Sokółka

Sokółka – miasto w woj. podlaskim, siedziba powiatu sokólskiego i gminy miejsko-wiejskiej Sokółka, przy drodze krajowej nr 19. Prawa miejskie nadane zostaly Sokółce w roku 1609. W latach 1975-1998 miasto administracyjnie należało do woj. białostockiego.

Położenie

Miasto położone jest na obszarze Wzgórz Sokólskich, w północnej części Niziny Podlaskiej, u źródeł rzeki Sokołdy.

Przez miasto przebiega międzynarodowa trasa drogowa droga krajowa nr 19 i kolejowa Warszawa – Grodno i dalej w kierunkach na Wilno, Rygę, Sankt-Petersburg, Mińsk i Moskwę. Sokółka oddalona jest o 16 km od polsko-białoruskiego przejścia granicznego w Kuźnicy Białostockiej.

Historia

Początki miasta

Pierwotnie Sokółka była wsią koronną, której mieszkańcy zobowiązani byli do hodowli sokołów, z czym można wiązać pochodzenie nazwy miasta. W początku XVI wieku istniał tu dwór myśliwski Sucholda znajdujący się we władaniu królowej Bony, który został nadany jej przez Zygmunta Starego w roku 1524 wraz z rozległym obszarem od Kowna do Narwi i Świsłoczy, jaki wydzielił z Puszczy Grodzieńskiej. W 1565 roku Zygmunt August ufundował w Sokółce kościół katolicki, a parafia funkcjonowała od roku 1592. W latach 1586-1589 Sokółka stała się wsią targową. Prawa miejskie otrzymała ona 28 lutego 1609 od Zygmunta III. Przed nadaniem praw miejskich do Sokółki przybyli rewizorowi królewscy Jerzy Scipion del Campo oraz Stefan Nieszkowski, którzy dokonali rozplanowania przyszłego miasta.

Sokółka w XVII i XVIII wieku

W roku 1652 Ludwika Maria Gonzaga nadała parafię w Sokółce trzem współpracownikom Wincentego �Paulo. Po krótkim pobycie w mieście przeniesieni zostali jednak do Warszawy. W tym okresie w mieście wytapiano rudę darniową. 29 grudnia 1698 roku August II nadał zamieszkującym Sokółkę Żydom przywilej wolnego handlu oraz prowadzenia szynków.

W roku 1717 miasto znalazło się na drodze pocztowej między Warszawą i Mitawą, a wmieście osadzono urzędników pocztowych z rodziny Michaelisów. W drugiej połowie XVIII wieku podskarbi nadworny litewski Antoni Tyzenhauz sprowadził rzemieślników i rozbudował miasto, próbując dokonać przestrzennej przebudowy miasta. W czasie jego administrownia dokonany został nowy podział ekonomii litewskich, w wyniku czego Sokółka została siedzibą guberni. Tyzenhauz na obszarze ekonomii grodzieńskiej wybudował szereg fabryk i manufaktur, które później upadły, jednak wprowadził na nowo wcześniej zniesioną pańszczyznę. W wyniku tego w Sokółce oraz w Kuźnicy i Krynkach pojawiły się protesty miejscowej ludności, a w latach 70. XVIII pisano supliki do króla. W tym czasie w mieście znajdowały się 182 domy i stacjonował w nim garnizon kawalerii narodowej. Na zlecenie Tyzenhauza został wykonany przez Józefa de Sacco projekt założenia parkowo-pałacowego: "Planty Zabudowania gubernji J.K.mci Sokolskiey", zbudowano jednak tylko pałacyk gubernatora. Za to do lat 80. XVIII wieku wybudowano 12 kamienic na rynku.

W czasie insurekcji kościuszkowskiej w marcu 1794 agitację na terenie Sokółki prowadził Joachim Chreptowicz. W kwietniu tego roku stacjonujący w mieście regiment liczył 600 osób. Po zajęciu Grodna przez Rosjan, 9 maja w Sokółce podpisany został przez kilkaset osób akces do powstania oraz zawiązano w nim Komisję Porządkową Powiatu Grodzieńskiego. Wydana została też specjalna odezwa do mieszkających na tych terenach Tatarów. W lipcu komisja ogłosiła Uniwersał Połaniecki.

Okres rozbiorów

Od 1796 miasto znalazło się w zaborze pruskim, w prowincji Prusy Nowowschodnie. Do czasu Pokoju w Tylży w roku 1807, gdy Sokółka znalazła się w zaborze rosyjskim, stacjonował w niej szwadron wojsk pruskich, liczący 228 osób. W latach 1792 i 1803 wybuchały pożary w wyniku których spłonęła część miasta, a w roku 1796 kościół parafialny. W roku 1848 zbudowany został murowany kościół katolicki pw. św. Antoniego. W latach 50. XIX wieku zbudowana została prawosławna cerkiew św. Aleksandra Newskiego oraz szkoła administracyjno-leśna i strzelecka, a w 1886 koszary. Pod koniec XIX wieku do wybuchu I wojny światowej w mieście stacjonował 63 Uglicki Pułk Piechoty.

Od roku 1807 aż do 1975 Sokółka była miastem powiatowym. W XIX wieku była ośrodkiem targów, rzemiosła i drobnego przemysłu.

Sokółka w czasie Drugiej Rzeczypospolitej

Od 30 kwietnia 1919 Sokółka znalazła się w granicach Polski, jednak w okresie VII-IX 1920 zajmowana była przez wojska radzieckie podczas wojna polsko-bolszewickiej. W lipcu 1920 roku w wyniku ostrzału artyleryjskiego część miasta została zniszczona. 24 września tego roku stacjonował w mieście sztab dowodzenia 2 Armii Wojska Polskiego, tu także został wydany przez Józefa Piłsudskiego rozkaz ataku na Lidę. 20 listopada 1996 odsłonięty został pomnik poświęcony bohaterom Bitwy nad Niemnem z tamtego okresu z popiersiem marszałka Piłsudskiego.

W okresie międzywojennym miasto znane z garbarni oraz targów końskich i bydlęcych.

II wojna światowa

21 września 1939 roku miasto zostało zajęte przez oddziały sowieckiej 2 brygady czołgów. Do czasu zajęcia przez Niemców w 1941 Sokółka została zagarnięta przez ZSRR. Podczas okupacji niemieckiej w Sokółce mieścił się hitlerowski obóz pracy (3 tys. osób) i w latach 1941-1943 getto żydowskie liczące ponad 8 tys. osób. Żydzi z getta w roku 1942 wybudowali zalew w Sokółce. W czasach wojennych zginęło ok. 2 tysiące mieszkańców, zniszczono ok. 25% miasta.

Okres powojenny

W latach 70. XX wieku we wschodniej części miasta powstały dwa duże zakładu przemysłowe: stolarski Stolbud (obecnie Sokółka Okna i Drzwi) oraz Fabryka Urządzeń Mechanicznych "Spomasz".

Społeczność

Demografia

W kolejnych latach Sokółka liczyła:

• Przełom XVIII i XIX w. – 1124 mieszkańców (w tym 383 Żydów i 18 Tatarów)
• 1945 – 4879 mieszkańców
• 1987 – ok. 18 000
• 2004 – 19 037
• 2008 – 18 666

400-lecie miasta

W 2009 roku Sokółka obchodziła 400-lecie istnienia. Z tej okazji w Sokółce zorganizowano wiele imprez z takimi artystami na czele jak Danzel. Ponadto przed Urzędem Miejskim postawiono pomnik, upamiętniający ten jubileusz. Wyprodukowano też sokólską monetę o nazwie "Sokole".

Instytucje

• Fundacja Sokólski Fundusz Lokalny
• Stowarzyszenia Na Rzecz Rozwoju Ziemi Sokólskiej "BARKA"
• Stowarzyszenie Klub 4x4

• Muzeum Ziemi Sokólskiej
• Sokólski Ośrodek Kultury
• Chór Seniorów "Sokólskie Wrzosy"
• Kapela ludowa „Kapela Kundzicza”
• Klub Plastyków Amatorów
• Klub Seniora „Wrzosy”
• Nauczycielski Klub Seniora
• Zespół muzyczny „Iluzjon”
• Wiejski Klub Kultury w Starej Kamionce
• Zespół muzyczny "Lotos"
• Teatr Amatorski "Coś"

• Klub Sportowy Sokół Sokółka – piłka nożna
• Kolarski Klub Sportowy "Sokół" Sokółka
• Uczniowski Klub Sportowy "Batory" – sekcje: pływacka, szachowa, narciarstwa wodnego
• Klub bilardowy Metal-Fach LP Pool Bilard SOKÓŁKA
• Klub Jeździecki BIK
• Klub Sportowy MIKOLO SOKÓŁKA – siatkówka
• OSiR SOKÓŁKA – tenis stołowy
• UKS BOXING SOKÓŁKA – boks
• LUKSz ORIENT SOKÓŁKA – szachy

Imprezy cykliczne w mieście

• Dni Sokółki.
• Letnia Akademia Wiedzy o Tatarach Polskich
• Przegląd Widowisk Pastorałkowych
• Wojewódzkie Spotkanie Rodzin Muzykujących
• Rodzinny Festyn Dobroczynny.

Wielokulturowość miasta

Z względu na to, że miasto zamieszkują wyznawcy religii katolickiej, prawosławnej oraz islamu, poza Polakami są to Białorusini i Litwini, a w jego okolicach zamieszkują także Tatarzy, zyskało ono określenie stolicy polskiego orientu. W mieście zaczyna się także Szlak Tatarski, utworzony w roku 1979 na cześć sprowadzenia na te ziemie chorągiew tatarską przez Jana III Sobieskiego.

Sokółka na dużym i małym ekranie

Trylogia " U Pana Boga... "

W Sokółce i okolicach była kręcona większość scen całej trylogii. Ukazane w filmie obiekty które znajdują się w Sokółce: kościół pw. św. Antoniego, plebania, ogród, wędzarnia, obiekty gospodarcze, cerkiew pw. św. Aleksandra Newskiego i inne.

Cud w Sokółce

6 lutego 2010 roku w Telewizji Polsat został wyemitowany film dokumentalny Faktu dla Polsatu pt. "Cud w Sokółce". W filmie były ukazane zdarzenia, które miały miejsce 12 października 2008 w kościele pw. św. Antoniego w Sokółce.

Edukacja i Oświata

Szkoły podstawowe

• Szkoła Podstawowa Specjalna
• Szkoła Podstawowa nr. 1 im. Adama Mickiewicza
• Szkoła Podstawowa nr. 2 z Oddziałami Integracyjnymi
• Szkoła Podstawowa nr. 3

Gimnazja

• Gimnazjum Specjalne
• Gimnazjum nr. 1 im. Jana Pawła II
• Gimnazjum nr. 2
• Gimnazjum nr. 3 Integracyjne

Szkoły ponadgimnazjalne

• Liceum Ogólnokształcące dla Dorosłych
• Liceum Ogólnokształcące nr.1 im. Mikołaja Kopernika
• I Liceum Profilowane im. Mikołaja Kopernika
• II Liceum Profilowane im. Elizy Orzeszkowej
• III Liceum Profilowane im. Henryka Dobrzańskiego "Hubala"
• Technikum dla Dorosłych
• Technikum nr. 1
• Technikum nr. 2 im. Henryka Dobrzańskiego "Hubala"
• Zasadnicza Szkoła Zawodowa Specjalna
• Technikum Uzupełniające dla Dorosłych nr. 1
• Technikum Uzupełniające dla Dorosłych nr. 2
• Zasadnicza Szkoła Zawodowa nr. 1 im. Elizy Orzeszkowej

Komunikacja

Przez Sokółkę biegnie droga droga krajowa nr 19, a w przyszłości ma biec droga ekspresowa S19. Oprócz tego w Sokółce początek mają droga wojewódzka nr 673 i droga wojewódzka nr 674.

Gospodarka

Miasto jest głównie ośrodkiem usługowym regionu rolniczego, ale także produkcji stolarki okiennej, importu węgla kamiennego i gazu, mrożenia owoców i warzyw czy przetwórstwa mleka. Znajdujące się większe zakłady pracy w Sokółce to:

• ORLEN Gaz
• Sokółka Okna i Drzwi
• Farmer
• Metal-Fach
• Spółdzielnia Mleczarska SOMLEK Sokółka
• Barter S.A.
• Eskimos S.A.
• Eko-Gril

Turystyka

Zabytki

• Kościół parafialny św. Antoniego Padewskiego – neoklasycystyczny (ok. 1848, rozbudowany 1901-1904),
• Cerkiew prawosławna pw. św. Aleksandra Newskiego z 1850-1853 – parafialna
• Granitowa płaskorzeźba – Alegoria Nauki z 1933 roku znajdująca się na elewacji frontowej budynku Szkoły Podstawowej nr 1 im. Adama Mickiewicza w Sokółce
• Murowana kapliczka przy zbiegu ul. Grodzieńskiej i Kresowej w Sokółce z 1906 roku
• Przedwojenne kamienice wzdłuż ulic Białostockiej i Grodzieńskiej
• Dawna drewniana plebania prawosławna na rogu ulic Józefa Piłsudskiego i ks. Piotra Ściegiennego z 1880 roku

• 

  Kościół św. Antoniego w Sokółce z 1848 roku.

• 

  Cerkiew św. Aleksandra Newskiego w Sokółce z roku 1853.

• 

  Zabytkowa kapliczka u zbiegu ulic Grodzieńskiej i Kresowej w Sokółce z 1906 roku.

Inne obiekty o walorach kulturowych

• prawosławna kaplica cmentarna pw. św. Męczennicy Pawły Kuncewiczowej z 1900 roku.
• cmentarz żydowski z XVIII wieku
• cmentarz prawosławny z XIX wieku (dawniej katolicki)

Szlaki turystyczne

• Szlak Tatarski
• Szlak Śladami Powstania Styczniowego
• Szlak Rękodzieła Ludowego
• Szlak Dawnego Pogranicza

Kościoły i związki wyznaniowe

• Kościół Rzymskokatolicki
  • Parafia św. Antoniego Padewskiego
  • Parafia Najświętszego Ciała i Krwi Chrystusa
  • Parafia Wniebowzięcia NMP
• Polski Autokefaliczny Kościół Prawosławny
  • Parafia św. Aleksandra Newskiego
• Świadkowie Jehowy
  • Zbór w Sokółce – Sala Królestwa

Miejsca i obiekty

• zespół boisk, korty tenisowe, kryta pływalnia, skatepark, siłownia przy OSiR, ul. Mariańska 31
• stadion miejski, ul. Mariańska / ul. Grodzieńska
• Zalew Sokólski z ośrodkiem wczasowym – akwen 20 ha z plażą, wypożyczalnia sprzętu wodnego, miejsca noclegowe, kort tenisowy, boisko do siatkówki plażowej, ul. Wodna
• kino "Sokół"
• pomnik z popiersiem Józefa Piłsudskiego
• pomnik na cześć 300 lat osadnictwa tatarskiego (umiejscowiony w parku w centrum miasta)
• tablica poświęcona Antoniemu Tyzenhauzowi na ścianie Muzeum Ziemi Sokólskiej

• Izba Regionalna w Janowszczyźnie
• dolina rzeki Sokołda z malowniczymi łąkami obejmującymi tereny chronione sieci Natura 2000 w Dworzysku
• Park Krajobrazowy Puszczy Knyszyńskiej z Rezerwatem Kozłowy Ług
• zabytkowe grodzisko wczesnośredniowieczne we wsi Miejskie Nowiny

• 

  Nowa wieża ciśnień

• 

  Stara wieża ciśnień

• 

  Jedno z osiedli

• 

  Starostwo Powiatowe

Sąsiednie gminy

• gmina Czarna Białostocka
• gmina Janów
• gmina Kuźnica
• gmina Sidra
• gmina Supraśl
• gmina Szudziałowo
• gmina Dąbrowa Białostocka

Gmina Sokółka sąsiaduje z Białorusią.

Miasta partnerskie

• Rochlitz
• Soleczniki

Zobacz też

• Domniemany Cud Eucharystyczny w Sokółce