Swornegacie

Swornegacie (Duże Swornegacie) (kaszb. Swòrnégace lub też Swòrnigace, Szwôrnygace, Szwôrnëgace, niem. Schwornigatz) – wieś położona w województwie pomorskim, w powiecie chojnickim, w gminie Chojnice, w krainie historycznej Kaszuby.

Wieś jest siedzibą dużego obszarem sołectwa Swornegacie w którego skład wchodzą również miejscowości: Chociński Młyn, Drzewicz, Grzampki, Kamionka, Klucza, Kokoszka, Małe Swornegacie, Owink, Płęsno, Sepiot, Śluza, Wączos, Zbrzyca i Wielkie Zanie. Połączenie z centrum Chojnic umożliwiają autobusy komunikacji miejskiej (linia nr 1).

W latach 1975-1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa bydgoskiego.

Swornegacie są położone na terenie Zaborskiego Parku Krajobrazowego, nad rzeką Brdą i Jeziorem Karsińskim, sąsiadują z Parkiem Narodowym Bory Tucholskie.

Pod koniec 2004 roku powstał Kaszubski Dom Rękodzieła Ludowego, w którym eksponowane są pamiątki i dobra kulturowe kaszubskiej wsi. Można tam obejrzeć narzędzia i sprzęty używane dawniej w gospodarstwie domowym, przy uprawie roli oraz eksponaty sztuki ludowej.

Nazwa

Nazwa obecna ustaliła się w XIX w. Pochodzi od dwóch kaszubskich słów: swora, czyli warkocz pleciony z korzeni sosnowych, wykorzystywany do umacniania, czyli gacenia brzegów (gacy) jezior i rzek przez mieszkańców. W dokumentach historycznych występowały następujące jej odmiany:

• Swornigac – 1272
• Swornigat – 1275
• Swornigacz – 1303
• Sworngatz – 1354, 1382
• Swornegacz – 1382, 1400
• Sfornegac – 1653
• Swornogac – 1664

Historia wsi

• Pierwszą wzmiankę o wsi podaje dokument papieża Grzegorza X z 15 lipca 1272, który poleca opiece biskupów chełmińskich ulokowany tutaj zakon augustianów. Ufundował go tutaj książę pomorski Mestwin II i jego żona księżna Eufrozyna.
• W 1275 r. ojcowie augustianie dysponowali już kościołem. Książę Mestwin stał się ich dobroczyńcą nadając przeorowi Borysławowi Swornegacie wraz z jeziorem Łukomie.
• W 1291 r. do wsi przybywa z licznym orszakiem książę Mestwin II i nadaje osadzie przywilej lokacyjny, potwierdzony przez biskupa włocławskiego, a następnie w 1294 r. przez księcia Przemysława II.
• Ojcowie augustianie nie mieli tutaj spokoju. Klasztor w czasach krzyżackich często napadano. Z tego powodu Wacław III zezwolił w 1303 r. na połączenie augustianów z zakonem cystersów w Oliwie.
• Aby zapobiec konfliktowi cystersi na życzenie wielkiego mistrza Luthera ks. Brunszwiku oddali Swornegacie zakonowi krzyżackiemu. Administracyjnie osada została włączona do komturstwa tucholskiego i zamieniona na folwark.
• W 1330 r. powstało tu wójtostwo krzyżackie. W 1382 r. komtur tucholski Heinrich von Bullendorf nadał ziemię folwarczną nowym osadnikom.
• W 1466 r. na mocy II pokoju toruńskiego Pomorze powróciło w granice Królestwa Polskiego. Swornegacie zostały włączone do klucza kosobudzkiego w starostwie tucholskim.
• Przywilej z 1382 r. pozwala przypuszczać, że w osadzie była szkoła parafialna. Jej istnienie potwierdziły dokumenty z XVI w. i XVII w.
• Wizytacja kościelna w 1695 r. potwierdziła istnienie we wsi drewnianego kościoła parafialnego z trzema krzyżami pod wezwaniem św. Jana Chrzciciela i św. Bartłomieja.
• Od 1617 r., zapewne z braku duchownego, kościół administracyjnie został podporządkowany parafii Konarzyny. Pewne usamodzielnienie nastąpiło w 1900 r.
• Obecny kościół murowany pod wezwaniem św. Barbary został zbudowany w 1916 r. Dawniejszy, drewniany, pochodzący z 1742 r. przeniesiono do skansenu sztuki ludowej we Wdzydzach. Nastąpiło to w 1982 r.
• W czasie między I a II wojną światową Swornegacie miały przeważnie drewniane chaty kryte strzechą. Ludność z trudem uprawiała piaszczystą i mało wydajną ziemię. Dodatkowym źródłem dochodu było rybołówstwo i praca w lesie. Życie kulturalno-oświatowe było ożywione. Działało wiele organizacji społecznych. Aktywni byli działacze Związku Zachodniego, w czasie II wojny światowej zaciekle ścigani przez hitlerowców. Wielu mieszkańców Swornegaci straciło życie. Ich nazwiska upamiętnia tablica umieszczona na ścianie kościoła parafialnego.
• W 1932 r. została oddana do użytku murowana szkoła, funkcjonująca do dzisiejszego dnia.
• Podczas okupacji hitlerowskiej ludność wsi została wysiedlona, a całą okolicę włączono do obszaru ćwiczeń wojskowych. Część ludności wywieziono w głąb Rzeszy, część do innych wsi powiatu chojnickiego. Z powodu nieostrożności żołnierzy wybuchł pożar i część wsi spłonęła.
• Po wojnie władze PRL zamierzały ocalałą ludność przesiedlić na ziemie odzyskane, a teren gromady przeznaczyć pod zalesienie. Przystąpiono jednak do odbudowy wsi. Domy drewniane zostały zastąpione przez murowane.
• W 1962 r. ponownie wybuchł we wsi pożar i zniszczył pozostałe domy. W tym samym roku miejscowość została zelektryfikowana.
• W 1963 r. oddano do użytku nowy, zbudowany w czynie społecznym dom kultury.
• W 1966 r. oddano do użytku internat przyszkolny. Nowy budynek internatu przekazano dzieciom w 1988 r.
• W 1995 r. społeczeństwo wsi otrzymało salę gimnastyczną.
• Znaczne zmiany przyniosły lata dziewięćdziesiąte. Gmina Chojnice zainwestowała w Swornegaciach ogromne środki finansowe. Założono telefony, wodociągi i kanalizację. Pojawiły się chodniki i stylowe lampy oświetleniowe.

Zabytki i inne obiekty

• neobarokowo-modernistyczny kościół św. Barbary z 1912 r.
• drewniany kościół z 1742 r., przeniesiony do Kaszubskiego Parku Etnograficznego we Wdzydzach Kiszewskich
• Kaszubski Dom Rękodzieła Ludowego