Gniew (miasto)

Gniew (kasz. Gniéw, niem. Mewe) – miasto w woj. pomorskim, nad ujściem Wierzycy do Wisły, w powiecie tczewskim, siedziba gminy miejsko-wiejskiej Gniew. W latach 1975-1998 miasto administracyjnie należało do woj. gdańskiego.

Według danych z 30 czerwca 2009 roku, miasto miało 6759 mieszkańców. Gniew leży na 977 kilometrze Wisły.

Położenie

Gniew leży w widłach utworzonych przez Wisłę oraz uchodzącą do niej Wierzycę. Na tym odcinku Wisła płynie w Dolinie Kwidzyńskiej, która stanowi końcowy fragment tzw. Doliny Dolnej Wisły. Terytorialnie Gniew leży na skraju Pojezierza Starogardzkiego oraz Kociewia.

Według danych z 1 stycznia 2011 r. powierzchnia miasta wynosiła 6,04 km².

Historia

Pierwsze wzmianki o Gniewie w źródłach pisanych pochodzą z 1. poł. XIII w. Jeden z dokumentów określa tę okolicę nazwą "Terra Gymeu". Pierwotna nazwa miejscowości brzmiała Gmiew, choć w średniowieczu funkcjonowała też nazwa Wońsk. niem. to Mewe – stąd do dziś w herbie miasta mewa. Od X w. tereny te należały do państwa Polan i były częścią Pomorza Gdańskiego. Po podziale kraju przez Bolesława Krzywoustego Gniew przypadł kasztelanii starogardzkiej. Później ziemie te przypadły książętom Świecia, a w 1229 od Sambora i Świętopełka otrzymało je oliwskie opactwo cysterskie. W drugiej połowie XIII w. Sambor odebrał Gniew cystersom i w 1276 przekazał Krzyżakom w zamian za pomoc w walce ze Świętopełkiem. Zakon, dla którego była to pierwsza posiadłość na lewym brzegu Wisły, przejął gród ostatecznie w 1282. Ważne położenie strategiczne zdecydowało o budowie tu zamku. Po zbudowaniu warowni w 1297 Krzyżacy lokowali miasto na prawie chełmińskim i rozpoczęli akcję osadniczą.

Miasto kilkakrotnie przechodziło z rąk do rąk w latach 1410-1466, by po pokoju toruńskim stać się częścią państwa polskiego. W późniejszych latach starostą gniewskim był m.in. Jan Sobieski, późniejszy król Polski, który zbudował tu m.in. Pałac Marysieńki dla swojej żony Marii Kazimiery.

W 1626 podczas II wojny polsko-szwedzkiej w okolicach Gniewa doszło do starcia między siłami Rzeczypospolitej i Szwecji. Bitwa zakończyła się zwycięstwem wojsk Gustawa Adolfa. Była to druga w historii porażka polskiej husarii.

Miasto podupadło na tle ogólnego kryzysu gospodarczego i politycznego Rzeczypospolitej w XVII i XVIII w. Kiedy wskutek I rozbioru Polski w 1772 Gniew wcielony został do Prus, liczył sobie zaledwie 850 mieszkańców. W latach 1818-23 wzniesiony został na rynku kościół dla ewangelickich mieszkańców miasta.

W 1905 Gniew liczył 4033 mieszkańców, z czego niemal 43 proc. stanowiła ludność niemiecka. Na mocy traktatu wersalskiego Gniew w 1920 wrócił do Polski. W 1921 wielki pożar bezpowrotnie spustoszył wnętrza zamku.

W czasie II wojny światowej hitlerowcy urządzili w zamku obóz dla przymusowo wysiedlanej ludności polskiej z Tczewa i okolic. Pod koniec wojny Niemcy zażarcie bronili miasta, aby osłonić drogę odwrotu z Tczewa i Gdańska. Ostateczne zakończenie walk nastąpiło 7 marca 1945.

II wojna światowa zakończyła wielowiekową koegzystencję ludności polskiej i niemieckiej w mieście. W 1957 rozebrany został kościół ewangelicki.

Zabytki

• Zamek krzyżacki z końca XIII wieku.
• Pałac Marysieńki zbudowany przez Jana Sobieskiego, wówczas starostę gniewskiego, dla żony Marii Kazimiery w drugiej połowie XVII w. Wbudowany w kompleks zamkowy, jedną stroną zwrócony ku zamkowi, drugą ku Wiśle. Zniszczony przez obsunięcie się skarpy i odbudowany na fundamentach dwóch zabudowań gospodarczych, mieści dziś hotel.
• Stare Miasto o zachowanym średniowiecznym układzie przestrzennym, z szachownicowym układem ulic i centralnie położonym kwadratowym rynkiem (pl. Grunwaldzki). Dominuje niska zabudowa, a kamienice pochodzą z XV-XIX w. Pośrodku rynku gotycki ratusz, pełniący do dziś swoją funkcję.
• Gotycki kościół parafialny pw. św. Mikołaja, położony w południowo-zachodnim narożniku rynku, zbudowany w XIV w., zrekonstruowany w XIX w. Budowla trójnawowa z wyodrębnionym prezbiterium oraz wieżą dzwonną wtopioną w nawę środkową.
• Pozostałości murów obronnych miasta i zespołu zamkowego.

Edukacja

• Przedszkole
• Szkoła Podstawowa im. Jan III Sobieskiego
• Gimnazjum im. gen Józefa Hallera
• Zespół Szkół Ponadgimnazjalnych im. ks. Henryka Mrossa

Gospodarka

W Gniewie działa m.in. Rolls-Royce Marine Poland Sp. z o.o. (dawniej Zakłady Mechanizmów Okrętowych "Fama") oraz Saint-Gobain Construction Products Polska, WEBER Zakład Produkcyjny Gniew (fabryka keramzytu).

Wspólnoty religijne

• Kościół św. Mikołaja w Gniewie
• Parafia św. Mikołaja w Gniewie

Miasta partnerskie

• Castelmassa (Włochy)
• Pelplin (Polska)
• Owidiopol (Ukraina)
• Ostróg (Ukraina)

Zobacz też

• Gniew (stacja kolejowa)
• Synagoga w Gniewie
• Stara Synagoga w Gniewie
• Cmentarz żydowski w Gniewie
• Ratusz w Gniewie
• powiat gniewski
• Szlak Zamków Gotyckich