Leźno

Leźno (kaszb. Lézno) – duża wieś kaszubska w Polsce położona w województwie pomorskim, w powiecie kartuskim, w gminie Żukowo. Wieś jest siedzibą sołectwa Leźno w którego skład wchodzą również miejscowości Czaple, Lniska i Wydmuchów.

Na południe od Leźna przebiega droga krajowa nr. 7, wschodnim obrzeżem prowadzi nieużywana (w ruchu pasażerskim) linia kolejowa Stara Piła-Gdańsk Kokoszki.

W latach 1975-1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa gdańskiego.

Historia wsi

Wieś Leźno ma długą, bo sięgającą już czasów krzyżackich historię.

Średniowiecze

Istniały jednak wówczas w tym miejscu dwie osady. Były to Wielkie Leźno (Gross Lessen) i Małe Leźno (Klein Lessen) zwane również Lezenkiem. W średniowieczu obie osady stanowiły służebne dobra rycerskie. Z 1338 r. pochodzi wzmianka o nadaniu Wielkiego Leźna rycerzowi Gotkowi. Z kolei w 1382 r. wielki mistrz krzyżacki Winrich von Kniprode nadał Małe Leźno rycerzowi Piotrowi z Lewina (był on również właścicielem innej kaszubskiej wsi Sierakowice).

W zamian za posiadanie tych dóbr rycerze ci zobowiązani byli do służby zbrojnej na rzecz Zakonu Krzyżackiego do budowy, budowy i burzenia zamków oraz do innych świadczeń na rzecz Krzyżaków. W świetle dokumentów Wielkie Leźno miało 24 łany i 5 morgów (ok. 405,8 ha), natomiast Małe Leźno miało powierzchnię11 łanów czyli ok. 184,8 ha. W ramach administracji państwa krzyżackiego w Prusach obie majętności należały do podporządkowanego komturom gdańskim okręgu administracyjnego z siedzibą w pobliskim Sulminie.

W czasach nowożytnych do rozbiorów

Po klęsce Zakonu Krzyżackiego majątki dworskie, także majątki leźnieńskie stały się własnością króla polskiego, który nadawał je w dożywocie zasłużonym dla kraju. W II poł. XVI w. dobra leźnieńskie otrzymuje od króla w dzierżawę gdańska rodzina Hoppe. W 1623 roku król nadaje te dobra na własność gdańskim patrycjuszom Reinholdowi i Jerzemu Giese. Słynny ród Giese przybył do Gdańska już w XV w. z Nadrenii.

W XVII w. do tej rodziny należały najpiękniejsze dworki gdańskie, m.in. dwór Kuźniczki. W 1631 roku rodzina Giese rezygnuje z praw do Leźna, które otrzymuje najpierw Konrad Heidenstein, potem w 1654 starosta i nadworny doktor Abraham von Gehem, a następnie Jan Jerzy Przebendowski.

Jan Jerzy Przebendowski

Jan Jerzy Przebendowski - nowy właściciel dóbr leźnieńskich był niezwykłym człowiekiem. "....to bohater, mąż krajowi nader zasłużony, przez 30 lat broń nosił i po różnych wojnach odznaczył się, osobliwie jednak pod Chocimiem....wielkiego rozsądku swego dał dowody, urzędy coraz wyższe piastował". Był po kolei starostą mirachowskim, kasztelanem chełmińskim, wojewodą malborskim, mianowanym przez króla Augusta II Mocnego. W 1703 r. Został podskarbim koronnym, a w 1728 generałem wielkopolskim.

Lezenko było jego ulubionym miejscem, dokąd chętnie powracał. Dlatego postanowił rozbudować swoja rezydencję (w latach 1720-1722). Zbudował nadzwyczaj kosztowny pałac, który kosztował 60 000 guldenów pruskich. Po jego śmierci dobra te odziedziczyła jego jedynaczka Dorota Henrietta von Bielińska z domu Przebendowska. Podania głoszą, że pierwszym mężem hrabiny Bielińskiej był książę Radziwiłł. W 1748 roku sprzedała cały majątek za 200 000 guldenów pruskich wojewodzie malborskiemu Piotrowi Grzegorzowi Przebendowskiemu. Po nim dobra odziedziczył syn Ignacy Przebendowski, wojewoda pomorski. Sprzedał je wkrótce za 260 000 guldenów pruskich kasztelanowi elbląskiemu Janowi Michałowi Grabowskiemu.

Nowy właściciel nie miał czasu na zajmowanie się majątkiem, więc wydzierżawił go na trzy lata niejakiemu Bertelowi Steinart.

Czasy rozbiorów

W roku 1772 po pierwszym rozbiorze Polski, Leźno i Leznenko znalazło się pod zaborem pruskim. W 1773 r. Dobra te odziedziczył starosta Adam von Grabowski. Nie był jednak w stanie sam zarządzać majątkiem, oddał je w dzierżawę, a sam mieszkał w pałacu w Sypniewie. Dzierżawcami majątku i mieszkańcami pałacu w Lezenku są kolejno; Józef Krzyżowski, Józef Schwabe, Jacob Dambe, Johan Bigur, Albert Krzyżowski i Dombowski.

Różni ludzie i różne sposoby gospodarowania nie wyszły dziedzicowi na dobre. Trudna sytuacja materialna sprawiła, że Adam von Grabowski postanowił sprzedać Lezenko. 14 XII 1785 r. Doszło do pierwszej licytacji. Zażądał 50 000 talarów, lecz nie znalazł nabywcy. 3V 1786 r. Odbyła się druga licytacja, na którą zgłosiło się dwóch chętnych. Właścicielem został Georg Marcus Helffenstein- bankier wrocławski. W krótkim opisie swej podróży z Wrocławia na Pomorze Gdańskie tak pisał: "mieszkańcy tu są przeważnie Kaszubi- lud nader pracowity i religijny..."

Nowy właściciel zastał bardzo zaniedbane gospodarstwo i zniszczony pałac. Wszystko wymagało dużych porządków. Dlatego w samym pałacu i magazyn. Prace te trwały 5 lat /1789-1794/. W tym samym czasie zadbano też o pola, łąki. Drogi obsadzono drzewami. Na polach niedaleko wsi Czaple wydobywano bursztyn. Można przypuszczać, że Marcus Helffenstein był dobrym gospodarzem i przyczynił się do polepszenia stanu majątku i wyglądu pałacu.

W XIX wieku

Początek XIX w. to okres burzliwy w wydarzenia i wojny. W roku 1806-1807 wojska napoleońskie są w stanie wojny z Prusami. Kierują się na Gdańsk. Na rozległych terenach otaczających miasto stacjonuje Armia Francuska / także w Leźnie, gdzie czyni wiele szkód/.

Po traktacie pokojowym w Tylży /1807 r./ i powstaniu Wolnego Miasta Gdańska dobra leźnieńskie zostały rozdzielone granicą celną, która przebiegała wzdłuż rzeczki Strzelnicy i Raduni. Pola sąsiedniej wsi Lniska należały do Wolnego Miasta Gdańsk, a reszta do Prus. Walki na tych terenach toczyły się też w latach 1809-1810, 1816, 1819. Właściciel Leźna Marcus Helffenstein zmarł 27 II 1812 r. I został pochowany w Przyjaźni. Po nim majątek odziedziczył jego syn Carl, a następnie Henryk Helffenstein, który zawarł ugodę z radcą handlowym Friedrichem Hoeną /1832 r./, który dobra te kupił 8 stycznia 1832 r.

Ród Hoene

8 stycznia 1832 r. "dobra lezneńskie" kupił od Henryka Helffesteina radca handlowy Friedrick Hoene i powierzył je w zarząd niejakiemu Timreckowi w latach 1832-62, płacąc mu za te prace 3 tys. talarów. Hoene wybudował wszystkie budynki w Borczu, owczarnie w Leźnie, Lniskach, Pępowie, zaś w Lezenku owczarnię z kamienia i stajnie za pieniądze pochodzące z dochodów z majątku w Lezenku.

W tym samym czasie została uregulowana rzeka Radunia. W latach 1841-1851 zbudowano szosę z Gdańska do Kartuz. W 1853 r. Pępowo, w 1854- Borcz, a w 1856 r. Las borecki oddzielono od dóbr lezeńskich i oddano najmłodszemu synowi. F. Hoene był bardzo dobrym gospodarzem, zmarł w 1867 r.

Dobra przeszły w ręce synów. Pępowo i Borcz w ręce Friedericka/ juniora/ Hoene, a Leźno i Lniska obejmuje Richard Hoene. Dobra Leźno i Lniska liczyły wówczas 5500 morgów pruskich/ 1125 ha/. Richard Hoene w latach 1863-70 wybudował śluzę na Raduni, odwadniał i uprawiał pobliskie łąki. Na granicy Leźna i Pępowa pobudował cegielnie, w której produkowano głównie rury do drenarki. Jednocześnie użyźniał i uszlachetniał glebę nawożąc ją wapnem i gliną marglową.

15 grudnia 1867 r. otworzono w Leźnie szkołę, która znajdowała się w tym miejscu, co obecna szkoła. Mimo tak dużych wydatków dochody z produkcji i majątku rosły. W latach 1865-1866 zbudował szosę Leźno - Pępowo - Wejherowo.

W 1875 r. zmarł Richard Hoene, ponieważ nie miał dzieci majątek odziedziczył jego bratanek Carl Hoene. Do prowadzenia gospodarstwa nie miał ani zdolności ani chęci, oddaje gospodarstwo w zarządzanie starszemu inspektorowi Harrrtingkowi. . W 1882 roku przybywa do Leźna Georg Hoene z Pępowa. Georg Hoene był człowiekiem pracowitym i ambitnym, jego zapał i praca doprowadziły do korzystnych zmian w majątku Leźno.

Rozbudował część folwarczną z zabudowaniami zgrupowanymi wokół dwóch prostokątnych dziedzińców. W nich hodował konie i bydło, była mleczarnia, która przynosiła duże dochody. W 1884 r. rozpoczęto przebudowę pałacu. Pałacowa część zabudowań pozostałą bez zmian czyli z pałacem w osi od południa i oficynami po jego bokach. Sam budynek jednak zmieniono.

Stary pałac Przebendowskiego z roku 1722 gruntownie przebudowano w stylu neorenesansowym. Skrzydła pałacowe nie zachowały się. Park urządzono na nowo. Zajmował on nadal teren we wschodniej części majątku na południe od pałacu. Był to park krajobrazowy ze swobodnie komponowanymi grupami drzew. W jego południowo-wschodnim narożniku wydzielono regularna prostokątna działkę. Przypuszczalnie był tam sad. Od zachodu park graniczył z budynkami folwarcznymi.

Pałac otoczony był zielenią parkową od strony południowej. Przed pałacem po jego stronie północnej (frontowej), pomiędzy oficynami również była zieleń (krzewy ozdobne), a po drugiej stronie (od zachodu) znajdowało się oczko wodne. Po śmierci Carla Hoene w 1903 r. przejmuje majątek jego dotychczasowy dzierżawca Georg Hoene, który wcześniej odziedziczył Borcz. Majątek w Leźnie liczył wtedy 534 ha, w tym ziemi ornej i ogrodu było 304 ha, łąk - 40 ha, pastwisk 36 ha, lasów 139 ha, nieużytki, dwór i drogi zajmowały 14 ha a woda 1 ha. W majątku było 110 koni,119 krów, 1000 owiec i 180 świń. Była też mleczarnia.

W 1916 r. Georg Hoene umarł i został pochowany w lesie w Leźnie. Obok niego pochowano jego żonę. Leźno i Lezenko odziedziczył jego syn Konrad Hoene. Po odzyskaniu przez Polskę w 1920 roku Leźno znów należało do Polski. Po wkroczeniu wojsk niemieckich do Leźna 1 września 1939 r. Konrad Hoene powrócił do Leźna i pozostał w nim przez całą wojnę. Był w randze porucznika rezerwy. W czasie wojny w pałacu stacjonował niemiecki sztab oficerski. W tym czasie budynek pozostał nienaruszony, omijały go szczęśliwie działania wojenne.

Po II wojnie światowej

W lutym 1945 r. armia radziecka weszła do Leźna. Konrad Hoene kilka dni wcześniej opuścił wraz z rodziną swoją posiadłość i wyjechał do Niemiec. Żołnierze radzieccy wtargnęli do pałacu, czyniąc w nim spustoszenie i grabiąc wszystko, co dało się wynieść. Czego nie mogli wynieść - zniszczyli.

Po zakończeniu wojny majątek przeszedł na rzecz skarbu państwa, powstało Kartuskie Przedsiębiorstwo Gospodarki Rolnej. W pałacu urządzono biura i mieszkania dla pracowników. Pomieszczenia biurowe nie przypominały swym wyglądem dawnych komnat i sal balowych. Ściany pomalowano szarym lub beżowym kolorem, do połowy olejna lamperia. Nie było już kominków, zabytkowych mebli, lśniących żyrandoli. Przewijało się mnóstwo ludzi - pracowników, mieszkańców i interesantów, jednak nie było już tej atmosfery domu rodzinnego, o który ktoś by dbał i czuł się odpowiedzialny. Przeprowadzano co prawda różne doraźne remonty (1978-1980, remont dachu), lecz bez nadzoru konserwatorskiego. Nieco zaniedbano zabytkowy park, niegdyś starannie utrzymywany. Był to kiedyś jeden z najpiękniejszych parków na tym terenie.

Park

Drzewa rosną tu na dużej przestrzeni, skupione w swobodnie komponowane grupy, na podłożu trawiastym. Rosną tu drzewa, które mają 100- 150 lat: kasztanowiec biały, modrzew europejski, żywotnik zachodni, brzoza brodawkowata, buk pospolity, dąb szypułkowy, grab pospolity, lipa drobnolistna, Sosna zwyczajna, świerk pospolity, topola biała i wiąz szypułkowy. Oprócz starodrzewu występują tu duże ilości drzew młodych, głównie samosiewy. Jest tu również skupisko krzewów : jaśminowiec wonny, bez czarny, głóg jednoszyjkowy i śnieguliczka biała.

W latach 90. zlikwidowano Kartuskie przedsiębiorstwo Gospodarki Rolnej (PGR). Gospodarstwo wraz z pałacem przejęła Agencja Rolna Skarbu Państwa. Podzielono dawny majątek na dwie części: gospodarczą i pałacowo - parkową. Gospodarstwo zostało wydzierżawione, natomiast pałac z oficyną i parkiem kupił Uniwersytet Gdański.

Pałac został wyremontowany, odrestaurowany i odzyskał swoja dawna świetność. Obecnie jest to jeden z najpiękniejszych pałaców na terenie Polski północnej.

Zobacz też

• Aglomeracja gdańska
• Niestępowo
• Pępowo