Siemiatycze

Siemiatycze (biał. Сямятычы) – miasto i gmina w województwie podlaskim, w powiecie siemiatyckim, położone na Wysoczyźnie Drohiczyńskiej, nad rzeką Kamionką (prawy dopływ Bugu).

Według danych z 31 grudnia 2010 miasto miało 14 810 mieszkańców.

Położenie

Siemiatycze są położone we wschodniej Polsce, w południowej części województwa podlaskiego i 64 km od Siedlec.

Według danych z 2002 Siemiatycze mają obszar 36,25 km², w tym:

• użytki rolne: 61%
• użytki leśne: 23%

Według danych z 1 stycznia 2011 powierzchnia miasta wynosiła 36,25 km². Miasto stanowi 2,48% powierzchni powiatu.

W latach 1975-1998 miasto administracyjnie należało do województwa białostockiego.

Historia

Historia do 1795 roku

Historia miasta sięga połowy XV wieku, kiedy wyodrębniają się pierwsze dobra siemiatyckie. W 1431 zostaje wydany przywilej na budowę cerkwi pw. Świętej Trójcy, a wokół wzgórza cerkiewnego formuje się osada (obecnie na dawnym miejscu stoi wzniesiona w 1866 murowana cerkiew pw. Świętych Apostołów Piotra i Pawła). Już w 1527 dobra siemiatyckie obejmują 7 wsi. W styczniu 1542 Zygmunt August wydaje dokument zezwalający Siemiatyczom na korzystanie z prawa magdeburskiego (prawa miejskie). Korzysta z tego prawa Stanisław Tęczyński, który 2 kwietnia 1542 wprowadza władze miejskie i zleca pracę nad organizacją miasta i jego kolonizacją. W 1580 w Siemiatyczach było 26 domów rynkowych, 186 domów ulicznych, 32 chałupy oraz 40 domów z zagrodami. Ogółem 282 domów zamieszkiwało 1 900 osób. Siemiatycze zaliczały się wtedy do miast średniej wielkości w województwie podlaskim. Na 1582 datuje się początki osadnictwa żydowskiego na terenie Siemiatycz.

W latach 1655-1660 rozwój miasta zostaje zahamowany przez "Potop". Blisko 30% społeczności traci życie. Zniszczenie przez Szwedów Mielnika i Drohiczyna sprawia, że wzrasta znaczenie Siemiatycz. W latach 1710-1711 "wielki pomór" lub inaczej "morowe powietrze" (epidemia cholery) dziesiątkuje ludność, a pozostali przy życiu chronią się w pobliskiej cerkwi na Grabarce, która od tej pory zyskuje sławę cudownego miejsca. W 1722 zgromadzenie misjonarzy przejęło prowadzenie parafii rzymskokatolickiej pod wezwaniem Wniebowzięcia NMP. Misjonarze założyli i sprawowali opiekę nad szkołą i przytułkiem dla starców i kalek, prowadzili także działalność charytatywną. Przed kościołem zostaje wzniesiona brama z figurą św. Michała Archanioła.

Od 1758 Siemiatycze przechodzą w posiadanie księżnej Anny z Sapiehów Jabłonowskiej. Następuje rozbudowa miasta. W tym samym roku wielki pożar niszczy większość zabudowań, w tym kościół. W 1772 na polecenie księżnej dokonano rozbiórki starego drewnianego ratusza, a w jego miejsce postawiono nowy murowany budynek. Ratusz miał cztery skrzydła i wewnętrzny prostokątny dziedziniec z niewielkim budynkiem wagi w środkowej części. W obrębie budynku uwzględniono miejsce na stragany (tzw. kramy). W 1775 liczba domostw w Siemiatyczach wynosiła 285; Siemiatycze były pod tym względem piątym miastem na całym Podlasiu po Międzyrzecu, Węgrowie, Tykocinie i Ciechanowcu.

Lata 1775-1918

W 1777 w Siemiatyczach rozpoczęto budowę siedziby księżnej Anny Jabłonowskiej. Pałac mieścił w swych murach okazałe zbiory zoologiczne i botaniczne, dzieła sztuki medalierskiej, miedzioryty i inne. W pałacu gościł m.in. król Stanisław August, dostojnicy oraz ludzie nauki: Staszic, Kołłątaj. Jest to także prawdopodobny rok umieszczenia posągów Sfinksów na sarkofagowych cokołach bramy pałacowej, które po rekonstrukcji można oglądać obecnie.

W 1795 Siemiatycze zostają objęte zaborem pruskim. Okres 1797-1801 to lata budowy Bożnicy Żydowskiej, która w czasie II wojny światowej zostanie spalona.

7 lipca 1807 na mocy traktatu tylżyckiego Siemiatycze przyłączono do Cesarstwa Rosyjskiego. W 1825 Siemiatycze zamieszkiwało 1 945 osób. W mieście stało 20 budynków murowanych, 330 drewnianych, 2 manufaktury, 10 sklepów, 40 szynków, łaźnia i dwa parki miejskie. W 1861 gmina siemiatycka obejmowała 25 wiosek i przysiółków.

6-7 lutego 1863 to data bitwy pod Siemiatyczami, stoczonej pomiędzy oddziałami powstańczymi dowodzonymi przez Lewandowskiego, Cichorskiego i Rogińskiego a wojskiem rosyjskim pod przywództwem gen. Maniukina. Bitwa rozegrała się na miejscowym cmentarzu i w jego okolicach (obecnie między ulicami Ciechanowiecką i Powstania Styczniowego). W wyniku dużej przewagi ogniowej Rosjan i nieudolnego dowodzenia oddziałami powstańczymi bitwa zakończyła się klęską. Po odniesionym zwycięstwie Rosjanie w odwecie ograbili i spalili miasto. Całkowitemu zniszczeniu uległ pałac Jabłonowskich, którego nigdy potem nie odbudowywano.

29 kwietnia 1865 – poświęcono kamień węgielny pod budowę murowanej cerkwi prawosławnej na wzgórzu obok nadwyrężonego budynku drewnianego. Budowę ukończono w 1866. 2 listopada nowa cerkiew została wyświęcona pod wezwaniem Świętych Piotra i Paraskiewy. W 1897 społeczeństwo Siemiatycz stanowili: 75% żydzi, 15% katolicy, blisko 10% prawosławnych oraz nieliczni ewangelicy. W 1900 nieopodal synagogi powstaje neobarokowy Przyszkółek (Dom Talmudyczny). Po wojnie w budynku tym mieściło się m.in. państwowe przedszkole, później przez dłuższy czas był siedzibą Miejskiej Biblioteki Publicznej im. Anny Jabłonowskiej, aktualnie znajduje się tam Zasadnicza Szkoła Zawodowa. W budynku po koszarach zorganizowano jednoklasową szkołę cerkiewno-parafialną, przekształconą później w dwuklasową.

II Rzeczpospolita

W 1921 Siemiatycze liczyły 5 694 mieszkańców (6816 os. w 1931). Orientacyjny skład społeczeństwa był następujący: 65% żydzi, 25,7% katolicy, 9% prawosławni. Za Polaków uważało się 33%, do narodowości żydowskiej przynależność deklarowało ok. 61% i białoruskiej ok. 5%. Orientacyjnie w mieście mieszkało ok. 26% Polaków, 65% Żydów, 8% Białorusinów. Gminę siemiatycką zamieszkiwało 10 676 osób, 54% prawosławnych, 45% katolików, Polacy stanowili połowę ludności, druga połowa to Białorusini.

II wojna światowa

11 września 1939 oddziały niemieckie wkraczają do Siemiatycz i zajmują miasto. W dniach 17-20 września 1939 miasto i jego okolice są opuszczane przez Niemców ustępujących przed wkraczającymi oddziałami radzieckimi. Podczas okupacji i wycofywania się Niemcy dokonują aktów przemocy i terroryzują okoliczną ludność. W 1940 Rosjanie wystawiają w Siemiatyczach pomnik Lenina, by uczcić przyłączenie miasta do terytorium Białoruskiej Republiki Sowieckiej. Pomnik zniszczyli Niemcy w 1941. W trakcie potyczek z oddziałami radzieckimi i okupacji, w 1941, dochodzi do licznych morderstw ludności cywilnej, przeprowadzono pacyfikacje i palenia okolicznych wsi. Niemcy często "karzą" ludność polską za straty jakie ponoszą w wyniku prowadzonych walk, nie oszczędzając osób w podeszłym wieku i dzieci. Następuje ostateczne zniszczenie siemiatyckiego ratusza, jednego z bardziej okazałych budynków tego typu w rejonie. Ratusz nie został odbudowany, a jego ruiny po zasypaniu ziemią zmieniły się w park w centrum miasta.

W sierpniu okupanci tworzą w Siemiatyczach getto (w kwadracie ulic: Górnej, Wysokiej, Koszarowej i Słowiczyńskiej) głównie dla ludności żydowskiej z Siemiatycz i okolic. W getcie zgromadzono 4,2 tys. osób, byli to mieszkańcy Siemiatycz i okolicznych wsi. W 1942 następuje likwidacja siemiatyckiego getta (pierwsza deportacja 2–9 września 1942), jego mieszkańcy trafiają głównie do obozu zagłady Treblinka II (ok. 90 km od Siemiatycz), gdzie zostają zamordowani wraz z 750 tys. innych więźniów. W okresie wojny miasto utraciło 60% zabudowy mieszkalnej i ok. 50% budynków użyteczności publicznej, zniszczeniu (także celowemu) uległy zakłady przemysłowe i elektrownia. Tuż po wyzwoleniu szacowano ludność miasta na 3000 osób (40% stanu z 1939 – 7850 os.). Po powrocie części mieszkańców, w 1946 ludność Siemiatycz liczyła 4106 osób, 52% stanu z 1939. Niemal całkowitej zagładzie uległa ludność żydowska, stanowiąca przed wojną 60% mieszkańców Siemiatycz.

Polska Rzeczpospolita Ludowa

W 1952 z południowej części powiatu bielskiego wyodrębniono nowy powiat ze stolicą w Siemiatyczach. Siemiatycze pozostają miastem powiatowym do roku 1975. 1 maja 1973 w siemiatyckiej cerkwi wybucha pożar. Budynek nie zostaje doszczętnie zniszczony, ogień powoduje jednak znaczne straty, ucierpiało wyposażenie cerkwi i ikony. 12 lipca wyremontowaną cerkiew wyświęcił metropolita warszawski Bazyli. W 1975 oddano do użytku pierwszy siemiatycki zalew. Aktualnie są 3 zbiorniki.

Po roku 1989

W 1990 ukazuje się pierwszy numer "Głosu Siemiatycz", czasopisma regionalnego, pierwotnie czarno-białego, od kwietnia 2000 wydawanego co tydzień w kolorowej szacie graficznej. 14 października 1998 miasto odwiedził prawosławny patriarcha Konstantynopola Bartłomiej I, który w asyście metropolity Sawy dokonał uroczystego aktu wmurowania kamienia węgielnego w przygotowany już fundament nowej cerkwi pw. Zmartwychwstania Pańskiego. 18 sierpnia 2010 Patriarcha Ekumeniczny ponownie gościł w Siemiatyczach i dokonał pełnego poświęcenia nowowybudowanej cerkwi. Nie był to jedyny wysoki prawosławny dostojnik, jaki odwiedził Siemiatycze. 18 sierpnia 2001 do miasta przybył Patriarcha Aleksandrii i całej Afryki Piotr VII. W wyniku reformy administracyjnej w 1999 powiat siemiatycki zostaje reaktywowany, obejmując gminy: Drohiczyn, Dziadkowice, Grodzisk, Mielnik, Milejczyce, Nurzec-Stacja, Perlejewo, Siemiatycze. Powiat jest częścią województwa podlaskiego, ze stolicą w Białymstoku.

Zabytki

zachowane:

• Zespół pomisjonarski
  • Kościół parafialny Wniebowzięcia NMP fundowany w 1456 pw. św. Michała, budowany w obecnym późnobarokowym kształcie od 1719-1727 wg projektu Karola Antoniego Baya. Fasadę przekomponowano w 1729 i 1732. Zachowane są w nim także starsze elementy renesansowe.
  • Klasztor misjonarzy – zbudowany w obecnym późnobarokowym kształcie od 1719-1727 wg projektu Karola Antoniego Baya. Po 1914 rozebrano spalony pawilon pn-wsch.
  • Ogrodzenie i dzwonnica późnobarokowa z lat 1725-27.
  • Figura św. Jana Nepomucena z XVIII wieku.
  • Szpital z 1726 wzniesiony przez Wincentego Rachettiego. Oszpecony przebudową w 1850.
• Dawna bożnica z 1797 zbudowana wg proj. z 1777 autorstwa Szymona Bogumiła Zuga. W stylu klasycystycznym. Odbudowana w 1964 z zatarciem cech stylowych.
• Przyszkółek z 1900 przy ul. Pałacowej 10 w stylu neobarokowym i modernistycznym.
• Cerkiew prawosławna pw. Świętych Apostołów Piotra i Pawła z 1866 (parafialna)
• Kaplica cmentarna ewangelicko-augsburska z poł. XIX wieku.
• Kaplica cmentarna św. Anny z 1826-27.
• Oranżeria z z 1860 r.
• Domy klasycystyczne przy ul. Pałacowej (nr 14, 19, 25, 28).
• Posągi sfinksów przy dawnej bramie wjazdowej do pałacu księżnej Anny Jabłonowskiej.
• Cmentarz (wielowyznaniowy) założony w 1805.
• Kapliczka przydrożna słupowa na wschód od miasta z poł. XIX w.
• Cmentarz wojenny z I wojny światowej.
• Ruiny zespołu zakładu kaflarskiego z końca XIX w.

niezachowane:

• Ratusz na Rynku zbudowany po 1772 wg proj. Szymona Bogumiła Zuga i zniszczony w 1941 przez Niemców
• Południowa dzwonnica z XVIII w. przy zespole misjonarskim, zburzona przez Niemców w czasie II wojny światowej.
• Pałac księżnej Anny Jabłonowskiej zbudowany po 1777 wg proj. Szymona Bogumiła Zuga. Został spalony w czasie powstania styczniowego w 1863.

Sport

Od 27 czerwca 1991 na terenie miasta działa Towarzystwo Sportowe. Stowarzyszenie założone przez nauczycieli wychowania fizycznego organizuje imprezy rekreacyjno-sportowe. Na początku lat 90. stowarzyszenie przejęło majątek i zadania Rejonowego Ośrodka Sportu i Rekreacji. W tym czasie zorganizowano siłownie, triathlon, Biegi Niepodległości, zajęcia aerobiku i kick-boxingu, sekcje piłki ręcznej. W 1993 miasto rozwiązało umowę z Towarzystwem Sportowym, od tego czasu dotacje od burmistrza miasta systematycznie malały co skutkowało pogorszeniem się oferty rekreacyjno-sportowej. Organizacja skupiła się na promowaniu piłki ręcznej, w której osiąga liczne sukcesy.

Gospodarka

Ośrodek przemysłowo-usługowy; przemysł spożywczy, materiałów budowlanych i meblowy. Rzemiosło ludowo-artystyczne. Do największych zakładów produkcyjnych należą mleczarnia "Polser" należąca do koncernu "Lactalis" oraz fabryki soków i mrożonek "Oerlemans" i "OK" stworzone na bazie dawnego ZPOW "Hortex".

Przeciętna stopa bezrobocia w latach 1997-2006

Na podstawie obwieszczeń Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego. Stan na dzień 30 czerwca danego roku.

Transport

Komunikację autobusową zapewnia firma PKS w Siemiatyczach Sp. z o.o. Posiada dalekobieżne linie do Białegostoku, Warszawy, Łomży, Gdańska, Siedlec, Olsztyna oraz linie międzynarodowe na połączeniach Siemiatycze – Bruksela, Białystok – Bruksela. Najważniejsze z połączeń lokalnych to Ciechanowiec, Hajnówka, Brańsk, Bielsk Podlaski, Drohiczyn, Mielnik, Klukowicze i inne.

Drogi

W mieście krzyżują się drogi krajowe i wojewódzkie:

• 19 Kuźnica Białostocka→ Białystok→ Siemiatycze→ Lublin→ Rzeszów
• 62 Strzelno→Włocławek→Płock- Wyszków→ Węgrów→ Siemiatycze
• 690 Czyżew-Osada→ Ciechanowiec→ Siemiatycze
• 693 Siemiatycze→ Kleszczele

Kolej

6 km od miasta przebiega niezelektryfikowana linia kolejowa nr 31 Siedlce – Siemianówka. Znajduje się przy niej osada Siemiatycze-Stacja. Ze stacji Siemiatycze można dojechać pociągami osobowymi bezpośrednio do Siedlec, Czeremchy i Hajnówki, oraz pociągiem pośpiesznym do Warszawy, który na odcinku Siedlce - Hajnówka kursuje jako osobowy. Z powodu nierentowności połączeń ich liczba stopniowo maleje lub są one zastępowane Kolejową Komunikacją Autobusową realizowaną przez PPKS Siemiatycze na zlecenie Kolei Mazowieckich. Obecnie ze stacji odjeżdżają 4 pociągi dziennie w obu kierunkach. W celu zmniejszenia kosztów, połączenia regionalne na tej linii obsługiwane są przez szynobusy SA108-007 i SA105-103 zakupione ze środków samorząd województwa podlaskiego oraz Unii Europejskiego w ramach programu ZPORR.

Komunikacja miejska

Obsługą komunikacji na terenie miasta jest PKS Siemiatycze. W Siemiatyczach funkcjonują 3 linie autobusowe:

• 1 ulicami Armii Krajowej – Kościuszki – Grodzieńską – pl. Jana Pawła II – Ciechanowiecką (powrót do pl. Jana Pawła II ulicami: Głowackiego – 3 Maja)
• 2 ulicami Armii Krajowej – Kościuszki – Żwirki i Wigury – 11 Listopada – Legionów Piłsudskiego – Ogrodową – Drohiczyńską – pl. Jana Pawła II – Grodzieńską – Wysoką – Andersa – Górną – Kasztanową – Słowiczyńską
• 3 ulicami 11 Listopada – Legionów Piłsudskiego – Ogrodowa – Drohiczyńską – pl. Jana Pawła II – Grodzieńską – Wysoką – Andersa – Górną – Kasztanową – Słowiczyńską

Demografia

Dane z 31 grudnia 2007:

Edukacja

Szkoły podstawowe i gimnazja

• Szkoła Podstawowa nr 1 im. Księżnej Anny z Sapiehów Jabłonowskiej, ul. Ogrodowa 2
• Gimnazjum Publiczne nr 1 im. Ignacego Gilewskiego, ul. Świętojańska 25
• Gminne Gimnazjum w Siemiatyczach, ul. Tadeusza Kościuszki 88

• Zespół Szkół z Oddziałami Integracyjnymi im. Jana Pawła II, ul. Władysława Andersa 4
  • Szkoła Podstawowa nr 3
  • Publiczne Gimnazjum nr 2

Szkoły ponadgimnazjalne

• Zespół Szkół w Siemiatyczach, ul. Tadeusza Kościuszki 43
  • Liceum Ogólnokształcące im. Komisji Edukacji Narodowej
  • Technikum
• Policealna Szkoła Ochrony "VIP" w Siemiatyczach, ul. Tadeusza Kościuszki 43
• Liceum Ogólnokształcące dla Dorosłych w Siemiatyczach ZDZ w Białymstoku, ul. Pałacowa 24
• Uzupełniające Liceum Ogólnokształcące dla Dorosłych w Siemiatyczach ZDZ w Białymstoku, ul. Pałacowa 24
• Szkoła Policealna dla Dorosłych w Siemiatyczach, ZDZ w Białymstoku, ul. Pałacowa 24

Szkoły wyższe

• Nadbużańska Szkoła Wyższa, ul. Pałacowa 20

Szkoły muzyczne

• Szkoła Muzyczna I Stopnia, ul. Legionów Piłsudskiego 1

Szkoły specjalne

• Zespół Szkół Specjalnych w Siemiatyczach, ul. Pałacowa 16
  • Szkoła Podstawowa Specjalna
  • Gimnazjum Specjalne w Siemiatyczach

Wspólnoty wyznaniowe

Na terenie miasta działalność duszpasterską prowadzą następujące kościoły i związki wyznaniowe:

• Kościół Rzymskokatolicki
  • Parafia Wniebowzięcia NMP
  • Parafia św. Andrzeja Boboli
• Polski Autokefaliczny Kościół Prawosławny
  • Parafia Świętych Apostołów Piotra i Pawła
  • Parafia Zmartwychwstania Pańskiego
• Kościół Chrystusowy
• Świadkowie Jehowy

Zobacz też

• Cmentarz żydowski w Siemiatyczach