Bytów

Bytów (dodatk. nazwa w j. kaszub. Bëtowò; niem. Bütow, ukr. Битів) – miasto w woj. pomorskim, w powiecie bytowskim, siedziba gminy miejsko-wiejskiej Bytów, położone na Pojezierzu Bytowskim, nad rzekami Borują oraz Bytową i jeziorem Jeleń. Miasto stanowi lokalny drogowy węzeł drogowy (DK20, DW209, DW212, DW228). W latach 1975-1998 miasto administracyjnie należało do woj. słupskiego.

Według danych z 30 czerwca 2009 roku, miasto miało 16 733 mieszkańców.

Ośrodek turystyczno-wypoczynkowy. Przemysł elektrotechniczny, spożywczy, drzewny i metalowy.

W miejscowości działał Zakład Rybacki Bytów wchodzący w skład Państwowego Gospodarstwa Rybackiego Słupsk.

Historia

Dawny gród pomorski wzmiankowany w powstałej około 1113 "Kronice" Galla Anonima (łac.castrum nomine Bitom), jako zdobyty przez Bolesława Krzywoustego. W 1329 zajęty przez Krzyżaków. Prawa miejskie otrzymał 12 lipca 1346. Od roku 1410 po bitwie pod Grunwaldem należał ponownie do Polski. Został przekazany przez króla Władysława Jagiełło księciu pomorskiemu Bogusławowi VIII , następnie w roku 1466 Kazimierz Jagiellończyk podarował go księciu szczecińskiemu Erykowi II.. W latach 1526-1637 wraz z całą ziemią lęborsko-bytowską był lennem Polski. W 1637 Bytów z Lęborkiem zostaje przyłączony do Królestwa Polskiego. W dniu 6 listopada 1657 Bytów po traktacie bydgoskim trafia pod władzę Brandenburgii (dynastii Hohenzollernów), formalnie jako lenno Polski.

W 1912 Polacy stanowili w powiecie bytowskim ok. 15% ludności i Traktat Wersalski pozostawił miasto w granicach Niemiec. Mimo to w okresie 1919-1939 działały tu liczne polskie organizacje. W okresie II wojny światowej ośrodek konspiracji (Gryf Kaszubski). W 1945 zniszczony w 70% i włączony do Polski; niemiecką ludność miasta wysiedlono. Stopniowo odbudowywany; siedziba powiatu 1946-1975. Po 1947 Bytów oraz okolice został zasiedlony osadnikami z wschodniej i centralnej Polski, m.in. w ramach ("Akcji Wisła").

Gall tzw. Anonim, Kronika Polska, tł. R. Grodecki, M. Plezia, Wrocław 1989. "Innym razem podobnie zdobył inny gród, zwany Bytom , skąd nie mniej wyniósł sławy i pożytku, jak z tamtego. Albowiem wyprowadził stamtąd obfitą zdobycz i jeńców, a miejsce samo zamienił w pustynię."

Zabytki

Zabytkami prawnie chronionymi są:

• śródmieście miasta,
• wieża – pozostałość po d. katolickim kościele pw. św. Katarzyny, ob. galeria sztuki, ul. Starokościelna, poł. XIV,
• kościół ewangelicki pw. św. Elżbiety, ob. rzym.-kat. par. pw. św. Katarzyny, wzorowany na kościele św. Macieja w Fehrbellin projektu F.A. Stülera, 1847-1854, ul. Jana Pawła II 16,
• cerkiew pw. św. Jerzego, dawny kościół ewangelicki ob. greckokatolicki, ul. Parkowa, XVII, cmentarz,
• zamek krzyżacki, XIV/XV, XVI/XVII,
• młyn zamkowy, ul. Młyńska 6, 1791, ob. dyskoteka,
• kamienice, ul. Jana Pawła II nr 10, 12, 14 , XVIII/XIX,
• bank (ob. Pekao S.A.), ul. Bauera 3, XIX,
• dom, ul. 1 Maja 2, pocz. XIX,
• Poczta, ul. Wojska Polskiego 10, ok. 1800,
• dom, ul. Wojska Polskiego 22, pocz. XIX,
• spichlerz, ul. Ogrodowa 10, szachulcowy, poł. XIX,
• most kolejowy (kamienno-ceglany) na rzece Boruji, 1882-84,

Cennymi zabytkami architektury (niechronionymi) są:

• Szpital przy ul. Lęborskiej z 1933, ob. rozbudowany
• Dom modernistyczny z lat 30. XX w., ul. Prosta 3
• Dom modernistyczny z 1935 (projekt), ul. Zielona 2-4

Transport

W mieście krzyżują się drogi:

• droga krajowa nr 20: Stargard Szczeciński – Szczecinek – Bytów – Gdynia
• droga wojewódzka nr 209: Warszkowo – Bytów
• droga wojewódzka nr 228: Bytów - Kartuzy
• droga wojewódzka nr 212: Osowo Lęborskie – Bytów – Chojnice – Kamionka nad jeziorem Zamarte

Dawniej przez Bytów przebiegała linia kolejowa Miastko – Bytów – Lębork.

Kolej

Kolej dotarła do miasta od strony Słupska w 1884; w 1901 połączono je z Lipuszem, w 1902 z Lęborkiem, w 1909 z Miastkiem. W ten sposób Bytów stał się stacją węzłową, jednak po przejściu frontu w 1945 odcinki Bytów-Lębork oraz Bytów-Miastko rozebrano. Ostatecznie kolejową komunikację pasażerską zlikwidowano w 1991. W 2008 z dworca PKP w Bytowie wyruszył specjalny pociąg Transcassubia, który zawiózł bytowskich Kaszubów na X Zjazd Kaszubów do Gdańska. Z uwagi na zły stan torów 23-kilometrowy odcinek z Bytowa do Lipusza pociąg pokonywał z prędkością 20 km/h. W Lipuszu połączono dwa składy pociągów – z Chojnic i Bytowa, by dalej razem pomknąć do stolicy województwa. 4 lipca 2009 w Bytowie odbył się XI Zjazd Kaszubów z udziałem premiera D. Tuska. Pociągi specjalne "Transcassubia" przywiozły uczestników na XI Zjazd z Helu, Gdyni i Chojnic.
Przywrócenie pasażerskiego połączenia kolejowego z Gdańskiem i Gdynią ma zapewnić Pomorska Kolej Metropolitalna

Edukacja

W Bytowie znajdują się 3 szkoły ponadgimnazjalne (Zespół Szkół Ponadgimnazjalnych, Zespół Szkół Ogólnokształcących, Zespół Szkół Ekonomiczno-Rolniczych im. Stanisława Staszica), 2 gimnazja, 2 szkoły podstawowe, Ośrodek Szkolno-Wychowawczy oraz Filia Państwowej Szkoły Muzycznej I i II stopnia w Słupsku

W Bytowie działają również szkoły niepubliczne prowadzone przez Prywatne Centrum Edukacyjne Marmołowski:

• Zaoczne Liceum Ogólnokształcące dla Dorosłych (1999)
• Zaoczne Uzupełniające Liceum Ogólnokształcące dla Dorosłych (2008)
• Policealne Studium Zawodowe (1999)

Wspólnoty religijne

Na terenie miasta działalność duszpasterską prowadzi Kościół Rzymskokatolicki który posiada dwie parafie (pw. św. Katarzyny i pw. św. Filipa Neri), Kościół Greckokatolicki obrzędu bizantyjsko-ukraińskiego, Kościół Zielonoświątkowy – protestancka wspólnota o charakterze ewangelicznym oraz zbór Świadków Jehowy.

Miasta partnerskie

• Markaryd
• Zaleszczyki
• Frankenberg
• Winona
• Gdańsk

Wywodzący się z Bytowa

• Krzysztof Czeczot – aktor, dramaturg.
• Hermann Gutzmann – niemiecki lekarz, jeden z pionierów foniatrii.
• Czesław Lang - działacz sportowy oraz organizator Tour de Pologne i Škoda Auto Grand Prix MTB.
• Roman Malek – prof. dr, polski sinolog, ksiądz ze Zgromadzenia Słowa Bożego (Werbiści), dyrektor sinologicznego instytutu Monumenta Serica w Sankt Augustin koło Bonn w Niemczech.
• Rafał Mohr - polski aktor filmowy i teatralny.
• Edmund Wnuk-Lipiński - polski socjolog (prof.), założyciel i pierwszy dyrektor Instytutu Studiów Politycznych Polskiej Akademii Nauk w Warszawie.
• Jerzy Jeszke - polski aktor musicalowy, wokalista-śpiewak, wysoki (baryton) rockowy.
• Krystyna Kamińska - polska prawnik specjalizująca się w historii administracji i historii powszechnej państwa i prawa.
• Barbara Kosmowska - autorka książek dla młodzieży
• Leszek Pękalski - seryjny morderca znany też jako "Wampir z Bytowa"

Zobacz też

• Cmentarz żydowski w Bytowie
• Most kolejowy w Bytowie