Jedwabne

Jedwabne – miasto w woj. podlaskim, w powiecie łomżyńskim, siedziba gminy miejsko-wiejskiej Jedwabne. W latach 1975-1998 miasto administracyjnie należało do woj. łomżyńskiego.

Według danych z 31 grudnia 2005 roku, miasto miało 1775 mieszkańców.

W miejscowości znajduje się kościół, który jest siedzibą parafii św. Jakuba Apostoła. W strukturze kościoła rzymskokatolickiego parafia należy do metropolii białostockiej, diecezji łomżyńskiej, dekanatu Jedwabne.

Historia

Pierwsza wzmianka o Jedwabnem pojawiła się w roku 1455. Wieś Jedwabne powstała w wyniku akcji osadniczej prowadzonej przez księcia mazowieckiego Janusza I Starszego. Wieś powstała na terenie niestałej osady, Jedwabne siedliska, nad rzeczką Wiźnicą, na szlaku Wizna - Kubra. Założycielem wsi najprawdopodobniej był podsędek wiski Jan Bylica, ze Ślubowa w ziemi zakroczymskiej podpisujący się "Johannes Bylica de Jedwabne subiudex terrestis Visnensis". Staraniem Jana Bylicy powstał tu w 1417 roku pierwszy drewniany kościół pod wezwaniem Nawiedzenia Najświętszej Marii Panny, Świętego Jakuba i Wszystkich Świętych wzmiankowany w dokumentach z roku 1448. Wieś Jedwabne do 1680 roku należała do rodziny Jedwabińskich, a po śmierci ostatniego z Jedwabińskich, wieś przeszła w ręce Kraszewskich.

W roku 1736 właścicielem wsi został stolnik łomżyński Antoni Rostkowski. Z jego inicjatywy 17 lipca 1736 r. król August III nadał dla Jedwabnego magdeburskie prawa miejskie i prawo na odbywanie cotygodniowych targów w niedzielę oraz pięciu jarmarków w roku. W tym okresie Jedwabne posiadało wybudowany w latach 1737-1738 drewniany kościół z dwuwieżową fasadą, oraz synagogę wybudowaną około 1770 roku. W 1777 roku, płacąc 20 000 zł, nowym właścicielem Jedwabnego został Stanisław Rembieliński, sekretarz gabinetowy króla Stanisława Augusta, chorąży i poseł ziemi wiskiej. Pod koniec XVIII wieku powstały w Jedwabnem fabryki sukna. W 1851 r. w Jedwabnem pracowało już 17 warsztatów tkackich, zatrudniających 36 robotników i pod względem wartości produkcji Jedwabne zajmowało w Królestwie 11 miejsce. W 1862 roku w Jedwabnem zainstalowanych było 11 mechanicznych i 13 ręcznych krosien. Zakłady podupadły po powstaniu styczniowym. Dnia 8 kwietnia 1909 roku Kazimierz Skarżyński sprzedał jedwabieński majątek Aleksandrze Marcinkowskiej.

W okresie I wojny światowej Jedwabne było miejscem bardzo zaciekłych walk pozycyjnych, pozostałością których jest niemiecki cmentarz wojskowy w Jedwabnem i w Orlikowie.

W maju 1918 roku właścicielami dóbr zostali Helena i Henryk Prusowie. W kwietniu 1936 roku część nieruchomości dóbr majątku Jedwabne przeniesiona została na córkę i zięcia Heleny Prus, Irenę i Ferdynanda Hartwigów.

Proboszczem Jedwabnego był od 1931 do lipca 1940 roku ks. Ryszard Marian Szumowski, aresztowany przez NKWD.

2 września 1939 r. miasto zajęły wojska niemieckie, jednak ostatecznie Jedwabne zostało zaanektowane przez Związek Radziecki w końcu miesiąca. Działalność rozpoczęły wówczas polskie organizacje podziemne, a oddział partyzancki stacjonujący na uroczysku Kobielne uległ rozbiciu przez Rosjan. 22 czerwca 1941 Jedwabne zostało zajęte przez Niemców. 10 lipca 1941 miasto stało się miejscem mordu co najmniej 340 Żydów (Pogrom w Jedwabnem) przez miejscowych Polaków. Po wojnie aresztowano i skazano dziesięciu uczestników zbrodni. W 60. rocznicę pogromu odsłonięto pomnik pomordowanych.

Po reformie rolnej w roku 1944 ziemie majątku Jedwabne rozparcelowano, a dworek przejęto na cele kulturalne gminy Jedwabne.

W 2012 r. z granic miasta wyłączono obszar 199,21 ha (miejscowości Kajetanowo, Biczki, Kosaki-Turki).

Honorowi Obywatele Jedwabnego

• Tomasz Strzembosz (2004)
• Jerzy Robert Nowak (2006)

Zobacz też

• Pogrom w Jedwabnem
• Stara Synagoga w Jedwabnem
• Synagoga w Jedwabnem
• Cmentarz żydowski w Jedwabnem