Wysokie Mazowieckie

Wysokie Mazowieckie (pierwotnie Wysokie, w zaborze rosyjskim Mazowieck) – miasto i gmina w województwie podlaskim, w powiecie wysokomazowieckim, na Wysoczyźnie Wysokomazowieckiej, nad rzeką Brok (dopływ Bugu).

Według danych z 31 grudnia 2010 r. miasto miało 9333 mieszkańców.

Wbrew pozorom Wysokie znajduje się na Podlasiu, a Mazowsze zaczyna się ok. 10 km na zachód. W Wysokiem znajduje się Spółdzielnia Mleczarska „Mlekovita”.

Położenie

Według danych z roku 2002 Wysokie Mazowieckie ma obszar 15,24 km², w tym:

• użytki rolne: 53%
• użytki leśne: 15%

Według danych z 1 stycznia 2011 r. powierzchnia miasta wynosiła 15,24 km². Miasto stanowi 1,19% powierzchni powiatu.

W latach 1975-1998 miasto administracyjnie należało do województwa łomżyńskiego.

Historia

Nieznane są okoliczności powstania osady, która dała początek późniejszemu miastu Wysokie Mazowieckie. Pewnym jest, że kiedy organizowało się państwo Piastów, nie było tu siedzib Jaćwingów, którzy zajmowali tereny na północ od Biebrzy.

W początkach polskiej państwowości było to pogranicze Mazowsza z Rusią, a później Polski i Litwy. W rywalizacji o te tereny największą aktywność wykazali książęta mazowieccy którym w okresie od X do XIII wieku udało się stworzyć na tym terenie organizację grodową i przyporządkować te ziemie. Dzisiejsi mieszkańcy tej ziemi to właśnie potomkowie drobnej szlachty mazowieckiej, która osiedliła tu za czasów Księstwa Mazowieckiego.

Mazowieckim osadnikom zawdzięcza się powstanie pierwszych osad na tych terenach. Jedną z nich była osada Wysokie. W dokumencie z 1239 roku znajdującym się w archiwum diecezjalnym w Płocku, który tyczy się kasztelanii święckiej jest wymieniona osada Vysoke (Wysokie). Nazwa Wysokie jest pochodzenia topograficznego i wiąże się z rzeźbą terenu. Pierwotnie osadę wzniesiono na prawej stronie rzeki Brok na wysoczyźnie która w tej okolicy wznosi się ok. 150 m n.p.m. Jest to osada dawnej ziemi drohickiej leżącej w kasztelanii święckiej, której ślady pozostały do dziś w postaci grodziska w Święcku Strumiany. Zostało zniszczone w XIII i XIV w..

W Bibliotece PAN i PAU w Krakowie znajduje się „Notat” po ks. Zygmuncie Kozickim, dzięki tym zapiskom początki Wysokiego (Wyschokye) Mazowieckiego udało się cofnąć o kilka lat do roku 1464 r., kiedy ta osada była jeszcze w posiadaniu Niekrasza.

W 1469 roku Kazimierz IV Jagiellończyk założył osadę Wysokie, zaś w 1492 roku osadził miasto Wysokie na czynszu, zaś książę Aleksander aktem z dnia 11 września 1494 roku określił granicę nowo założonego miasta i nadał wójtostwo Janowi Hińczy z Wierzchucy. W Tekach Naruszewicza znajdujących się w Bibliotece Czartoryskich w Krakowie wpisano nieznane nadanie przywileju na targi dla miasta Wysokie, które 6 września 1499 r. w Wilnie uczynił Aleksander Jagiellończyk oraz inny dokument Aleksandra z 24 czerwca 1505 r., potwierdzający wójtostwo Janowi Hińczy. W Muzeum Narodowym w Krakowie znajduje się orginalny akt, którym Aleksander król elekt w Mielniku w 1501 r. nadał Janowi Hinczy, wójtowi dziedzicznemu w mieście Wysokiem browar, na który tenże Hincza już przedtem otrzymał dokument w języku ruskim. W 1503 roku ten sam Aleksander, już jako król, wydał w Wilnie przywileje na mocy którego miasto otrzymało prawa magdeburskie. Następstwem czego był szybki rozwój miasta, które w XVI wieku stało się jednym z najważniejszych ośrodków miejskich na Podlasiu. Miasto znajdowało się w dierżawie kolejnych starostów drohickich i wysockich: Jakuba Dowojnowicza, Jana Litawora Chreptowicza, Stanisława Olędzkiego, Aleksandra Czosnowskiego i Przecława Gnojeńskiego.

W XVI wieku bierze również początek zmiana nazwy miasta na Wysokie Mazowieckie, celem odróżnienia go od miasta Wysokie leżącego na Litwie.

W 1569 roku król Zygmunt August nadał miasto księciu litewskiemu Mikołajowi Radziwiłłowi i od tego czasu Wysokie przestało być miastem królewskim. Już w 1582 roku Radziwiłłowie sprzedali dobra Wysokie Hieronimowi Mazowieckiemu. Natomiast od połowy XVII wieku do 1689 roku ziemie te przechodzą na własność Opackich. Od 1771 roku Wysokie było własnością Jerzego Potockiego.

Podczas najazdu szwedzkiego, miasto zostało prawie całkowicie zniszczone. W XVIII wieku następuje powolna odbudowa miasta. Około 1800 roku liczba mieszkańców wynosiła 864 mieszkańców (o 4 więcej jak w 1580), a liczba budynków wynosiła 134 (o 9 mniej jak w 1580 roku).

W połowie XIX wieku następuje ponowne ożywienie rynku targowego i cerkwianego oraz 5 ulic: Długiej, Dworskiej, Zarzecznej, Mystkowskiej, Kościelnej. W roku 1854 właścicielem dóbr i lasów Wysokie Mazowieckie i Zawrocie był Ludwik Fiszer.

W nocy z 23/24 stycznia 1863 roku miała miejsce bitwa w Wysokiem Mazowieckiem oddziałów powstańczych z Kozakami. Na miejscowym cmentarzu znajduje się grób powstańców styczniowych. W 1865 r. liczba mieszkańców wzrosła do 2865, a domów 176. W 1869 r. miasto zostało zdegradowane do rzędu osady wiejskiej. Odzyskanie praw miejskich nastąpiło dopiero w 1916 roku.

W okresie międzywojennym przywrócono miastu historyczną nazwę Wysokie Mazowieckie, które stało się stolicą powiatu mazowieckiego. Ustawą z dnia 2 sierpnia 1919 roku powiat został włączony do województwa białostockiego. Na terenie miasta wybudowano remizę, pocztę i stadion. Rozpoczęto rozbudowę i zagęszczenie zabudowy miasta.

Wojna wybuchła 1 września a już 10 w mieście byli Niemcy. Spodziewając się oporu prowadzili przed sobą ludność z okolicznych wsi. Zaczęły się liczne prześladowania. Szacowane straty, bez ludności żydowskiej, w powiecie wysokomazowieckim wyniosły 3892 osoby, w tym znaczną ilość stanowili mieszkańcy miasta. Z 2 tysięcznej liczby mieszkańców miasta pochodzenia żydowskiego pozostało tylko kilkanaście osób. O ogromie zniszczeń świadczy to, że w 1946 roku miasto liczyło zaledwie 2121 mieszkańców i kilkadziesiąt zrujnowanych budynków.

Po wojnie dopiero w 1956 roku miasto zaczyna odżywać. W latach 1956-1980 zbudowano 77 obiektów gospodarczych i użyteczności publicznej, między innymi: zakłady Okręgowej Spółdzielni Mleczarskiej, Maszyn Drogowych, Wiejski Dom Towarowy. Powstaje 8 nowych osiedli mieszkaniowych i 8 ulic, których aktualna liczba wynosi 55. Miasto staje się również znaczącym ośrodkiem szkolnictwa i życia kulturalnego. Funkcjonują Szkoła Podstawowa nr 1, Szkoła Podstawowa nr 2, Zasadnicza Szkoła Zawodowa, Zawodowe Liceum Handlowe, Zespół Szkół Ogólnokształcących.

W 1975 roku Wysokie Mazowieckie włączono do nowo powstałego województwa łomżyńskiego. W roku 1999 stało się ponownie miastem powiatowym w województwie podlaskim.

Rozwój szkolnictwa

W 1838 roku na polecenie biskupa rozpoczęto budowę szkoły, którą ukończono w roku 1842 dzięki dużemu zaangażowaniu Jana Dąbrowskiego. Naukę w szkole, utrzymywanej przez parafię i mieszkańców, pobierało 115 dzieci. Brak funduszy uniemożliwił utrzymanie dwóch nauczycieli, stąd zajęcia prowadził wikariusz Jan Dąbrowski.

W 1904 roku w Wysokiem Mazowieckiem wybudowano nowy, bardziej obszerny budynek szkoły gminnej. Przeznaczono na ten cel 5000 rubli. Szkoły wiejskie utrzymywali sami rodzice, pozostałe korzystały z pomocy państwa. W 1898 roku szkoła w Wysokiem Mazowieckiem otrzymała również z kasy państwowej 162 ruble na pensje dla stróża, zakup drewna na opał, bibliotekę i korespondencję z władzami.

W latach trzydziestych powstało Towarzystwo Przyjaciół Miasta Wysokie Mazowieckie, z którego inicjatywy powstały później Szkoła Zawodowa o kierunku ekonomicznym i Czteroletnia Szkoła Handlowa w Wysokiem Mazowieckiem, która otrzymała numer 106 H. Była to pierwsza szkoła średnia w dziejach miasta. Do pierwszej matury w 1937 roku przystąpiło 30 abiturientów. Świadectwo maturalne uzyskało 10.

Poziom organizacyjny Publicznej Szkoły Powszechnej podniesiono do pełnej siedmioklasowej. W 1926 roku powstała w szkole drużyna harcerska im. Tadeusza Kościuszki, której opiekunem był E. Jagusik.

Podczas II wojny światowej tajne nauczanie na terenie miasta, na poziomie szkoły powszechnej prowadzili: Zofia Dworakowska, Ludwik Wiśniewski, Pelagia Plonskowa, Pelagia Murawska.

Po wyzwoleniu Polski spod okupacji powstaje średnia szkoła ogólnokształcąca i odtworzona zostaje szkoła zawodowa. Utworzone zostaje też Gimnazjum Koedukacyjne Powiatowej Rady Narodowej, której dyrektorem zostaje Halina Łapińska. W szkole pracowało 6 nauczycieli kształcąc 72 uczniów. W 1949 roku rozporządzeniem Ministra Oświaty z dnia 14 marca zmieniono nazwę szkoły na Państwową Szkołę Ogólnokształcącą stopnia licealnego.

W roku 1953 zamknięto szkołę zawodową. Dorobek nauczycieli i mieszkańców miasta został zmarnowany po raz drugi, a wszelka dokumentacja o szkole została zniszczona.

W 1966 roku utworzona zostaje szkoła podstawowa nr 2 z siedzibą przy ulicy Ludowej w miejscu dotychczasowego Liceum Ogólnokształcącego. Liceum, ze względu na swój szybki rozwój otrzymało nowy budynek przy ulicy 1000-lecia, gdzie funkcjonuje do dziś. Absolwentami liceum byli między innymi: Hanna Kowalewska, Andrzej Janeczko, prof. Henryk Skarżyński.

W 1961 roku reaktywowano Zasadniczą Szkołę Zawodową o kierunku gastronomicznym. W 1974 roku szkoła otrzymała budynek i plac przy ulicy Jagiellońskiej, gdzie w latach 1975-1983 zbudowano kompleks budynków z salą gimnastyczną i boiskiem. Przekształcono również nazwę szkoły na Zespół Szkół Zawodowych, gdzie naukę pobierało 660 uczniów w 16 specjalnościach (w 1980 ta ilość wzrosła do 30, a liczba uczniów do 1000). Placówka stała się jedną z największych w województwie łomżyńskim kształcąc młodzież w 24 specjalnościach.

W 2000 roku w związku z reorganizacją szkolnictwa, trzyletnie szkoły zawodowe przeniesiono do nowego kompleksu szkolnego przy ulicy Pelca, natomiast w Zespole Szkół Zawodowych im. Stanisława Staszica młodzież uczy się w czteroletnich technikach.

Historia kościoła

Parafia pw. św. Jana Chrzciciela

Parafia pw. śś. Aleksandra, Jana Chrzciciela i Wszystkich Świętych erygowana i uposażona w roku 1496, z fundacji wielkiego księcia litewskiego Aleksandra i Jakuba Dowoynę, starostę drohickiego. W Zbiorze Zygmunta Glogera znajdującym się w wawelskim oddziale Archiwum Państwowego w Krakowie znajduje się przywilej Aleksandra Jagiellończyka potwierdzający fundację parafii w mieście Wysokie. Akt sporządzono 5 października 1496 r. w Drohiczynie. Jak na fundację książęcą otrzymał stosunkowo niewielkie uposażenie: dwie włóki ziemi z ogrodem i łąką, plac na miejsce pod budowę kościoła oraz dziesięciny od mieszczan z Wysokiego, swego rodzaju wyjątkiem wśród innych fundacji było prawo posiadania przez plebana kotła do warzenia piwa. Kościół w Wysokiem był drugim i zarazem ostatnim w ziemi drohickiej pochodzącym z fundacji książecej do końca XV w..

W roku 1577 kościół odnowiony sumptem Radziwiłłów. W czasie wojen szwedzkich, w roku 1657 spalony. Kolejny drewniany kościół spłonął w roku 1772. W następnym roku, z fundacji Jerzego Potockiego, starosty tłumackiego, wzniesiono kościół drewniany.

Obecny, neobarokowy, murowany, zbudowano w latach 1875-1878 według projektu Stanisława Kucharzewskiego. Obecnie istnieje możliwość skorzystania z wyszukiwarki osób zmarłych, pochowanych na przyległym cmentarzu.

Kościół filialny pw. Narodzenia NMP

Pierwotnie cerkiew prawosławna uposażona m.in. przez Zygmunta Augusta. Usytuowana w obrębie dawnego cmentarza cerkiewnego. Po roku 1596 cerkiew unicka. W 1798 w miejscu drewnianej wzniesiono późnobarokowa cerkiew murowaną. Ponownie jako cerkiew prawosławna po skasowaniu unii w roku 1875. W 1896 do istniejącej cerkwi dobudowano prostokątną nawę z wieżą. Była to cerkiew św. św. Kosmy i Damiana.

Po roku 1918 przejęta przez miejscową parafię rzymskokatolicką jako kościół filialny (pw. Narodzenia NMP).

Parafia pw. św. Ap. Piotra i Pawła

W roku 1994, w południowej części miasta, staraniem ks. Piotra Bondziula, wikariusza parafii pw. św. Jana Chrzciciela, zbudowano tymczasową drewnianą kaplicę. Pobłogosławiona 22 maja 1994. Była kościołem rektorskim do czasu utworzenia parafii.

Parafia pw. św. Ap. Piotra i Pawła, wydzielona z obszaru parafii pw. św. Jana Chrzciciela, została erygowana 24 grudnia 1995 przez Biskupa łomżyńskiego Juliusza Paetza.

W 1997 rozpoczęto budowę murowanego kościoła staraniem ks. prob. Piotra Bondziula. Budowa dokończona przez proboszcza Edwarda Łapińskiego. Znajdująca się obok drewniana plebania została wybudowana w 1994 r. staraniem ks. prob. Piotra Bondziula.

Obiekty zabytkowe

• zespół kościoła parafialnego, nr rej.: A-236 z 18.11.1986:
  • kościół pw. św. Jana Chrzciciela, 1875
  • kostnica, 3 ćw. XIX w.
  • ogrodzenie z bramą i 3 kapliczkami, 3 ćw. XIX w.
• plebania, ul. Kościelna, 1898
• cerkiew unicka, obecnie kościół rzym.-kat. fil. pw. Najśw. Marii Panny, 1798, 1896, nr rej.: A-226 z 5.09.1986
• cmentarz rzym.-kat. (część), nr rej.: 367 z 20.04.1988
• nowy cmentarz żydowski, ul. Żwirki i Wigury, nr rej.: 371 z 20.04.1988
• istniał też stary cmentarz żydowski, lecz został zniszczony i obecnie brak po nim jakiegokolwiek śladu (nie jest zabytkiem).

Sport i rekreacja

W mieście działa od 1955 roku klub piłkarski Freskovita Wysokie Mazowieckie, w sezonie 2009/2010 występujący w II lidze, w grupie wschodniej.

Demografia

Dane z 31 grudnia 2007:

• Wykres liczby ludności miasta Wysokie Mazowieckie od 1662 roku.

Źródła:,,,,,

Urodzeni w Wysokiem Mazowieckiem

• Piotr Bańkowski, historyk literatury, archiwista, redaktor Archeionu
• Jacek Bogucki, poseł na Sejm RP V kadencji, były starosta powiatu wysokomazowieckiego
• Marta Dobecka, polska aktorka
• Andrzej Janeczko, lider zespołu Trzeci Oddech Kaczuchy
• Mieczysław Kierlewicz, polski lekkoatleta, członek Wunderteamu
• Hanna Kowalewska, polska pisarka.
• Jan Kucharzewski, polski historyk, polityk, premier w latach 1917-1918
• Bolesław Mościcki, pułkownik Wojska Polskiego, dowódca 1 Pułku Ułanów Krechowieckich, pośmiertnie odznaczony krzyżem Virtuti Militari.
• Dorota Krystyna Rembiszewska, dr hab., językoznawca, pracownik PAN
• Łukasz Załuska, polski piłkarz, bramkarz, obecnie gracz szkockiego klubu Celtic Glasgow.

Komunikacja i transport

Wysokie Mazowieckie położone jest przy drodze 66 (Zambrów – Wysokie Mazowieckie – Bielsk Podlaski – Połowce) oraz 678 (Wysokie Mazowieckie – Białystok).

Najbliższa kolejowa stacja pasażersko – towarowa znajduje się w pobliskim mieście Szepietowie, dokąd można dojechać autobusem PKS. Zapewnia ona połączenia z Warszawą, Białymstokiem, Wrocławiem, Krakowem, Suwałkami i innymi miastami.

Komunikację autobusową zapewnia przedsiębiorstwo PKS Zambrów. Utrzymywane są linie do Warszawy, Łomży i Białegostoku oraz lokalne do Ciechanowca, Brańska, Czyżewa, Szepietowa, Zambrowa i innych.

Współpraca międzynarodowa

Miasta i gminy partnerskie:

• Alpiarça – Portugalia

Zobacz też

• Synagoga w Wysokiem Mazowieckiem
• Stara Synagoga w Wysokiem Mazowieckiem