Czyżew

Czyżew – miasto w Polsce położone w województwie podlaskim, w powiecie wysokomazowieckim, w gminie Czyżew nad rzeką Brok, oddalone o 2,5 km od granicy z województwem mazowieckim. Od 2005 roku urząd burmistrza piastuje Anna Bogucka.

W latach 1738-1870 miejscowość posiadała prawa miejskie (potwierdzone w 1775 roku), które odzyskała 1 stycznia 2011. Równocześnie do Czyżewa przyłączono wsie Czyżew-Stacja i Czyżew-Złote Jabłko. Do końca 2010 roku obowiązywała nazwa Czyżew-Osada. Miejscowość jest siedzibą gminy Czyżew (do 2010 jako gmina Czyżew-Osada).

Historia

Wymieniona wśród wsi kasztelanii święckiej w inwentarzu wsi biskupstwa płockiego. W dokumencie z 1239 roku znajdującym się w archiwum diecezjalnym w Płocku, który tyczy się kasztelanii święckiej jest wymieniona osada Cysevo. Prawdopodobnie zniszczona w XIII w. Ponownie zasiedlona pod koniec XIV w. Od XV w. w posiadaniu Czyżewskich herbu Pobóg. W tym czasie uzyskała prawa niemieckie potwierdzone w 1476 r. W drugiej połowie XVI w. rozpadła się na kilka wsi drobnoszlacheckich o wspólnej nazwie Czyżewo.

W większości nazwy wiosek i osad wywodziły się od nazwisk ich założycieli. I tak na przykład Czyżewo zostało założone przez Czyża. W późniejszym okresie funkcjonowania wspomnianych wsi i osad, od ich nazw wywodziły się nazwiska najbardziej znanych i wpływowych rodzin zamieszkujących określony teren. Zatem w Czyżewie mieszkali między innymi Czyżewscy.

Właścicielami Czyżewa była Anna Czyżewska, a od 1596 r. w posiadaniu Godlewskich herbu Gozdawa. W 1738 r. staraniem Marka i Karola Godlewskich, starościców nurskich miejscowość uzyskała przywilej na prawa miejskie. Na prośbę kolejnej właścicielki części Czyżewa – Eleonory z Godlewskich Wodzińskiej potwierdzony został przez sejm w roku 1775.

Kolejnym właścicielem miejscowości została w 1779 Anna z Wodzińskich Brzostowska. Od końca XVIII wieku w posiadaniu Tadeusza Skarżyńskiego herbu Bończa, sędziego Królestwa Polskiego i posła ziemi łomżyńskiej. W 1838 w miejscowość przeszła na własność Doroty z Ośmiałowskich, która z mężem Leopoldem Sokołowskim wykupiła kolejne działy oraz folwark Czyżewo Kościelne.

W końcu XIX wieku wieś znajdowała się w powiecie ostrowskim, gmina Dmochy-Glinki, parafia Czyżewo. Osada Czyżewo posiadała w tym czasie kościół parafialny murowany, sąd gminny III okręgu, urząd gminny, szkołę początkową, synagogę i stację pocztową. W 1827 w osadzie znajdowały się 74 domy i 811 mieszkańców, w 1860 – 1508 mieszkańców, w tym 1462 żydów, a w 1890 1984 mieszkańców i 121 domów.

Uwłaszczenie miejscowości nastąpiło w roku 1864, a w roku 1870 utrata praw miejskich. W tym czasie istniały dwie synagogi. Na prostokątnym rynku, obecnie przeciętym drogą krajową 63, do około roku 1900 znajdowały się drewniane kramnice.

W 1921 r. wyszczególniono:

• osadę miejską Czyżewo. Naliczono tu 199 budynków z przeznaczeniem mieszkalnym i 3 inne zamieszkałe oraz 1835. mieszkańców (847. mężczyzn i 988 kobiet). Narodowość polską zgłosiło 240 osób, a 1595 żydowską
• stację kolejową Czyżewo, gdzie znajdowało się 37 budynków mieszkalnych z 311. mieszkańcami (132. mężczyzn i 179 kobiet). Narodowość polską podało 211 osób, a 100 żydowską
• Czyżewo Kościelne: osadę młynarską i wieś. Łącznie było tu 21 budynków mieszkalnych i 200. mieszkańców (100. mężczyzn i 100 kobiet). Narodowość polską podało 141 osób, a 59 żydowską

Do 1948 roku miejscowość była siedzibą gminy Dmochy-Glinki. W latach 1975-1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa łomżyńskiego.

13 października 2007 honorowe obywatelstwo gminy odebrał podczas specjalnej uroczystości Prezydent RP Lech Kaczyński.

1 stycznia 2011 po ponad 140 latach Czyżew odzyskał prawa miejskie.

Szczegółowa historia dotycząca miejscowośći znajduje się na stronie Urządu Miasta.

Historia kościoła

Pierwotna parafia pod wezwaniem św. Jakuba Apostoła i Anny erygowana w 1. połowie XV w. W 1487 r. w związku z remontem wzmiankowany cieśla Grzegorz z Ciechanowca. Kolejny kościół drewniany około 1590 r. Następny wzniesiony w 1697 przez proboszcza Aleksandra Godlewskiego, konsekrowany w 1710, dotrwał do roku 1800. W jego miejsce powstała drewniana kaplica zrujnowana i zapieczętowana w roku 1855, zawalona przez wichurę w roku 1858. W tym samym roku poświęcenie kamienia węgielnego pod murowany neorenesansowy kościół parafialny (1869-1874), według projektu Leonarda Markoniego. Kościół zbudowany staraniem proboszcza Tomasza Godlewskiego, dzięki pomocy materialnej kolejnych dziedziców Gostkowa- Stanisława Budziszewskiego i Józefa Małowieskiego. Konsekrowany w 1883 r. W tym czasie zmieniono patronów parafii na św. Piotra i Pawła.

Obiekty zabytkowe

• kościół par. p.w. śś. Piotra i Pawła, Rynek, 1874
• synagoga, ul. Piwna / Polna, 4 ćw. XIX w.
• park dworski, 2 poł. XIX w.
• willa, drewn., ul. Mazowiecka 12, pocz. XX w.
• cmentarz wojenny z okresu I wojny światowej.
• cmentarz grzebalny założony w roku 1860
• kaplica cmentarna z roku 1868 jako grobowa Józefa Małowieskiego
• grobowiec Stolzmanów z trzeciej ćwierci XIX w.
• grobowiec Godlewskich z 1863 r.
• krypta Sutkowskich z końca XIX w. z herbem Pobóg
• inne nagrobki z końca XIX w.
• krzyż przydrożny 1895 r. fundacji Jana Brulewskigo

Tranzyt

Czyżew leży na trasie drogi krajowej 63 oraz drogi wojewódzkiej 690.

Z Czyżewa można dojechać do miejscowości:

• Zaręby Kościelne
• Andrzejewo
• Wysokie Mazowieckie (poprzez Rosochate Kościelne)
• Kołaki Kościelne (poprzez Rosochate Kościelne i Jabłonkę Kościelną)
• Klukowo
• Brulino-Lipskie

W dzielnicy Czyżew-Stacja znajduje się dworzec PKP, skąd można dojechać do Warszawy, Białegostoku, Katowic czy innych miast.

Komunikacja PKS umożliwia dojazd wielu miejscowości województwa podlaskiego oraz niektórych miejscowości województwa mazowieckiego.

Zobacz też

• Stary cmentarz żydowski w Czyżewie
• Nowy cmentarz żydowski w Czyżewie