Starogard Gdański

Starogard Gdański (kaszb. Starogarda, niem. Preußisch Stargard) – miasto i gmina w województwie pomorskim, siedziba powiatu starogardzkiego oraz gminy Starogard Gdański. Miasto leży nad rzeką Wierzycą na Pojezierzu Starogardzkim, jest stolicą i centrum nadwiślańsko-pomorskiego regionu Kociewie, a także jednym z najstarszych miast na Pomorzu.

Według danych z 31 grudnia 2010 miasto miało 48 185 mieszkańców

Położenie

Według danych z 1 stycznia 2010 powierzchnia miasta wynosi 25,28 km². Miasto stanowi 1,88% powierzchni powiatu.

Według danych z 2002 Starogard Gdański zajmuje obszar o powierzchni 25,27 km², w tym: użytki rolne stanowiące 56% powierzchni oraz użytki leśne stanowiące 9%.

Miasto znajduje się w południowej części w województwa pomorskiego, w północnej części powiatu starogardzkiego. Gmina Starogard Gdański od północy graniczy z gminą Skarszewy, od zachodu z gminą Zblewo, od południa z gminami Lubichowo oraz Bobowo, od strony wschodniej zaś graniczy z powiatem tczewskim.

W latach 1975-1998 miasto administracyjnie należało do województwa gdańskiego.

Dzielnice

Miasto zostało umownie podzielone na 8 dzielnic:

Nazwa

W nazwie Starogard zawarta jest stara forma gard. W słowie tym nie zaszła metateza. W języku polskim w wyniku metatezy powstało słowo gród, w językach południowosłowiańskich grad, w językach wschodniosłowiańskich rozwinął się pełnogłos город.

Historia

Według badań archeologicznych gród wykształcił się w tym miejscu z osady neolitycznej sprzed ok. 4-5 tysięcy lat, jednak pierwsza wzmianka (Starigrod) pojawiła się w 1198, w dokumencie księcia pomorskiego Grzymisława ofiarowującym gród rycerzom zakonnym św. Jana. W 1339 Krzyżacy nadali Starogardowi herb, zaś chełmińskie prawo miejskie nadane zostało w 1348. Starogard przeciwstawiał się uciskowi krzyżackiemu m.in. wstępując w 1440 do Związku Pruskiego, przyczyniając się do powrotu w 1466 Prus Królewskich do Polski. W 1484 ogromny pożar zniszczył połowę miasta, zaś na początku drugiej połowy XVII wieku Starogard był okupowany przez Szwedów. W 1772 miasto zostało zajęte przez Prusy w wyniku I rozbioru Polski. W 1846 (2 lata przed Wiosną Ludów) Florian Ceynowa pokierował chłopskim atakiem na garnizon wojsk pruskich w Starogardzie. Miasto powróciło do Polski 29 stycznia 1920 – nastąpił przemarsz wojsk gen. Józefa Hallera obejmujących miasto w imieniu Rzeczypospolitej. Na okres niemal całej II wojny światowej Starogard był okupowany przez Niemców, którzy w pobliskim Lesie Szpęgawskim dokonali masowych egzekucji zabijając ok. 7 tys. ludzi, w tym pacjentów szpitala dla umysłowo chorych w Kocborowie. W 1950 do nazwy Starogard dodano "Gdański", w celu odróżnienia go od Stargardu na Pomorzu Zachodnim. W sierpniu 1980 w mieście wybuchły protesty i powstał Międzyzakładowy Komitet Strajkowy. Obecnie Starogard Gdański to szybko rozwijający się ośrodek miejski w województwie.

• 

  Północno-wschodnia część Rynku. W oddali zabytkowy kościół pw. św. Katarzyny

• 

  Miejski Ratusz przed Bożym Narodzeniem

• 

  Starogardzki Pałac Wiechertów

• 

  Starogardzki Ratusz

• 

  Muzeum Ziemi Kociewskiej w Starogardzie Gdańskim, znajdujące się w pobliżu baszty przy ulicy Gen. J. Hallera. Widoczny kawałek muru obronnego.

• 

  Budynek przy ul. Jana Sobieskiego, w którym dawniej mieściła się biblioteka miejska

• 

  Jedna z baszt w mieście, znajdująca się przy ulicy Gen. J. Hallera

• 

  Budynek Sadu Rejonowego w Starogardzie Gdańskim

• 

  Kościół św. Mateusza

• 

  Park miejski

• 

  Pomnik Adama Mickiewicza przy Alei Wojska Polskiego

Zabytki

• Mury obronne z XIV wieku. Najlepiej zachowane od strony północno-zachodniej. Osiągają wysokość do 5 m, przy szerokości sięgającej prawie 2 m. Na przełomie lat 1309-1310, na polecenie wielkiego mistrza krzyżackiego, Teodot z Florencji przystąpił do prac nad przebudową dawnej wsi Starogard w miasto – twierdzę. Od około 1313 do 1320 zaczął otaczać 8,4 ha teren zewnętrznym murem obronnym, posadowionym na fundamencie kamiennym, z bastionami w narożnikach i fosą. Potem rozpoczęto budowę bram z basztami, które ukończono w latach 1338-1340.
• Baszty:
  • Gdańska (Szewska) - Powstała około 1325. Najlepiej zachowany obiekt gotyckiej architektury obronnej miasta, stojąca nad kanałem Wierzycy – dawniej fosy. Historycznie baszta pełniła służyła do obrony i strzegła bezpieczeństwa wjazdu do miasta przez Bramę Gdańską, z czasem zmianie uległa jej funkcja na obserwacyjno-obronną, w późniejszych latach znajdowało się w niej więzienie.
  • Tczewska (Młyńska) - Jest rekonstrukcją dawnych umocnień. Na kamiennych fundamentach osadzona została w pierwszej ćwierci XIV wieku. Dzięki prywatnemu właścicielowi w 1986 odtworzona została szachulcowa konstrukcja jej górnej kondygnacji oraz nakrycie dachowe. Dzisiaj wraz z odcinkiem narożnym murów obronnych stanowi urokliwy fragment średniowiecznej panoramy miasta.
  • Narożna (Książęca) - Największa z obecnie zachowanych w Starogardzie i zapewne najstarsza. Fundamenty mogą pamiętać wcześniejszą strażnicę książąt gdańsko-pomorskich lub starszą jeszcze czatownię, co tłumaczyło jej historyczną nazwę.
  • Wodna
• Gotycki kościół farny pw. św. Mateusza z XIV w., według starych przekazów wybudowany na miejscu pogańskiej świątyni Swaroga. Najstarszy zachowany kościół w mieście, początki fary sięgają, gdy powstała osada nad Wierzycą (XIV w.). Pierwotnie miała kształt odpowiadający obecnemu prezbiterium. Krzyżacy rozbudowali kościół, włączając w zwartą architektonicznie bryłę potężny korpus nawowy. Rozplanowano go na osi wschód-zachód w symetrycznym układzie trzech naw rozdzielonych filarami. Zachowane gwieździste sklepienie gotyckie w nawach. Jako nieliczna ze świątyń miejskich na Pomorzu, starogardzka fara otrzymała układ bazylikowych. Kościół aż do XVIII wieku otaczał cmentarz. Zachowały się charakterystyczne okrągłe wgłębienia w cegłach zewnętrznego muru, pochodzące z czasów krzesania ognia na potrzeby kultowe. Od południa umieszczono w XIX wieku kamienną tablicę epitafijną, która wyobraża postać zmarłego w 1483 starosty starogardzkiego i wojewody pomorskiego, Fabiana Legendorfa-Mgowskiego. Nad kruchtą południową w 1999 znalazła się replika najstarszej rzeźby spośród zabytków średniowiecznej snycerki pomorskiej – tzw. „Chrystus Starogardzki. Oryginał datowany na ok. 1320 znajduje się obecnie w Muzeum Diecezjalnym w Pelplinie. W południowej kruchcie jest kamienna kropielnica, którą jak głosi legenda wykuto z ogromnego posągu bóstwa słowiańskiego Swaroga. W kościele znajduje się wielki fresk „Sąd Ostateczny” z około XV w., odkryty dopiero w 1957. W prezbiterium, po prawej stronie znajduje się renesansowy nagrobek Jerzego Niemojewskiego herbu Rola z Lubieńca (zm. 1615), starosty starogardzkiego, wyobrażający leżącą postać zmarłego.
• Pałac Wiechertów (ok. 1900) wraz z zespołem młynów (1872). Tradycje młynarstwa w Starogardzie sięgają 1283, kiedy to wzmiankuje się o istnieniu tutaj młyna wodnego. W 1871 nabył go Franciszek Wiechert przekształcając w wielkie przedsiębiorstwo rodzinne. Eklektyczny pałacyk o wysmakowanych formach zdobniczych, pochodzący z 1893, kiedy to został przebudowany na cele reprezentacyjne rodu Wiechertów.
• Neogotycka synagoga z połowy XIX wieku. Budynek noszący cechy neogotyckiej architektury, na miejscu dawnego dworu krzyżackiego (znoszonego w wojnie szwedzkiej). Powstał w 1849 jako dom modlitwy miejscowej gminy żydowskiej, służyła celom kultowym aż do jesieni 1939.
• Ratusz staromiejski z XVIII/XIX w. Posadowiony został na fundamentach gotyckich, pozostałości dawnego ratusza zniszczonego w pożarze 1484 i przebudowanego w XVIII wieku po zniszczeniach wojny szwedzkiej. Obecny pochodzący z początków XIX wieku, na fundamentach gotyckich, przebudowany ostatecznie w 1893.
• Rynek wraz z zabytkowymi kamienicami, które posadowiono na średniowiecznych fundamentach i piwnicach – zasadniczo pochodzą z XIX i XX wieku.
• kościół św. Katarzyny z 1802. W północno-wschodnim narożniku starogardzkiego Rynku usytuowany jest kościół św. Katarzyny z częściowo zachowanym autentycznym wystrojem wnętrza. Ta trójnawowa świątynia wzniesiona została w 1802 na fundamentach średniowiecznego kościoła, użytkowanego od 1577 przez luteran. Przebudowana w 1873 wieża kościoła św. Katarzyny jest najwyższym obiektem w starej części miasta i stanowi dobry punkt orientacyjny podczas wędrówek po Starogardzie.
• kościół św. Wojciecha z 1936-1939. Zbudowany został w latach 1934-1939 według projektu Kazimierza Ulatowskiego. Inicjatywa budowy tej świątyni pochodziła od ks. Henryka Szumana, zasłużonego kapłana i ofiarnego działacza charytatywnego.
• Szpital dla Nerwowo i Psychicznie Chorych - Kompleks budynków wniesionych w latach 1894-1898 na obszarze blisko 300 ha. Wokół zabudowań szpitalnych rozpościera się stuletni park z interesującymi, rzadkimi nasadzeniami, wśród których występują nietypowe odmiany buka, jodły białe, klony srebrzyste i tuje.
• Pruska zabudowa XIX-wieczna:
  • Gmach Sądu Rejonowego - Zbudowany w końcu XIX wieku w surowym stylu typowym dla pruskiego monomentalizmu, za nim rozciąga się zaplecze więzienne, rozbudowane i powiększone w 1978.
  • Gimnazjum (obecnie Liceum Ogólnokształcące)
  • Biblioteka Miejska im. Bernarda Sychty - Neogotycki budynek zbudowany pod koniec XIX w. Przed I wojną światową kasyno oficerskie pułku artylerii polowej. W latach 1926-1939 siedziba kasyna oficerskiego 2. pułku Szwoleżerów Rokitniańskich.
  • Koszary - Zespół budynków koszarowych z lat 1778-1781, wniesiony na polecenie króla pruskiego Fryderyka II z materiału budowlanego pozyskanego z rozbiórki starościńskich zamków w Borzechowie i Osieku.
  • Szkoła Muzyczna - Budynek stylowej willi z 1888, zbudowanej z czerwonej cegły w stylu nawiązującym do ceglanego renesansu gdańskiego. Od 1978 roku siedziba Państwowej Szkoły Muzycznej I st. im. W. Lutosławskiego
  • Urząd Miejski - Budynek w stylu neogotyckim z czerwonej cegły z dodatkiem glazurowanej, wybudowany w 1900. W 1967 dobudowano na zapleczu piętrowy pawilon biurowy. Pierwotnie siedziba pruskiej landratury z mieszkaniem prywatnym landrata, potem starosty aż do 1948, w okresie międzywojennym biura starostwa. Od czerwca 1975 siedziba Urzędu Miejskiego.

Gospodarka

Część terenów miasta należy do Pomorskiej Specjalnej Strefy Ekonomicznej. Największe przedsiębiorstwa:

• Zakłady Farmaceutyczne "Polpharma" S.A. (wcześniej SZF "Polfa")
• Fabryka Mebli Okrętowych "Famos"
• Destylarnia "Sobieski" (wcześniej Fabryka Wódek Gdańskich, Polmos)
• Perfexim (produkcja grzejników)
• Gillmet
• Huta Szkła Gospodarczego
• Labofarm (produkcja leków ziołowych)

Transport

Drogowy

Starogard Gdański leży przy skrzyżowaniu drogi krajowej nr 22 (szlak Berlin – Królewiec) i drogi wojewódzkiej nr 222; w pobliżu przebiega autostrada A1 - 11km na wschód od miasta węzeł Swarożyn, 9 km na południowy wschód węzeł Pelplin.

Kolejowy

Ze stacji kolejowej w Starogardzie Gdańskim odjeżdżają pociągi do kilku miast w Polsce:

• Chojnice przez Zblewo, Kaliska, Czarna Woda, Czersk
• Tczew

W mieście jest także drugi przystanek kolejowy (nazywany Przedmieście lub Starogard Szlachecki) działający obecnie jako przystanek pociągów towarowych Linii 243. Starogard Gdański-Skórcz.

Komunikacja miejska

W mieście coraz lepiej funkcjonuje komunikacja miejska. W 2007 zakupiono 6 nowoczesnych autobusów Solaris Urbino 10, a w 2008 z taboru MZK wycofano Jelcze. W 2010 natomiast zakupiono (przy dofinansowaniu z Unii Europejskiej) kolejne 5 autobusów marki Mercedes-Benz O530, zwiększając tym samym ogólną liczbę kursujących autobusów do 30.

Sport

KP Starogard

W mieście działa Klub Piłkarski, który założony został w 2008. Obecnie występuje w IV lidze.

SKS Polpharma Starogard Gdański

Klub koszykarski ze Starogardu Gdańskiego, założony w 1993. Występujący obecnie w PLK.

Demografia

Współpraca międzynarodowa

Miasta i gminy partnerskie:

• Białogród nad Dniestrem,
• Diepholz,
• Hillerød,
• Limerick

Osoby związane ze Starogardem

• Daniela Chrapkiewicz – poseł
• Kazimierz Deyna – piłkarz
• Jan Gross – ksiądz luterański
• Andrzej Grubba – tenisista
• Remigiusz Grzela – dramaturg, autor książek
• Iwona Guzowska – bokserka
• Henryk Jankowski – ksiądz
• Stanisław Kryzan – psychiatra
• Dorota Landowska – aktorka
• Sławomir Neumann – starosta powiatu starogardzkiego, poseł
• Edward Pałłasz – kompozytor
• Paweł Papke – siatkarz
• Grażyna Paturalska – poseł
• Marcin Prus – siatkarz
• Stefan Raszeja - lekarz, profesor medycyny sądowej
• Edmund Stachowicz – poseł, obecnie prezydent miasta
• Anna Szarmach – wokalistka
• Henryk Antoni Szuman – ksiądz
• Ryszard Szwoch – historyk miasta i regionu, nauczyciel
• Piotr Wiśniewski - piłkarz
• Kinga Polenz - piłkarka ręczna

Zobacz też

• cmentarz żydowski w Starogardzie Gdańskim
• Starogard Gdański (stacja kolejowa)
• Gmina Starogard Gdański
• Powiat starogardzki
• Dekanat Starogard Gdański