Grajewo

Grajewo – miasto i gmina w województwie podlaskim, nad rzeką Ełk. Od 1 stycznia 1999 roku jest siedzibą powiatu grajewskiego. W latach 1975-1998 miasto administracyjnie należało do województwa łomżyńskiego. Według danych z 31 grudnia 2008 miasto liczyło 22 309 mieszkańców.

Położenie

Grajewo leży na Wysoczyźnie Kolneńskiej, na pograniczu Mazowsza, Mazur i Podlasia. Znajduje się na terenie Zielonych Płuc Polski. Jest dobrym punktem wypadowym na tereny największego w Polsce Biebrzańskiego Parku Narodowego.

Według danych z roku 2002 Grajewo ma obszar 18,93 km², w tym:

• użytki rolne: 61%
• użytki leśne: 3%

Miasto stanowi 1,96% powierzchni powiatu.

Sąsiednie gminy: Grajewo, Prostki, Rajgród, Wąsosz, Radziłów, Szczuczyn

Demografia

Dane z 31 grudnia 2007:

Według danych z roku 2002 średni dochód na mieszkańca wynosił 1273,17 zł.

Komunikacja

Przez miasto przebiegają drogowe szlaki komunikacyjne:

• 65 Ełk – 23 km, Białystok – 81 km
• 61 Łomża – 67 km, Augustów – 42 km, Suwałki – 61 km

Połączenie PKP: Białystok – Ełk

Głównym przewoźnikiem autobusowym w mieście i powiecie jest lokalna filia PKS Łomża. Oprócz tego można tu spotkać autobusy PKS Białystok, PKS Suwałki, PKS Warszawa, PKS Transkom Pisz oraz przewoźników prywatnych. Grajewo posiada bezpośrednie połączenie autobusowe z Białymstokiem, Warszawą, Łomżą, Radziłowem, Jedwabnem, Szczuczynem, Piszem, Augustowem, Suwałkami, Rajgrodem, Ełkiem, Gołdapią, Giżyckiem, Mońkami i in.

Historia

Ziemia, na której założono Grajwy od 23 listopada 1472 roku była częścią majętności Jana z Białowieży, nadwornego księcia Kazimierza III płockiego i starosty biskupich dóbr pułtuskich. W roku 1483 właściciel polecił Maciejowi zbudować jeden młyn koło dworu, a drugi na rzece Ełk.

Kościół Świętej Trójcy ufundowano 8 lutego 1478 roku, a 14 lipca 1479 roku Kazimierz płocki erygował tu parafię.

Od roku 1483 Jan z Białowieży zaczął nazywać siebie Grajewskim. Następnym właścicielem dóbr był również Jan Grajewski, który miał trzech synów: Stanisława (marszałka Radziwiłłów), Hieronima i Bartłomieja.

Szlachta pruska i miasta pruskie spławiały płynącą obok rzeką zboże i towary leśne do Gdańska. W 1567 r. Stanisław Grajewski, dworzanin królewski, otrzymał zezwolenie na wyrabianie w lasach królewskich smoły, popiołów i innych towarów leśnych oraz na ich eksport do Gdańska.

Dzięki staraniom Jana i Jakuba Grajewskich Zygmunt Stary nadał Grajwom prawo miejskie magdeburskie, ustanowił wójtostwo i zezwolił na dwa jarmarki.

Kryzys miast w Polsce i podział Grajewa ( od XVI w. używano takiej nazwy ) między licznych spadkobierców spowodowały, że w przywileju dla Grajewskich z 1573 r. miejscowość nazwana jest wsią, a w 1581 r. umieszczona w rejestrze wsi. W XVII w., gdy większość działów wykupił Jakub Grajewski, podkomorzy wiski, Grajewo ponownie stało się miastem. Zabudowa ograniczała się do rynku i ulic wylotowych. Grajewscy zapewne postawili w Grajewie murowany dwór obronny, bo 1604 r. określali swoją rezydencję jako kamienicę. W 1676 r. jest wzmianka o burmistrzu.

W wyniku małżeństwa Anny, córki Jakuba Grajewskiego, ze Stanisławem Antonim Wilczewskim, w 1692 r. miasto przeszło w posiadanie Wilczewskich.

W 1695 r. król Jan III Sobieski nadał prawo odbywania jeszcze jednego targu, a August II zezwolił na dwa nowe jarmarki.

Według pamiętnika prowadzonego przez siostry Wilczewskie na przełomie XVIII i XIX w., 9 grudnia 1812 r. przejeżdżał przez Grajewo powracający z nieudanej kampanii rosyjskiej Napoleon, cesarz Francuzów. Miał zatrzymać się na krótko w budynku poczthalterii Wolskiego, gdzie "nalał w misę kawy, bułki nadrobił i łyżką jadł". Otrzymał też sanie kryte, którymi udał się dalej w kierunku Warszawy, odkupując je za 25 napoleondorów dubeltowych. Córka właściciela poczthalterii miała otrzymać w prezencie za gościnę złotą broszkę z wizerunkiem główki kobiecej na porcelanie.

W 1800 roku miejscowość liczyła 23 domy i 218 mieszkańców. W 1815 Grajewo weszło w skład Rosji, jako część tzw. Królestwa Kongresowego. W 1818 założono fabrykę świec i mydła. Odbywały się rocznie 4 jarmarki. Handlowano głównie bydłem i końmi oraz wyrobami bednarskimi. Powstała ulica Nowa, a po zbudowaniu w latach 1828-1829 traktu petersburskiego, wytyczona i zabudowana została ulica Augustowska. Około 1850 liczba ludności wzrosła do około 1917 osób. Grajewo posiadało stację pocztową, komorę celną, szkołę elementarną, rzeźnię i wiele zakładów rzemieślniczych.

W 1864 r. przez małżeństwo Anny Wilczewskiej z Janem Stanisławem Woyczyńskim miasto przeszło w posiadanie Woyczyńskich.

W 1870 roku, decyzją administracji carskiej, Grajewo utraciło prawa miejskie.

W 1873 r. wybudowano kolej żelazną Brześć-Królewiec. Miejscowość rozwijała się szybko. Domy powstawały wzdłuż torów kolejowych oraz wzdłuż ulic będących przedłużeniami głównych szlaków komunikacyjnych. Powstało kilka większych zakładów przemysłowych: fabryka win, gorzelnia, huta szkła, fabryka pasów transmisyjnych i taśm gumowych, kilka młynów, betoniarnia.

W 1894 roku w Grajewie zostały wybudowane koszary (stacjonowały dwa pułki kawalerii i 8 brygada Straży Pogranicznej). Wybudowano małą cerkiew - Cerkiew św. Marii Magdaleny oraz założono cmentarz prawosławny. Wyświęcenia dokonał 22 października 1878 r. arcybiskup warszawski Leoncjusz. W 1893 r. pobudowano na cmentarzu drewnianą kaplicę wraz z drewnianą stróżówką. W Grajewie istniała również cerkiew garnizonowa 4 Dragonskogo Evkaterinskogo Połka.

W latach I wojny światowej miasto uległo zniszczeniu spowodowanemu przez armię niemiecką. 12 listopada 1918 roku Grajewo zostało oswobodzone, zaś 4 lutego 1919 roku dekretem Naczelnika Państwa stało się ponownie miastem. Po wojnie parafia prawosławna została zlikwidowana, a cerkiew zburzono. Na cmentarzu w latach powojennych urządzono plac zabaw dziecięcych.

W okresie międzywojennym Grajewo było siedzibą starostwa szczuczyńskiego oraz wiejskiej gminy Bogusze. Bliskość granicy z Prusami Wschodnimi, a szczególnie lokalizacja granicznej stacji kolejowej, wpłynęła na rozwój gospodarczy miasta. W okresie międzywojennym było ono ośrodkiem o charakterze administracyjno-usługowym. W mieście stacjonował 9 Pułk Strzelców Konnych im. gen. K. Pułaskiego. W 1924 r. powstał Gimnazjalny Klub Sportowy w Grajewie, który w 1926 r. zmienił nazwę na "Warmia". W 1939 roku Grajewo liczyło 9500 mieszkańców.

W okresie 20-lecia międzywojennego Grajewo kilkakrotnie odwiedzały ważne postaci polskiego życia politycznego: w 1921 r. naczelnik Józef Piłsudski, w 1923 r. prezydent Stanisław Wojciechowski, w 1925 r. generał Józef Haller, w 1928 r. prezydent Ignacy Mościcki.

W roku 1922 w Grajewie urodził się Rajmund Kaczyński, ojciec prezydenta RP Lecha Kaczyńskiego i byłego premiera RP Jarosława Kaczyńskiego. Był synem urzędnika kolejowego Aleksandra oraz Franciszki Świątkowskiej.

Po wybuchu II wojny światowej, w nocy z 6 na 7 września 1939 roku, miasto zostało zajęte przez Niemców. Po 21 września Niemcy przekazali miasto wojskom radzieckim. Grajewo zostało zaanektowane przez Związek Radziecki jako część Białoruskiej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej.

22 czerwca 1941 roku Grajewo ponownie zajęli Niemcy. Rozpoczęły się krwawe represje wobec Żydów oraz osób podejrzanych o współpracę z Sowietami. 30 sierpnia 1941 rozstrzelano ok. 120 osób uznanych za komunistów. Jednocześnie na przełomie sierpnia i września 1941 r. Niemcy utworzyli w Grajewie getto, w którym zgromadzono około 4,5 tys. osób narodowości żydowskiej. We wrześniu 1942 podjęta została decyzja o likwidacji getta. Grajewscy Żydzi zostali wywiezieni i wymordowani. 15 lipca 1943 gestapo aresztowało w Grajewie 183 osoby, głównie przedstawicieli inteligencji, które zamordowano w pobliskich Boguszach. 20 stycznia 1945 r., w przeddzień opuszczenia Grajewa, Niemcy przeprowadzili masakrę miejscowej ludności. W lesie Kosówka rozstrzelali całe rodziny z małymi dziećmi, mordując około 120 osób.

Grajewo zostało oswobodzone spod okupacji niemieckiej przez armię radziecką 23 stycznia 1945 roku. W czasie wojny zginęło lub zaginęło ponad 5000 mieszkańców miasto. Zniszczenia zabudowy sięgały 30%.

Po wojnie nastąpiła odbudowa miasta. Rozwinął się przemysł, wzrosła liczba mieszkańców, miasto rozbudowało się.

Zabytki

• Drewniane domy z XIX w.
• Klasycystyczna kaplica grobowa Wilczewskich na cmentarzu z 1839 r.
• Neogotycki kościół pw. Trójcy Przenajświętszej z 1882 r.
• Dzwonnica przykościelna z 1837 r.
• Zajazd z połowy XIX w.
• Dworzec kolejowy z 1873 r.
• Dwie kapliczki przydrożne z poł. XIX w.
• Budynek Publicznego Gimnazjum nr 1 z 1931 r.
• Ukształtowanie przestrzenne rynku i ulic wylotowych z przełomu XVIII/XIX wieku.

Wspólnoty religijne

Na terenie miasta działalność duszpasterską prowadzą następujące kościoły i związki wyznaniowe:

• Kościół Rzymskokatolicki
  • parafia Matki Bożej Nieustającej Pomocy
  • parafia św. Ojca Pio
  • parafia Trójcy Przenajświętszej
• Kościół Adwentystów Dnia Siódmego (placówka)
• Świadkowie Jehowy, (zbór)

Gospodarka

Obecnie w mieście działalność gospodarczą prowadzi około 1110 firm handlowych, usługowych i produkcyjnych. Wśród nich dominującą rolę odgrywa handel.

Do największych zakładów produkcyjnych zlokalizowanych na terenie miasta należą:

• Pfleiderer S.A. Historia firmy sięga roku 1974, kiedy to powstało przedsiębiorstwo państwowe Zakłady Płyt Wiórowych w Grajewie. Komercjalizacja spółki nastąpiła w roku 1994. Powstała w jej wyniku spółka akcyjna jest obecna od roku 1997 na warszawskiej Giełdzie Papierów Wartościowych, najpierw pod nazwą ZPW S.A. w Grajewie, a od roku 2002 jako Pfleiderer Grajewo S.A. Od 1999 roku większościowy pakiet akcji spółki posiada europejski lider branży produktów drewnopochodnych niemiecki Pfleiderer AG. W latach 2003/04 został zapoczątkowany proces budowy grupy kapitałowej Pfleiderer Grajewo S.A. Obecnie w jej skład wchodzą, m.in.: Pfleiderer Prospan S.A. w Wieruszowie, Pfleiderer MDF Sp. z o.o. w Grajewie, Silekol Sp. z o.o. w Kędzierzynie-Koźlu, Unifloor Sp. z o.o. w Wieruszowie, Jura Polska Sp. z o.o. w Grajewie oraz Pfleiderer OOO w Nowogrodzie Wielkim (Rosja) – spółka, która od początku roku 2006 rozpoczęła proces produkcji płyt wiórowych, sprzedawanych na rynku wschodnim.
• Spółdzielnia Mleczarska MLEKPOL, która produkuje wyroby znane pod markami "Łaciate" i "Milko", tj. wyroby UHT, masło i jego pochodne, mleko w proszku, sery twarogowe, sery żółte, jogurty pitne. Obecnie MLEKPOL to niekwestionowany lider w branży mleczarskiej w kraju, w którego skład wchodzi dwanaście zakładów produkcyjnych w: Grajewie, Kolnie, Mrągowie, Sejnach, Augustowie, Zambrowie, Bydgoszczy, Sokółce, Dąbrowie Białostockiej, Radomiu, Zwoleniu i Gorzowie Wielkopolskim.
• Produkcyjno–Usługowa Spółdzielnia Pracy ZAKREM. Produkuje ręczne wózki magazynowe, podnośniki hydrauliczne, różnego typu wyroby metalowe.

Kultura

Życiem kulturalnym mieszkańców zajmuje się przede wszystkim Miejski Dom Kultury, który promuje miasto dzięki takim zespołom jak:

• Zespół Pieśni i Tańca Grajewianie
• Zespół Tańca Współczesnego "Reflex"
• Kapela Podwórkowa Paka z Grajewa
• Orkiestra Dęta OSP
• Zespół Tańca Rewiowego Tamburmajorki
• grupa teatralna "Sacrum"

W mieście corocznie odbywają się następujące imprezy kulturalne:

• Turniej Tańca Współczesnego im. Renaty Dudaryk-Randzio
• Święto 9 Pułku Strzelców Konnych
• Dni Grajewa (przełom czerwca i lipca)
• Pożegnanie Lata
• Przegląd Dorobku Kulturalnego Miasta Grajewa
• Konkurs Recytatorski o Nagrodę Burmistrza Miasta
• Dzień Strażaka
• Bieg Wilka

Edukacja

• Zespół Szkół Nr 1 (Liceum Ogólnokształcące im. Mikołaja Kopernika, Liceum Ogólnokształcące dla Dorosłych Zaoczne, I Uzupełniające Liceum Ogólnolształcące Zaoczne, internat)
• Zespół Szkół Nr 2 im. 9 Pułku Strzelców Konnych
• Zespół Szkół Specjalnych im. Jana Pawła II (Szkoła Podstawowa Nr 3 Specjalna, Publiczne Gimnazjum Nr 4 Specjalne, Szkoła Zawodowa Specjalna oraz Klasa Przysposabiająca do Pracy)
• Zespół Szkół Miejskich Nr 1 (Szkoła Podstawowa nr 1 im. Konstantego Ildefonsa Gałczyńskiego, Publiczne Gimnazjum nr 1 im. Polskiego Czerwonego Krzyża)
• Szkoła Podstawowa Nr 2 im. Adama Mickiewicza
• Szkoła Podstawowa Nr 4 im. Henryka Sienkiewicza
• Publiczne Gimnazjum Nr 2 im. Sybiraków
• Publiczne Gimnazjum Nr 3
• Państwowa Szkoła Muzyczna I stopnia im. Jana Sebastiana Bacha
• Przedszkole Miejskie Nr 6

Sport i turystyka

Dzięki dogodnemu połączeniu PKP i PKS Grajewo jest doskonałym punktem wypadowym na tereny Biebrzańskiego Parku Narodowego, największego w Polsce (59 223 ha).

Z miasta (początek na ulicy M. Kopernika) do pobliskiego Toczyłowa, biegnie ścieżka rowerowa, która latem służy mieszkańcom Grajewa jako trasa wycieczkowa nad jezioro Toczyłowskie.

Placówki i organizacje, które zajmują się krzewieniem sportu i rekreacji:

• Miejski Ośrodek Sportu i Rekreacji
• Klub Sportowy Warmia (data powstania – 1924, najstarszy klub piłkarski działający w województwie podlaskim)
• Szkolny Związek Sportowy
• Towarzystwo Krzewienia Kultury Fizycznej
• Grajewska Sekcja Kyokushin
• Klub Biegacza Maratonka

1 września 1997 oddano do użytku nowo wybudowany kompleks dydaktyczno-sportowy przy Szkole Podstawowej nr 2, powołując jednocześnie do życia Miejski Ośrodek Sportu i Rekreacji.

Dla najmłodszych mieszkańców na terenie Parku Central wybudowano miasteczko ruchu drogowego, na którym można uczyć dziecko przechodzenia przez jezdnię, bezpiecznej jazdy na rowerze z uwzględnieniem zasad ruchu drogowego.

29 września 2006 odbyły się oficjalne uroczystości nadania stadionowi miejskiemu w Grajewie imienia Witolda Terleckiego.

W 2008 w ramach rządowego programu "Orlik 2012" w okolicy ZS Nr 2 powstał kompleks boisk ogólnodostępnych wraz z szatniami i zapleczem socjalnym.

W 2009 oddano do użytku wielofunkcyjne boisko sportowe przy SP nr 2 i PG nr 2.

W maju odbywa się w Grajewie Międzynarodowy Bieg Uliczny "Bieg Wilka".

Miasto partnerskie

Miasto partnerskie
Miasto	Kraj
Ełk	Polska
Gusiew	Rosja
Varėna	Litwa

Zobacz też

• Cmentarz żydowski w Grajewie
• Powiat szczuczyński
• Dekanat Grajewo
• 9 Pułk Strzelców Konnych (II RP)