo Ogrodnicze Białystok.

Demografia

• Wykres liczby ludności miasta Białegostoku na przestrzeni ostatnich 150 lat

Największą populację Białystok odnotował w 2010 r. – wg danych GUS 294 989 mieszkańców.

Według danych z 30 czerwca 2010 miasto liczyło 294 989 mieszkańców, z czego kobiet było 157 227, a mężczyzn 137 762. Cechą charakterystyczną mieszkańców jest gwara białostocka.

Mniejszości narodowe

Białystok to ośrodek kulturalno-społeczny Białorusinów (według spisu powszechnego mieszka ich tutaj prawie 7,5 tys., co stanowi 2,5% mieszkańców Białegostoku). Działają tu Konsulat Białorusi oraz takie organizacje jak: Białoruskie Towarzystwo Społeczno-Kulturalne, Związek Młodzieży Białoruskiej, Związek Białoruski w RP, Białoruskie Stowarzyszenie Literackie "Białowieża", Białoruskie Towarzystwo Historyczne, Stowarzyszenie Dziennikarzy Białoruskich, Białoruskie Zrzeszenie Studentów, Centrum Edukacji Obywatelskiej Polska-Białoruś, Towarzystwo Kultury Białoruskiej. W Białymstoku odbywają się także ogólnopolskie imprezy kulturalne m.in. Festiwal "Piosenka Białoruska" oraz Święto Kultury Białoruskiej. Działa niezależne białoruskie Radio Racja, nadające sygnał także na Białoruś. Wydawane są tu białoruskie czasopisma: Niwa, Białoruskie Zeszyty Historyczne, Pravincyja oraz Czasopis.

Rosjanie to mniejszość narodowa, która liczy około 10-15 tys. osób, mieszkających głównie w Białymstoku, na Suwalszczyźnie i Mazurach. W Białymstoku działa ich główna organizacja – Rosyjskie Stowarzyszenie Kulturalno-Oświatowe, organizujące Dni Kultury Rosyjskiej.

W Białymstoku mieszka ok. 1800 Tatarów. Działa Związek Tatarów Rzeczypospolitej Polskiej (oddział podlaski), wydawane jest czasopismo "Życie Tatarskie". W planach jest stworzenie w stolicy województwa podlaskiego Instytutu Historii Tatarów.

W Białymstoku mieszkają również: Romowie (działa Centralna Rada Romów w Polsce, ukazuje się ich miesięcznik "Rrom p-o Drom") oraz Ukraińcy (według spisu powszechnego w Białymstoku mieszka 417 Ukraińców; działają: Związek Ukraińców Podlasia, Związek Ukraińskiej Młodzieży Niezależnej).

Kultura

W Białymstoku działa ponad 570 organizacji pozarządowych (w tym 56 towarzystw i związków m.in. Białostockie Towarzystwo Naukowe, Białoruskie Towarzystwo Społeczno-Kulturalne).

Białystok w 2010 r. przegrał rywalizację o tytuł Europejskiej Stolicy Kultury 2016. Nie znalazł się na tzw. "krótkiej liście" miast-kandydatów.

Muzea i galerie

Białystok jest największym ośrodkiem kulturalnym w północno-wschodniej Polsce. Działa tu największe w województwie Muzeum Podlaskie, posiadające oddziały w Białymstoku (Muzeum Historyczne, Muzeum Rzeźby Alfonsa Karnego, Białostockie Muzeum Wsi), w Choroszczy (Muzeum Wnętrz Pałacowych), w Supraślu, Tykocinie oraz Bielsku Podlaskim. W Białymstoku działają także: Muzeum Wojska oraz Muzeum Przyrodnicze Uniwersytetu w Białymstoku. Mieści się tu również jedna z najlepszych polskich galerii sztuki współczesnej – Galeria Arsenał. Drugą miejską galerią jest Galeria im. Sleńdzińskich, posiadająca największy w Polsce zbiór dzieł sztuki i pamiątek archiwalnych polskiego rodu artystów z Wilna. Ponadto działa tu 19 prywatnych galerii sztuki.

Teatry i filharmonia

Dzięki Białostockiemu Teatrowi Lalek oraz Wydziałowi Sztuki Lalkarskiej warszawskiej Akademii Teatralnej Białystok uzyskał miano polskiego centrum sztuki lalkarskiej. Oprócz BTL-u istnieje tu także Teatr Dramatyczny oraz kilkanaście teatrów prywatnych (w tym Teatr Wierszalin z Supraśla oraz Teatr K3 z Białegostoku). Miasto posiada również filharmonię. Miasto wraz z Urzędem Marszałkowskim planuje budowę Europejskiego Centrum Muzyki i Sztuki, w skład którego wchodzić mają: Opera i Filharmonia Podlaska, rozbudowany teatr lalek oraz multikino.

Chóry

• Chór Uniwersytetu Medycznego w Białymstoku
• Chór Katedralny Carmen
• Chór Opery i Filharmonii Podlaskiej
• Chór Politechniki Białostockiej
• Chór Akademicki Uniwersytetu w Białymstoku
• Białostocki Chór Kameralny Cantica Cantamus
• Schola Cantorum Bialostociensis
• AKSION Młodzieżowy Chór Prawosławnej Katedry pw. św. Mikołaja w Białymstoku
• Chór Wyższej Szkoły Administracji Publicznej
• Chór Szkoły Muzycznej I Stopnia
• Chór Wyższej Szkoły Finansów i Zarządzania
• Chór Komendy Wojewódzkiej Policji w Białymstoku
• Młodzieżowy Chór Miasta Białegostoku

Kina

• Centrum Filmowe Helios (8 sal, 1705 miejsc) – Galeria Biała
• Centrum Filmowe Helios (7 sal, 1322 miejsca) – Alfa Centrum
• Kino Forum (1 sala)
• Kino Pokój (2 sale, 648 miejsc) – kino nieczynne do odwołania
• Kino Ton (1 sala) – kino nieczynne do odwołania
• Kino Syrena – zlikwidowane

Biblioteki

Na terenie Białegostoku znajduje się 16 czynnych bibliotek:

• Książnica Podlaska
• Dział zbiorów specjalnych – Czytelnia i Wypożyczalnia Książki Mówionej
• Filia nr 1 Książnicy Podlaskiej
• Filia nr 2 Książnicy Podlaskiej
• Filia nr 3 Książnicy Podlaskiej
• Filia nr 5 Książnicy Podlaskiej
• Filia nr 6 Książnicy Podlaskiej
• Filia nr 7 Książnicy Podlaskiej
• Filia nr 8 Książnicy Podlaskiej
• Filia nr 9 Książnicy Podlaskiej
• Filia nr 11 Książnicy Podlaskiej
• Filia nr 12 Książnicy Podlaskiej
• Filia nr 13 Książnicy Podlaskiej
• Filia nr 14 Książnicy Podlaskiej
• Filia nr 15 Książnicy Podlaskiej
• Filia nr 17 Książnicy Podlaskiej

Inne ośrodki kultury

W Białymstoku działa kilkanaście bibliotek. Największe z nich to Książnica Podlaska oraz Biblioteka Uniwersytecka. Osoby starsze i niepełnosprawne mogą bezpłatnie korzystać z biblioteki Fundacji Edukacji i Twórczości, która oferuję usługę „Książka na telefon” skierowaną do osób nie będących w stanie dotrzeć osobiście do wypożyczalni. Pozostałe instytucje kulturalne to min. Białostocki Ośrodek Kultury, Centrum Kultury Prawosławnej, Centrum im. Ludwika Zamenhofa w Białymstoku, Dom Kultury "Śródmieście", Wojewódzki Ośrodek Animacji Kultury oraz Młodzieżowy Dom Kultury

Imprezy cykliczne w mieście

• Festiwal Przedsiębiorczości BOSS w Białymstoku
• Międzynarodowy Festiwal Szkół Lalkarskich
• Białysztuk – prezentacja inicjatyw teatralnych
• Podlaskie Spotkania Teatrów Lalkowych
• Międzynarodowy Dzień Teatru
• Dni Miasta Białegostoku
• Dni Sztuki Współczesnej
• Klub Sztuki Opery i Filharmonii Podlaskiej
• Jesień z Bluesem
• Zaduszki Bluesowe
• Białostockie Spotkania Folkowe
• Festiwalu Polskiej Kultury Niezależnej UNDERGROUND.pl
• Filmowe Podlasie Atakuje
• Pokazy filmowe Szorty i Cinema Off
• Podlaski Festiwal Krótkich Filmów Niezależnych ŻubrOFFka
• Międzynarodowy Konkurs Duetów Fortepianowych
• Białostockie Dni Muzyki Cerkiewnej
• Międzynarodowy Festiwal Hajnowskie Dni Muzyki Cerkiewnej (tylko koncert galowy)
• Międzynarodowy Festiwal Muzyki Cerkiewnej – Hajnówka (tylko koncert galowy)
• Międzynarodowy Przegląd Młodych Dyrygentów im. Witolda Lutosławskiego
• Letnie Koncerty w Ogrodach Branickich
• Katedralne Koncerty Organowe
• Dni Kultury Chrześcijańskiej
• Liga Kabaretów Białostockiej Pustyni Kabaretowej
• Białostockie Dni Zamenhofa
• Białostocka Wiosna Muzyczna
• Festiwal Muzyki Barokowej
• Moniuszkowski Festiwal Podlasia
• Międzynarodowy Przegląd Orkiestr Dętych
• "Frankofonia na Wiosnę"
• Festiwal Piosenki Żeglarskiej Kopyść
• Międzynarodowy Turniej Tańca "Złote Pantofelki"
• Juwenalia
• Białostocka Masa Krytyczna
• Podlaski Festiwal Nauki i Sztuki
• Tydzień Nauk Humanistycznych
• Centralia
• Dzień Kultury Ulicy

Festiwale mniejszości narodowych:

• Ogólnopolski Festiwal "Piosenka Białoruska"
• Festiwal Piosenki Polskiej i Białoruskiej "Białystok – Grodno"
• Święto Kultury Białoruskiej
• Dni Kultury Rosyjskiej
• Festiwal Kultury Ukraińskiej Na Podlasiu "Podlaska Jesień"

Sport i rekreacja

Kluby i organizacje sportowe

Lista drużyn biorących udział w rozgrywkach wojewódzkich i ogólnopolskich:

• AZS WSFiZ
• AZS PB
• AZS WSAP
• Aeroklub Białostocki
• Stowarzyszenie Klub Balonowy Białystok
• Automobilklub Podlaski
• Zakładowy Klub Sportowy "Instal"
• Miejski Ośrodek Sportu i Rekreacji
• Podlaski Klub Taekwondo "So-san"
• Białostocki Ośrodek Japońskich Sztuk Walki "SHOBUKAI"
• Białostocka Drużyna Hokeja na lodzie "ADH Białystok"
• Podlaskie Stowarzyszenie Sportu Osób Niepełnosprawnych "Start" Białystok

Obiekty sportowo-rekreacyjne

• Stadion lekkoatletyczny MOSiR
• Stadion Miejski w Białymstoku
• Stadion KS Włókniarz
• Stadion KKS Ognisko
• Hala widowiskowo-sportowa Politechniki Białostockiej
• Hala Sportowa Uniwersytetu Medycznego

• MOSiR (Mazowiecka, Włókiennicza, Stroma) (kryte)
• Międzyszkolny Ośrodek Sportowy (kryty)
• BKS Hetman (otwarty)
• Hotel Gołębiewski (basen tropicana)

• Korty Tenisowe Richi
• Korty Tenisowe Politechniki Białostockiej
• Korty Tenisowe Towarzystwa Tenisowego Stanley
• Korty Tenisowe MOSiR

• Ośrodek Sportów Wodnych "Dojlidy"
• Centrum Zabaw dla Dzieci FIKOLAND & RE-kreacja
• Centrum Sportu i Rekreacji "Maniac Gym"
• Kompleks Rekreacyjny Tropikana – Hotel Gołębiewski
• Skatepark
• Lodowisko (w okresie letnim rolkowisko) MOSiR
• Strzelnica sportowa LOK

Edukacja i nauka

Wyższe uczelnie

• Politechnika Białostocka
• Uniwersytet Medyczny w Białymstoku
• Uniwersytet Muzyczny Fryderyka Chopina w Warszawie filia w Białymstoku
• Uniwersytet w Białymstoku
• Akademia Teatralna w Warszawie filia w Białymstoku
• Archidiecezjalne Wyższe Seminarium Duchowne w Białymstoku
• Papieski Wydział Teologiczny Sekcja św. Jana Chrzciciela Studium Teologii w Białymstoku
• Wyższa Szkoła Administracji Publicznej w Białymstoku
• Wyższa Szkoła Ekonomiczna w Białymstoku
• Wyższa Szkoła Kosmetologii i Ochrony Zdrowia w Białymstoku
• Wyższa Szkoła Finansów i Zarządzania w Białymstoku
• Wyższa Szkoła Menedżerska w Białymstoku
• Wyższa Szkoła Dziennikarska im. Melchiora Wańkowicza w Warszawie filia w Białymstoku
• Wyższa Szkoła Matematyki i Informatyki Użytkowej w Białymstoku
• Wyższa Szkoła Gospodarowania Nieruchomościami w Warszawie filia w Białymstoku
• Wyższa Szkoła Wychowania Fizycznego i Turystyki
• Niepaństwowa Wyższa Szkoła Pedagogiczna w Białymstoku
• Nauczycielskie Kolegium Rewalidacji, Resocjalizacji i Wychowania Fizycznego w Białymstoku

Instytucje Naukowo-Badawcze

• Oddział Instytutu Meteorologii i Gospodarki Wodnej w Warszawie
• Stacja Doświadczalna Instytutu Ochrony Roślin w Poznaniu
• Zakład Doświadczalny Instytutu Energetyki w Warszawie
• Podlaskie Laboratorium Oceny Mleka
• Centrum Doskonałości Zrównoważonego Rozwoju i Zarządzania Środowiskiem PB
• Centrum Innowacji i Transferu Technologii PB
• Wschodni Ośrodek Transferu Technologii UwB
• Oddział Instytutu Pamięci Narodowej
• Regionalny Ośrodek Badań i Dokumentacji Zabytków
• Ośrodek Diagnostyczno-Badawczy Chorób Przenoszonych Drogą Płciową
• Oddział Krajowej Stacji Chemiczno-Rolniczej
• Oddział Krajowego Centrum Hodowli Zwierząt w Warszawie
• Pracownia Badań Żywności Genetycznie Modyfikowanej WSSE w Białymstoku (bada żywność także w województwach warmińsko-mazurskim, pomorskim oraz mazowieckim)

Historia oświaty

We wrześniu i listopadzie 1939 roku w Białymstoku było 55 szkół wszystkich typów, w tym 6 gimnazjów państwowych, 6 gimnazjów prywatnych, liceum pedagogiczne i liceum handlowe. Po wejściu Białegostoku w skład Białoruskiej SRR władze radzieckie na ich bazie w roku szkolnym 1940/1941 zaczęły tworzyć technika, „dziesięciolatki”, „siedmiolatki” i szkoły początkowe. Wszystkie szkoły prywatne upaństwowiono. W ten sposób starano się upodobnić szkolnictwo do systemu panującemu w innych częściach ZSRR. Zmiany przerwał wybuch wojny niemiecko-radzieckiej.

Najstarszą uczelnią w Białymstoku jest Uniwersytet Medyczny (zał. 1950, 3900 studentów), zarządzający dwoma szpitalami klinicznymi: Uniwersyteckim Dziecięcym Szpitalem Klinicznym i Uniwersyteckim Szpitalem Klinicznym. Dzięki Klinice Ginekologii UMB (pierwsze w Polsce zapłodnienie in vitro) oraz Kriobankowi Białystok jest znanym ośrodkiem leczenia niepłodności. Do grona najlepszych w Polsce placówek badających alergie pokarmowe należy III Klinika Chorób Dziecięcych UMB.

Politechnika Białostocka powstała w 1964 r. i obecnie jest największą uczelnią techniczną (15 tys. studentów) w północno-wschodniej Polsce.

W 1968 r. powstała filia Uniwersytetu Warszawskiego, która w 1997 r. przekształcona została w samodzielny Uniwersytet w Białymstoku (16 tys. studentów). Jest to największa uczelnia w województwie podlaskim.

Białostockie środowisko muzyczne dążyło do utworzenia uczelni muzycznej, mającej być kontynuatorką tradycji Konserwatorium Wileńskiego. Udało się to w 1974 roku. Powstała wtedy filia warszawskiej Państwowej Wyższej Szkoły Muzycznej (później Akademii Muzycznej im. Fryderyka Chopina). Filia dostała już od macierzystej uczelni zgodę na usamodzielnienie się.

W 1975 r. powstał Wydział Sztuki Lalkarskiej Akademii Teatralnej im. A. Zelwerowicza w Warszawie, który z Białostockim Teatrem Lalek, rozsławił miasto i uczynił je polskim centrum sztuki lalkarskiej.

Po 1990 roku w Białymstoku zaczęły powstawać uczelnie prywatne (obecnie jest ich 12), są to m.in. Wyższa Szkoła Finansów i Zarządzania (zał. 1993, jedna z najlepszych niepaństwowych uczelni magisterskich w Polsce) oraz Wyższa Szkoła Ekonomiczna (1996).

Uczelnie niepubliczne – Wyższa Szkoła Administracji Publicznej w Białymstoku 1996, najlepsza polska uczelnia zawodowa 2005 i 2007 wg rankingu "Rzeczpospolitej" i "Perspektyw"). Została założona przez Fundację Rozwoju Demokracji Lokalnej. Od roku akademickiego 2008/2009 istnieje tam możliwość kształcenia na studiach drugiego stopnia (studia magisterskie) na kierunku "administracja".

W Białymstoku działa również Archidiecezjalne Wyższe Seminarium Duchowne, a także Sekcja św. Jana Chrzciciela Papieskiego Wydziału Teologicznego, która prowadzi Studium Teologii.

Lokalne media

Wspólnoty wyznaniowe

Chrześcijaństwo

Miasto jest stolicą metropolii i archidiecezji białostockiej Kościoła rzymskokatolickiego. Powstanie diecezji, a następnie archidiecezji i metropolii białostockiej zakończyło okres tymczasowej administracji kościelnej na ziemiach białostocczyzny należących przez wieki do diecezji wileńskiej, a które po II wojnie światowej pozostały w granicach Polski. Ojciec Święty Jan Paweł II w dniu 5 czerwca 1991 r., w czasie wizyty w Białymstoku ogłosił decyzję o utworzeniu diecezji białostockiej. W dniu 25 marca 1992 r., Jan Paweł II w bulli Totus Tuus Poloniae Populus dokonał reorganizacji metropolii i diecezji polskich. Dokumentem tym podniósł diecezję białostocką do rangi archidiecezji i ustanowił metropolię białostocką, składającą się z archidiecezji białostockiej oraz diecezji łomżyńskiej i drohiczyńskiej. Utworzenie diecezji białostockiej (1991) i podniesienie jej do rangi arcybiskupstwa, a Białegostoku do godności stolicy metropolii (1992), było ukoronowaniem procesu usamodzielniania się tego Kościoła lokalnego. Pierwszym arcybiskupem metropolitą białostockim w dniu 25 marca 1992 r. został mianowany dotychczasowy biskup białostocki dr Edward Kisiel, któremu papież w czasie uroczystej Mszy św. w bazylice św. Piotra na Watykanie dnia 29 VI 1992 r. wręczył paliusz arcybiskupi. Abp Kisiel odbył uroczysty ingres do Bazyliki Metropolitalnej Białostockiej w dniu 4 X 1992 r.

Miasto posiada 36 parafii, które znajdują się 6 dekanatach. W Białymstoku znajduje się również Archidiecezjalne Wyższe Seminarium Duchowne oraz filia Papieskiego Wydziału Teologicznego. Na Uniwersytecie w Białymstoku istnieje Międzywydziałowa Katedra Teologii Katolickiej.

Miasto jest stolicą diecezji białostocko-gdańskiej Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego.

Białystok jest największym skupiskiem wyznawców prawosławia w Polsce. Istnieje tu 12 parafii prawosławnych (w tym 1 wojskowa). Działają m.in. Centrum Kultury Prawosławnej, Radio Orthodoxia, Bractwo Świętych Cyryla i Metodego, Bractwo Młodzieży Prawosławnej, Chór AKSION oraz Prawosławny Ośrodek Miłosierdzia "Eleos". Diecezja posiada także własną przychodnię. Wydawane są czasopisma: "Arche. Wiadomości Bractwa", "Fos" oraz "Przegląd Prawosławny". Odbywają się liczne prawosławne festiwale, m.in. Międzynarodowy Festiwal Hajnowskie Dni Muzyki Cerkiewnej oraz Białostockie Dni Muzyki Cerkiewnej. W strukturach Uniwersytetu w Białymstoku działa Katedra Teologii Prawosławnej. W pobliskim Supraślu znajduje się Akademia Supraska oraz męski Klasztor Zwiastowania Bogurodzicy, a w podbiałostockiej wsi Zwierki – żeński Klasztor Narodzenia Bogurodzicy. W Białymstoku znajduje się największa w Polsce świątynia prawosławna, Cerkiew Świętego Ducha. Od 2007 r. w Białymstoku działa Prawosławna Szkoła Podstawowa im. św. św. Cyryla i Metodego. Na razie w szkole jest jedna klasa.

W Białymstoku działalność prowadzą następujące kościoły protestanckie: parafia luterańska, 2 zbory zielonoświątkowe, 2 zbory baptystów, zbór Kościoła Bożego w Chrystusie oraz zbór Adwentystów Dnia Siódmego.

W Białymstoku istnieją cztery Sale Królestwa Świadków Jehowy, zbór Wolnych Badaczy Pisma Świętego oraz zbór Kościoła Jezusa Chrystusa Świętych w Dniach Ostatnich (mormoni).

Islam

W stolicy województwa mieszkają również muzułmanie ponad 2 tys. (gł. Tatarzy). Działa tu Centrum Islamskie, Dom Modlitwy oraz organizacje: Muzułmańska Gmina Wyznaniowa, Stowarzyszenie Studentów Muzułmańskich oraz Muzułmańskie Stowarzyszenie Kształtowania Kulturalnego. Wydawane jest czasopismo "Pamięć i trwanie". Budowane jest także Centrum Kultury Islamu oraz meczet.

Judaizm

W 1931 roku w Białymstoku mieszkało 40 tysięcy Żydów na ok. 100 tysięcy mieszkańców , funkcjonowało ponad 60 synagog oraz innych placówek żydowskich. W 2008 roku w mieście z inicjatywy Fundacji Uniwersytetu w Białymstoku utworzono turystyczno-edukacyjny Szlak Dziedzictwa Żydowskiego.

Buddyzm

• Buddyjski Związek Diamentowej Drogi Linii Karma Kagyu

Bezpieczeństwo

Stacjonuje tu 18 Pułk Rozpoznawczy (ul. Kawaleryjska).

Administracja

Białystok ma status miasta na prawach powiatu. Mieszkańcy wybierają do Rady Miasta Białystok 28 radnych. Organem wykonawczym władz jest prezydent miasta. Siedziba władz miasta znajduje się na ul. Słonimskiej.

Prezydenci Białegostoku:

II Rzeczpospolita

• Józef Karol Puchalski (1919)
• Bolesław Szymański (1919–1927)
• Wincenty Hermanowski (1928–1932)
• Seweryn Nowakowski (1934–1939)

III Rzeczpospolita

• Jerzy Czaban (1989-1990)
• Lech Rutkowski (1990-1994)
• Andrzej Piotr Lussa (1994-1995)
• Krzysztof Jurgiel (1995-1998)
• Ryszard Tur (1998-2006)
• Tadeusz Truskolaski (od 2006)

W 2007 roku władze miasta powołały do życia Młodzieżową Radę Miasta, która jest organem samorządowym młodzieży zamieszkałej na terenie Białegostoku i uczącej się w szkołach gimnazjalnych i ponadgimnazjalnych w mieście. Młodzieżowa Rada jest apolitycznym organem konsultacyjnym dla organów samorządu miejskiego.

Białystok jest stolicą województwa podlaskiego, Urząd Wojewódzki mieści się na ulicy Mickiewicza. Miasto jest siedzibą starostwa powiatu białostockiego.

Białystok należy do kilku organizacji miejskich: Unia Metropolii Polskich, Euroregion Niemen, Fundacja Zielone Płuca Polski (siedziba), Eurocities.

Podział administracyjny

Zgodnie z uchwalonym podziałem administracyjnym, Białystok podzielony jest na 28 osiedli, z których każde posiada swoją radę i zarząd.

Do zadań organów osiedla należy dbanie o potrzeby mieszkańców, m.in. załatwianie spraw związanych z życiem osiedla, zapewnianie ścisłego współdziałania z organami władz miasta w sprawach związanych z osiedlem, wyrażanie opinii, o które zwrócą się organy miasta, organizowanie prac mieszkańców na rzecz osiedla, współdziałanie z jednostkami organizacyjnymi.

Miasta partnerskie

• Eindhoven
• Kaliningrad
• Kowno
• Jełgawa
• Grodno
• Milwaukee
• Dijon
• Częstochowa
• Miszkolc

Komunikacja

Białystok to największy węzeł komunikacyjny północno-wschodniej Polski. Przez miasto przebiega linia kolejowa o znaczeniu europejskim Warszawa – Suwałki – Kowno – Ryga – Tallinn, która krzyżuje się tu z linią kolejową Ełk – Czeremcha – Siedlce. Białystok posiada bezpośrednie połączenia kolejowe między innymi z: Warszawą, Olsztynem, Bydgoszczą, Gdańskiem, Poznaniem. Pociągi lokalne docierają do Suwałk, Ełku, Sokółki, Kuźnicy, Czeremchy, Łap, Szepietowa, Czyżewa, a do niedawna również do Małkini.

Rozwinięta jest również komunikacja autobusowa. Dominującą pozycję na rynku przewozów autobusowych ma przedsiębiorstwo PKS Białystok, które utrzymuje wiele linii dalekobieżnych ( m.in. do Warszawy, Zakopanego, Zielonej Góry, Gdańska, Szczecina, Lublina, Gołdapi, Suwałk) oraz lokalnych do większości miast i wsi województwa podlaskiego. Coraz większą rolę odgrywają też przewoźnicy prywatni obsługujący połączenia m.in. do Warszawy, Moniek, Bielska Podlaskiego, Czeremchy, Czarnej Białostockiej i Tykocina oraz Krynek.

Drogi

Przez Białystok przebiega międzynarodowa drogowa trasa europejska E67, pokrywająca się na terenie kraju z drogą krajową 8, łącząca kraje Europy Zachodniej ze Skandynawią, znana też pod nazwą Via Baltica. W mieście krzyżuje się ona z drogą krajową 19. Planowana jest ich rozbudowa do standardu dróg ekspresowych: S19 oraz S8 . Z Białegostoku biegnie również droga krajowa 65, którą można dojechać do przejścia granicznego z Białorusią (Bobrowniki-Bierestowica).

W skrócie

• 676 Białystok - Supraśl - Krynki
• 678 Białystok - Łapy - Wysokie Mazowieckie
• 8 Kudowa-Zdrój - Wrocław - Warszawa - Białystok - Suwałki - Budzisko
• 19 Rzeszów - Lublin - Białystok - Kuźnica Białostocka
• 65 Bobrowniki - Białystok - Grajewo - Ełk - Gołdap
• E67 Helsinki – Kowno – Warszawa – Praga

Kolej

Komunikacja miejska

Aglomerację białostocką obsługuje Urząd Miasta w Białymstoku (Wydział Transportu Miejskiego). Białystok jest największym miastem w Polsce posiadającym tylko jeden rodzaj komunikacji miejskiej (autobusową). W ramach komunikacji organizowanej przez UM w Białymstoku operują trzy przedsiębiorstwa autobusowe: Komunalny Zakład Komunikacyjny, Komunalne Przedsiębiorstwo Komunikacji Miejskiej oraz Komunalne Przedsiębiorstwo Komunikacyjne, jeszcze istniała spółka BIATRA.

Białostocka komunikacja miejska wyróżnia się prowadzeniem mobilnego systemu informacji o rozkładzie jazdy, który jest dostępny także dla osób niewidomych i słabowidzących – Ginger.

W czerwcu 2009 roku powstał Klub Miłośników Komunikacji Miejskiej w Białymstoku. Stowarzyszenie ma na celu usprawnianie funkcjonowania komunikacji miejskiej w mieście poprzez m.in. działania na rzecz poprawy infrastruktury drogowej, działania o charakterze doradczym przejawiające się poprzez formułowania wniosków dotyczących pomysłów działań na rzecz poprawy funkcjonowania komunikacji. Celem statutowym organizacji jest również zachowanie wycofanych, nie raz już zabytkowych i unikatowych autobusów, które stanowią historyczną wartość dla komunikacji miejskiej w Białymstoku. Stowarzyszenie skupia przede wszystkim młodych mieszkańców Białegostoku, zainteresowanych tematyką obejmującą zagadnienia związane z komunikacją miejską, ekonomiką transportu, a także entuzjastów starej motoryzacji. Spotkania organizowane są cyklicznie w każdą pierwszą i trzecią niedzielę miesiąca.

Obecnie miasto Białystok posiada 41 linii autobusowych, w tym 28 linii miejskich dziennych (1 - 28), 3 linie miejskie nocne (3N, 5N, 21N) oraz 10 linii podmiejskich (100 - 107,110,111). (stan na 01.03.2012 r.)

Infrastruktura rowerowa

W Białymstoku od połowy lat 90. wybudowano ponad 40 km dróg rowerowych. Przyjęty w połowie lat 90. XX w. tzw. AZ Plan zakładał pokrycie całego miasta gęstą siecią ścieżek, jednak część projektu nie została zrealizowana. Obecnie przy prawie każdej większej inwestycji drogowej jest tworzona wydzielona droga dla rowerów.

Białostockie drogi dla rowerów są krytykowane przez użytkowników – najczęstsze zastrzeżenia dotyczą nawierzchni z kostki betonowej, braku ciągłości ścieżek, braku łuków na zakrętach ciągów oraz wysokich krawężników na przejazdach rowerowych. Od 2003 r. w białostoccy rowerzyści protestując przeciwko lekceważącemu stosunkowi władz do spraw rowerowych uczestniczą w Masie Krytycznej.

Lotnisko

Na obszarze miasta istnieje lotnisko sportowe Aeroklubu Białostockiego. Od wielu lat trwają dyskusje co do miejsca lokalizacji, celowości i zakresu działania nowego lotniska, gdyż z uwagi na położenie miasta nie będzie miało ono charakteru portu lotniczego.
Decyzją z dnia 31 lipca 2009 r. zarząd województwa postanowił, iż podlaskie lotnisko regionalne, będzie budowane w Sanikach, znajdujących się około 27 km od centrum Białegostoku.

Urodzeni w Białymstoku

• Tomasz Bagiński - rysownik, animator, reżyser
• Jacek Bayer - piłkarz
• Piotr Bobras - szachista
• Jacek Chańko - piłkarz
• Marek Citko - piłkarz
• Izabela Dąbrowska - aktorka
• Joanna Domańska – aktorka
• Monika Dryl - aktorka
• Aleksandra Ekster - malarka
• Mieczysław Fiodorow - aktor
• Tomasz Frankowski - piłkarz
• Hermann Friedmann - filozof, prawnik
• Anna Gajewska - aktorka
• Jan Gałązka - bokser, olimpijczyk
• Jarosław Gierejkiewicz - piłkarz
• Małgorzata Guzowska - lekkoatletka
• Ervin Hasbach - poseł
• Szymon Hołownia - dziennikarz
• Konrad Ignatowski - aktor
• Bartosz Jurkowski - piłkarz
• Joanna Kaczanowska - wokalistka
• Ryszard Kaczorowski - Prezydent RP na uchodźstwie
• Alfons Karny - rzeźbiarz
• Boris Kaufman - operator filmowy, zdobywca Oskara w 1954, oraz Złotego Globu w 1955
• Michaił Kaufman - operator filmowy i fotograf
• Jarosław Kazberuk - kierowca i pilot rajdowy
• Artur Krajewski - aktor
• Antoni Komendo-Borowski - piłkarz
• Marta Kosakowska (Marika) - wokalistka
• Wojciech Kowalewski - piłkarz
• Edward Linde-Lubaszenko - aktor
• Maksim Litwinow - dyplomata ZSRR
• Agnieszka Maciąg - modelka, aktorka
• Jacek Markiewicz - piłkarz
• Jarosław Matwiejuk - prawnik
• Adam Piechocki (PIH) - raper
• Mariusz Piekarski - piłkarz
• Samuel Pisar - pisarz
• Łucja Prus - piosenkarka
• Damian Raczkowski - polityk
• Anna Romantowska - aktorka
• Rafał Rutkowski - aktor
• Albert Sabin - lekarz , wynalazca szczepionki przeciwko wirusowi polio
• Piotr Sawicki - polski karateka kyokushin
• Izabella Scorupco - aktorka
• Simon Segal - malarz, grafik i projektant tkanin
• Marcin Siegieńczuk - piosenkarz
• Hubert Siejewicz - sędzia piłkarski
• Justyna Sieńczyłło - aktorka
• Chaim Zelig Słonimski - pisarz, matematyk, astronom
• Radosław Sobolewski - piłkarz
• Joanna Sydor-Klepacka - aktorka
• Jakub Szapiro - dziennikarz, literat
• Jarosław Tioskow - gitarzysta, wokalista
• Aneta Todorczuk-Perchuć - aktorka
• Łukasz Tupalski - piłkarz
• Marek Twardowski - kajakarz
• Robert Tyszkiewicz - poseł
• Marek Wasiluk - piłkarz
• Max Weber - malarz
• Dziga Wiertow - scenarzysta, reżyser filmowy, twórca idei kroniki filmowej
• Adam Woronowicz - aktor
• Maciej Wysocki - tłumacz dubbingowy
• Dariusz Zakrzewski - kolarz szosowy
• Ludwik Zamenhof - twórca Esperanto
• Jacek Żalek - poseł

">edytuj] Honorowi obywatele Białegostoku

• Józef Piłsudski – 1921
• Marian Zyndram-Kościałkowski – 1934
• Alfons Karny – 1975
• Lech Wałęsa – 1990
• Ryszard Kaczorowski – 1990
• Sławoj Leszek Głódź – 1995
• Jan Paweł II – 1996
• Stanisław Szymecki – 1998
• Henryk Gulbinowicz – 2000
• Jerzy Maksymiuk – 2000
• Zdzisław Peszkowski – 2005
• Wojciech Ziemba – 2006
• Calherine Stankiewicz von Ernst – 2006
• Ludwik Krzysztof Zamenhof-Zaleski – 2007

Zobacz też

• Komedialnia – pierwszy stały teatr na ziemiach polskich – 1748
• Bitwa pod Białymstokiem – 1769
• Bialy – rodzaj małej bułki
• Pogrom białostocki – 1906
• Wielka Synagoga w Białymstoku
• Bitwa białostocka – 1920
• Pies Kawelin
• Bezirk Bialystok – (1941-1944)
• Getto w Białymstoku – (1941-1943)
• Powstanie w getcie białostockim – 1943
• Max Bialystock
• 19981 Bialystock – jedna z asteroid w pasie planetoid układu słonecznego nazwana na cześć miasta
• Białystok (meteoryt)
• Szlak Dziedzictwa Żydowskiego w Białymstoku
• Fundacja Uniwersytetu w Białymstoku
• Centrum im. Ludwika Zamenhofa w Białymstoku