Kruszyniany

Kruszyniany – wieś w Polsce położona w województwie podlaskim, w powiecie sokólskim, w gminie Krynki.

W latach 1975-1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa białostockiego.

Wieś położona w pobliżu rzeczki Nietupy na skraju znajdujących się nad nią łąk, lasów oraz wzniesień (rozciągających się w kierunku pd.-wsch. od wsi) dochodzących do 161 m n.p.m.

Wieś została założona prawdopodobnie w wieku XVI. W dniu 12 marca 1679 Jan III Sobieski nadał Tatarom m.in. Kruszyniany oraz pobliskie wsie Nietupa, Łużany jak też część Poniatowicz. Osadzeni muzułmanie, zwani Lipkami walczyli po stronie Polski w wojnie z Turkami. W Kruszynianach (obok ok. 45 innych rodzin) osiadł na stałe płk. Samuel Murza Krzeczowski, który uratował życie królowi w bitwie pod Parkanami. W drodze na sejm do Grodna król zatrzymał się u Krzeczkowskiego. Kruszyniany stanowiły duży ośrodek muzułmański. Tutaj sporządzano dzieła o treści religijno-obyczajowej tzw. kitaby. Jeden z nich powstał w 1792 dzięki kopiście Jusufowi Heliaszewiczowi.

W 1980 w Kruszynianach zamieszkiwało 289 osób, z tego 33 wyznania muzułmańskiego, reszta wyznania prawosławnego (we wsi funkcjonuje parafia prawosławna) i katolickiego. Do dzisiaj mieszka tutaj niewielka mniejszość tatarska. Ludność mówiła specyficzną gwarą - mieszanką białoruskiego i polskiego.

Zabytki

• Układ przestrzenny wsi, XVII, nr rej.478 z 17.12.1979
• Drewniany meczet muzułmański z końca XVIII wieku (jeden z dwóch najstarszych w Polsce), nr rej.:A-62 z 3.11.1960
• Cmentarz muzułmański - mizar (najstarsze nagrobki z końca XVIII wieku), 2 poł. XVII, nr rej.:A-63 z 31.12.1986.

Inne obiekty

• Parafialna cerkiew prawosławna pod wezwaniem św. Anny - murowana, wzniesiona na cmentarzu prawosławnym w miejscu cerkwi drewnianej, która spłonęła w 1983
• Cmentarz prawosławny, założony prawdopodobnie w XVII-XVIII w.

Baza noclegowa

• Zajazd Tatarski "Na końcu świata"
• Dworek pod Lipami
• Gospodarstwo agroturystyczne - Tatarska Jurta

Atrakcje

• Szlak ekumeniczny wokół zalewu Ozierany, zbudowany w 2006 roku. Ma początek i koniec w Kruszynianach.
• Rezerwat Nietupa, zwany potocznie `Czarny Roh` (Czarny Róg).
• Liczne punkty widokowe, m.in. Kosmata Góra.