Pruszcz Gdański

Pruszcz Gdański (niem. Praust, kasz. Pruszcz, Pruszcz Gduńsczi) – miasto i gmina w województwie pomorskim, w powiecie gdańskim, nad rzeką Radunią, należące do aglomeracji gdańskiej, przylega od południa do Gdańska. Miasto jest siedzibą powiatu gdańskiego i gminy.

Pruszcz Gdański leży przy wylocie z Gdańska drogi krajowej nr 91 oraz głównej linii kolejowej do Warszawy. Na południe od miasta rozpoczyna się obwodnica trójmiejska, a niedaleko tego miejsca znajduje się także węzeł drogowy Pruszcz Gdański (dawniej Rusocin), stanowiący początek autostrady A1.

Według danych z 31 grudnia 2010 miasto miało 26 834 mieszkańców.

Środowisko naturalne

Pruszcz Gdański leży na styku Żuław Wiślanych i Pojezierza Kaszubskiego, co ma duży wpływ na zróżnicowanie typów krajobrazu w najbliższej okolicy. Przez miasto przepływa rzeka Radunia. Tutaj swój początek ma także Kanał Raduni. Zabudowa miasta skupia się głównie u podnóża Pojezierza Wschodniopomorskiego i łagodnie przechodzi ku równinie deltowej Wisły.

Według danych z 2005 Pruszcz Gdański ma obszar 16,47 km², w tym:

• użytki rolne: 26%
• użytki leśne: 0%

Miasto stanowi 2,08% powierzchni powiatu.

Demografia

Dane z 31 grudnia 2007:

(115 miejsce w Polsce)

Ludność

Osiedla

• Osiedle Nad Radunią (między Parkiem Miejskim, ul. Grunwaldzką oraz rzeką Radunią)
• Komarowo
• Osiedle Lotników Polskich
• Osiedle Sady (w zachodniej części miasta, na terenie dawnego gospodarstwa ogrodniczego Rathkego)
• Osiedle Wschód
• Osiedle Na Wzgórzu
• Osiedle Kasprowicza
• Osiedle Bajkowe, zwane też Piastowskim
• Osiedle Bursztynowe

Ponadto deweloperzy wprowadzili na potrzeby zrealizowanych budów takie nieoficjalne nazwy, jak Osiedle Pastelowe czy Osiedle Jakuba.

Historia

Pradzieje na obszarze Pruszcza Gdańskiego

Pierwsi osadnicy na terenie zajmowanym przez dzisiejsze miasto pojawili się ok. VI w p.n.e. Dzięki niedalekiej odległości od morza, osada praktycznie od razu znalazła korzystne warunki do rozwoju. W okresie świetności Imperium Rzymskiego, osada była jednym z kluczowych portów przy dawnym ujściu Wisły. To właśnie tu kwitło wytwórstwo oraz docierała większość ekspedycji kupieckich, przemierzających szlak bursztynowy. Do dziś podczas prac archeologicznych na stanowiskach zlokalizowanych w bezpośredniej bliskości miasta archeolodzy odnajdują groby, urny pogrzebowe, wyroby z brązu, szkła czy bursztynu, a także rzymskie czy arabskie monety.

Średniowiecze

Średniowiecze to okres pomorskich książąt i lokalnego rycerstwa władającego osadami w sąsiedztwie Pruszcza. W przekazach historycznych znajdują się liczne historie dotyczące miejscowych wielmożów – Bartłomieja i Piotra z Rusocina, Jarosława z Osieka czy Chwalimira i Wojciecha Stefanowiców. W 1367 nastąpiła lokacja wsi na prawie niemieckim, co w przypadku Pruszcza oznaczało przeorganizowanie istniejącej tu wcześniej osady. W okresie świetności zakonu krzyżackiego, rycerze Zakonu Krzyżackiego, poczynili w mieście szereg inwestycji, stwarzając z pruszczańskiej wsi zaplecze dla warownego Gdańska. Krzyżacy nadali Pruszczowi też znaczące przywileje. W czasie wojny trzynastoletniej w Pruszczu stacjonowały wojska polskie, a po skończonej wojnie miejscowość weszła w skład gdańskiego patrymonium miejskiego.

Czasy nowożytne do 1815 r.

Pruszcz przez cały czas należał do Gdańska i z tego tytułu m.in. płacił daniny na rzecz miasta. Do dzisiejszych czasów zachowały się dokumenty dokładnie inwentaryzujące pruszczański majątek, np. w 1793 w Pruszczu było 295 koni, 53 byków, 119 krów (w tym 113 mlecznych), 26 cielaków, 294 świnie, 74 warchlaki oraz 10 uli pszczelich. Leżącą w strategicznym punkcie podczas drogi do Gdańska, często odwiedzały koronowane głowy. Wśród dostojników którzy zawitali do Pruszcza, bądź spędzili w nim kilka nocy znaleźli się m.in. Zygmunt I, Zygmunt August, Zygmunt III Waza, Jan Kazimierz, Stanisław Leszczyński czy August II. Kolejne konflikty zbrojne pozostawiały po sobie w Pruszczu liczne ślady. Wieś często była zapleczem dla kolejnych armii. W kronikach miasta zachowały się wzmianki o wielkim pożarze z 1801. Również początek XIX wieku odcisnęły na Pruszczu piętno. W 1807, w pruszczańskim kościele żołnierze francuscy urządzili magazyn prochu. Stąd też marszałek Lefebvre kierował zdobywaniem Gdańska. W czerwcu 1812 przez wieś przedefilował sam Napoleon Bonaparte. W 1813 po klęsce Napoleona, Pruszcz powrócił pod panowanie pruskie.

Królestwo Prus i Cesarstwo Niemieckie (1815-1919)

Pruskie panowanie poluzowało więzi łączące Pruszcz z Gdańskiem. Uwłaszczono chłopów, miasto przestało być właścicielem gruntów w Pruszczu. Zniesiono również opłaty na rzecz Gdańska. W 1801 wieś uległa pożarowi (z wyjątkiem kościoła). Od 1818 Pruszcz wchodził w skład powiatu gdańskiego wiejskiego (Danziger Landkreis) i stał się stosunkowo ważnym ośrodkiem administracyjnym - w latach 1824-1844 mieściła się tutaj siedziba landrata powiatu gdańskiego, przeniesiona następnie do Gdańska. W 1820 w Pruszczu mieszkało 740 osób, w 1848 już 1556. W latach 1875-1880 Pruszcz był miejscowością o najszybciej rosnącej liczbie ludności spośród wszystkich miast i gmin ówczesnej prowincji Prusy Zachodnie. W pierwszej połowie XIX wieku w Pruszczu zaczęły się liczne inwestycje, a także modernizacja dotychczasowej infrastruktury. Pojawiły się nowe drogi, czy linia kolejowa czy mostki na Raduni. Rozpoczęto również intensywne prace przeciwpowodziowe na Kanale Raduni. Przełom XIX i XX wieku to kolejne inwestycje, brukowanie dróg, zakładanie linii telefonicznych czy elektrycznego oświetlenia ulic. W 1881 z inicjatywy dra Hermanna Wiedemanna powstała w Pruszczu cukrownia – największy zakład przemysłowy na tym terenie. Miejscowość stała się też ośrodkiem handlowym.

Okres Wolnego Miasta Gdańsk i II Wojna Światowa

Po zakończeniu I wojny światowej Pruszcz znalazł się w granicach utworzonego w 1920 Wolnego Miasta Gdańska. Od maja 1933, gdy wybory w Wolnym Mieście Gdańsku wygrali hitlerowcy, jej przedstawiciele pojawili się także w pruszczańskiej administracji. Po 1939 Niemcy dokonali korekt administracyjnych i włączyli Pruszcz do powiatu Gdańsk-Wieś. W dniu 1 kwietnia 1942 na mocy rozporządzenia MSW Rzeszy z dnia 26 marca tego roku przyłączono gminę Pruszcz do Hanzeatyckiego Miasta Gdańska.

Już od połowy sierpnia 1939 Niemcy zaczęli aresztować przedstawicieli mniejszości polskiej w Pruszczu i okolicach. Łącznie represjom poddano 200 osób, część z nich trafiła do hitlerowskich obozów zagłady. Administracja nazistowska utworzyła tu podobóz kobiecy Praust obozu koncentracyjnego KL Stutthof, znajdujący się na terenie powstałego wtedy lotniska. W styczniu 1945 przez Pruszcz przeszła część więźniów z tzw. marszu śmierci z ewakuowanego obozu koncentracyjnego Stutthof. 24 marca 1945 wojska radzieckie zdobyły Pruszcz. Miasto zostało włączone do Polski, zamieszkującą go ludność niemiecką wysiedlono.

Czasy współczesne

Po zakończeniu II wojny światowej wszystkie akty urzędowe władz okupacyjnych zostały uznane za niebyłe i Pruszcz ponownie stał się samoistną jednostką administracyjną. Jak dotąd nie udało się znaleźć dokumentu urzędowego nadającego Pruszczowi status miasta. Natomiast począwszy od 1945 zaczyna się pojawiać regularnie na wykazach urzędowych miast.

Od 1945 na obrzeżach Pruszcza zaczęły powstawać mniejsze lub większe warsztaty czy zakłady produkcyjne. Z biegiem lat w mieście pojawiało się coraz więcej inwestycji, choć niektóre z nich, jak chociażby kanalizacyjno-wodociągowe trwały aż do wczesnych lat 90-tych ubiegłego wieku. Od początku XXI wieku w mieście realizowanych jest wiele dużych inwestycji jak całkowita przebudowa centrum miasta (tzw. "Nowe Centrum Pruszcza"), budowa Międzynarodowego Bałtyckiego Park Kulturowego, powstanie szeregu centrów logistycznych czy budowa obwodnicy miasta. W latach 2008-2010 wydatki inwestycyjne miasta na infrastrukturę techniczną wyniosły w przeliczeniu na jednego mieszkańca 1637,24 zł, co było najwyższym wskaźnikiem na terenie województwa.

W latach 1975-1998 miasto administracyjnie należało do województwa gdańskiego.

Władze miasta

Burmistrzowie miasta:

• 1990-1994 Jan Józef Konopka
• 1994-1998 Waldemar Dowgiert (zastępca: Władysława Bogacka)
• 1998-2002 Andrzej Gajos (zastępca: Roman Ciesielski)
• od 2002 Janusz Wróbel (zastępcy: Zygmunt Rzaniecki (do 2004r.), Kazimierz Kloka (do 2006), Ryszard Świlski i Andrzej Szymański (2006-2010), Wojciech Gawkowski i Jerzy Kulka (od 2010))

Przewodniczący Rady Miasta:

• 1990-1991 Jerzy Roman
• 1991-1994 Jan Malek
• 1994-1998 Roman Ciesielski
• 1998-2002 Jan Malek
• 2002-2010 Jarosław Wasilewski
• od 2010 Stefan Skonieczny

Architektura

Zabytki wpisane do Rejestru Zabytków Nieruchomych Województwa Pomorskiego

• kościół parafialny pw. Podwyższenia Krzyża Św. z pastorówką – ob. biblioteką publiczną, bramą cmentarną oraz terenem przykościelnym wraz z kaplicą przedpogrzebową, murem kościelnym i starodrzewem, ul. Wojska Polskiego 34 (wpis do rejestru nr 305 z 13 sierpnia 1962). Świątynię wzniesiono przed rokiem 1367 w stylu gotyckim. Budynek kościoła jest murowany z cegły, trójnawowy z gwiaździstym sklepieniem nad nawami oraz sklepieniem krzyżowym nad prezbiterium. W 1433 spalony przez husytów, w 1460 przez Krzyżaków, a w 1577 ucierpiał w czasie walk Batorego z Gdańskiem. W latach 1585 - 1945 w rękach protestantów. W 1801 jako jeden z nielicznych budynków ocalał z pożaru miejscowości, ale w 1807 pełnił krótko funkcję magazynu prochu dla wojsk napoleońskich. II wojnę światową przetrwał bez większego szwanku. 5 września 1948 został ustanowiony filią kościoła parafialnego, a 10 listopada 1980 - ośrodkiem nowo powołanej parafii katolickiej. Zachowało się wyposażenie kościoła z bogatym, rzeźbionym z drewna i polichromowanym wyposażeniem, m.in. renesansową amboną z 1578, galerią i barokowym prospektem organowym. Na osi głównego wejścia do kościoła znajduje się brama cmentarna wzniesiona w 1648. Po północnej stronie świątyni znajdziemy neogotycką kostnicę z drugiej połowy XIX w. Naprzeciwko kościoła stoi budynek dawnej plebanii wzniesionej w 1755, przed którą stoją dwa granitowe słupki w typie gdańskich przedproży z datą 1651.
• dom mieszkalny, ul. Krótka nr 6 (wpis do rejestru nr 612 z 30 maja 1972)
• dom mieszkalny, ul. Grunwaldzka nr 23 (wpis do rejestru nr 613 z 30 maja 1972)

• Kanał Raduni – kanał wraz z groblami, towarzysząca zabudową i zielenią na całej długości obiektu – od śluzy na zachód od Pruszcza Gdańskiego do ujścia Kanału do Starej Motławy w Gdańsku (wpis do rejestru nr 986 z 18 maja 1981)
• zespół cukrowni Pruszcz – portiernia z bramami i murem, budynek biura głównego, kotłownia główna, surownia, budynek techniczno-produkcyjny, budynek filtracji, pakownia, warniki, suszarnia, magazyn cukru, miodownik, piec wapienny, kuźnia, rezydencja akcjonariusza, willa dyrektora, ul. Chopina 17 (wpis do rejestru nr 1369 z 25 sierpnia 1992)
• kościół parafialny pw. Matki Boskiej Nieustającej Pomocy z działką oraz starodrzewem, ul. Chopina 3 (wpis do rejestru nr 1849 z 6 czerwca 2009)

Gospodarka

Walorem gospodarczym miasta jest zaczynająca się w pobliżu autostrada A1. Tuż przy obwodnicy Trójmiasta, w pobliżu autostrady A 1 powstała dzielnica przemysłowa – Bałtycka Strefa Inwestycyjna. Swoje magazyny i zakłady produkcyjne umieściły tu firmy z branży elektronicznej, spożywczej, magazynowej, odzieżowej i metalowej. W centrum miasta powstała nowoczesna zabudowa mieszkaniowo-usługowa, za którą miasto otrzymało Nagrodę Honorową Towarzystwa Urbanistów Polskich w ogólnopolskim konkursie na najlepiej zagospodarowaną przestrzeń publiczną w 2009.

W miejscowości działało Państwowe Gospodarstwo Rolne – Państwowe Gospodarstwo Ogrodnicze Dydaktyczno-Produkcyjne Pruszcz Gdański.

Transport drogowy

Pruszcz Gdański jest ważnym węzłem komunikacji drogowej. Łączna długość dróg w mieście wynosi 75 km. Przez miasto przebiegają drogi krajowe i wojewódzkie:

• 91 Cieszyn – Gdańsk (jednocześnie jest fragmentem międzynarodowej trasy E75), na terenie miasta biegnie ona ul. Grunwaldzką)
• 226 Przejazdowo – Horniki (na terenie miasta biegnie ona ul. Kopernika, ul. Chopina, ul. Gruwaldzką oraz ul. Zastawną)
• 227 Pruszcz Gdański – Wocławy (na terenie miasta biegnie ona ul. Powstańców Warszawy)

Na przedmieściu miasta rozpoczyna się obwodnica trójmiejska S6, oraz znajduje się początek autostrady A1. 16 grudnia 2011 oddano do użytku oczekiwaną od wielu lat obwodnicę miasta.

Miasto jest połączone z Gdańskiem przy pomocy autobusów miejskich: 200, 205, 207, 232, N5 oraz linii prywatnych (J, R, 50, 400, 401, 803(3), 804, 859, 871, 872, 874). Okolice miasta obsługują linie Gminy Pruszcz Gdański nr 841-848.

Kolej

Przez miasto przebiega linia kolejowa nr 9 (Warszawa Wschodnia – Gdańsk Główny) oraz zaczyna się, obecnie nieużytkowana linia kolejowa nr 229 do Łeby. Na stacji zatrzymują się wszystkie pociągi osobowe oraz nieliczne pociągi interREGIO. Stacja Pruszcz Gdański jest również przystankiem trójmiejskiej Szybkiej Kolei Miejskiej, a miasto jest jednym z udziałowców tej spółki.

Lotnisko

W Pruszczu znajduje się Lotnisko Pruszcz Gdański, na którym stacjonuje 49 Pułk Śmigłowców Bojowych i z którego korzystał w czasie wizyty w Trójmieście prezydent Francji Charles de Gaulle. Port lotniczy Gdańsk im. Lecha Wałęsy znajduje się w odległości 25 kilometrów od miasta, a wygodny dojazd zapewnia obwodnica Trójmiasta.

Oświata i edukacja

Szkoły:

• Zespół Szkół Ogrodniczych i Ogólnokształcących (Liceum Ogólnokształcące nr 2 i Technikum Ogrodnicze)
• Zespół Szkół Ogólnokształcących nr 1 (Gimnazjum nr 1 i Liceum Ogólnokształcące nr 1)
• Zespół Szkół nr 2 (Szkoła podstawowa nr 2 i Gimnazjum nr 2)
• Zespół Szkół nr 4 (Szkoła podstawowa nr 4 i Gimnazjum nr 4)
• Szkoła Podstawowa nr 3
• Katolickie Szkoły Niepubliczne im. Jana Pawła II (gimnazjum i szkoła podstawowa)
• Prywatna Szkoła Muzyczna I stopnia

Przedszkola:

• Przedszkole Publiczne nr 3
• Niepubliczne Przedszkole im. Janusza Korczaka
• Niepubliczne Przedszkole „Promyczek”
• Niepubliczne Przedszkole „Bajeczka”
• Niepubliczne Przedszkole „Jedyneczka”
• Niepubliczne przedszkole „Czwóreczka”

Ochrona zdrowia

• Samodzielne Publiczne Pogotowie Ratunkowe
• Centrum Medyczne Sp. z o.o.
• Niepubliczny Zakład Opieki Zdrowotnej im. Ireny Olborskiej
• Praktyka rodzinna i specjalistyczna "Familia"
• "Revimed" Centrum Medyczno Rehabilitacyjne

Kultura

Na terenie Gminy Miejskiej Pruszcz Gdański działa od 1 grudnia 2008 samorządowa instytucja kultury – Centrum Kultury i Sportu, które powstało w wyniku połączenia zadań Miejskiego Ośrodka Sportu i Rekreacji oraz Miejskiego Domu Kultury. Podstawowym zadaniem Centrum jest wspieranie i animowanie kulturowej i sportowej aktywności mieszkańców Pruszcza Gdańskiego. W Pruszczu Gdańskim funkcjonuje Powiatowa i Miejska Biblioteka Publiczna. Działalność kulturalna biblioteki to zarówno spotkania autorskie, biesiady literackie, jak również wystawy, wernisaże i koncerty.

Sport i rekreacja

Przy Centrum Kultury i Sportu w Pruszczu Gdańskim działają sekcje: tańca towarzyskiego, psich zaprzęgów, cheerleaderek, modelarnia, judo, brydża, kajakowa, koszykówki, piłki nożnej, piłkarzyków, rugby, siatkówki, szachowa, wspinaczki. Z CKiS-em współpracuje między innymi mistrz Europy w wyścigach psich zaprzęgów-Igor Tracz i wielokrotna mistrzyni Polski w tańcu towarzyskim, znana z Tańca z Gwiazdami, Agnieszka Pomorska. W Pruszczu działa również Miejski Klub Sportowy Czarni – sekcja piłki nożnej, siatkówki i rugby.

Przy Szkole Podstawowej nr 3 znajduje się basen kąpielowy. W 2012 planuje się uzyskanie pozwolenia na budowę kolejnego basenu przy Zespole Szkół nr 4 na Osiedlu Wschód, którego realizacja ma się zakończyć do końca czerwca 2014 (kosztorys inwestycji opiewa na kwotę ok. 25 mln zł). W tym samym roku rozpoczęła się budowa kompleksu sportowego przy ZSO nr 1, obejmującego pełnowymiarowe boisko do piłki nożnej ze sztuczną trawą, boiska do piłki ręcznej, koszykówki i siatkówki wraz z oświetleniem; bieżnię lekkoatletyczną z 4 torami, skocznię w dal oraz trybuny (koszt 3,27 mln zł).

W południowej części miasta, w dzielnicy Komarowo, znajduje się staw, w którym można spotkać takie gatunki ryb, jak płocie, krąpie, karasie, leszcze, ukleje, krasnopiórki i jazie.

Turystyka

Podczas wykopalisk archeologicznych na terenie Pruszcza odnaleziono wiele tysięcy przedmiotów przechowywanych obecnie w Muzeum Archeologicznym w Gdańsku, które świadczą o tym, że w I-V w n.e. funkcjonowała tu faktoria handlowa stanowiąca zakończenie północnego odcinka szlaku bursztynowego i będąca jednym z silniejszych ośrodków nad Bałtykiem. Prace nad zrekonstruowaniem faktorii, składającej się z zespołu budynków zlokalizowanych na powierzchni 1,5ha (chata wodza - główny obiekt o funkcji wystawienniczej, hala targowa - ekspozycja archeologiczna, chata kowala i chata bursztyniarza - prezentujące miejsca życia i pracy rzemieślników z epoki wpływów rzymskich), zakończono w 2011, oddając ją do użytku 22 lipca 2011 (koszt inwestycji: 7,7 mln zł, w tym 5 mln ze środków UE). Zabudowa i aranżacja osady nawiązuje do nie zrekonstruowanej dotąd zabudowy północnych stron Barbaricum z pierwszych wieków naszej ery.

Zrekonstruowana faktoria znajduje się na terenie 5-hektarowego Międzynarodowego Bałtyckiego Parku Kulturowyego, powstałego w 2007 w miejscu mokradeł i nieużytków nad Radunią. Znajdują się tutaj amfiteatr, ogród "Cztery pory roku", plac zabaw dla dzieci, wielofunkcyjne boisko, skate park i górka saneczkowa. W miesiącach letnich w amfiteatrze odbywają się przedstawienia teatralne (Scena letnia Teatru Wybrzeże) i koncerty muzyczne. Przez teren parku przebiega Szlak Przedwojennych Elektrowni Wodnych na rzece Raduni.

Równolegle z realizacją Faktorii powstał wiodący przez miasto ciąg pieszo-rowerowy, stylizowany na istniejący w okresie wpływów rzymskich Szlak Bursztynowy (koszt: 2,62 mln zł, z czego 1,96 mln ze środków UE). W 2011 roku wyznaczono na jego trasie dwie ścieżki dydaktyczne: Szlakiem pruszczańskich odkryć archeologicznych oraz Szlakiem Kanału Raduni, przy których ustawiono 8 tablic edukacyjnych z informacjami o historii miasta i wydarzeniach dotyczących przeszłości Pruszcza i okolic.

Religia

Na terenie miasta działalność duszpasterską prowadzi Kościół Rzymskokatolicki:

• Parafia pw. bł. Michała Kozala
• Parafia pw. Matki Boskiej Nieustającej Pomocy
• Parafia pw. Podwyższenia Krzyża Świętego

W mieście działa także Kościół Zielonoświątkowy - protestancka wspólnota o charakterze ewangelikalnym oraz Sala Królestwa Świadków Jehowy.