Czeladź (miasto)

Czeladź – miasto i gmina w południowo-zachodniej Polsce, w województwie śląskim, w powiecie będzińskim, położona w Zagłębiu Dąbrowskim, nad rzeką Brynicą, w centrum Górnośląskiego Okręgu Przemysłowego. Jest najstarszym miastem powiatu będzińskiego oraz całego Zagłębia Dąbrowskiego, prawa miejskie otrzymało w XIII w.

Według danych z 30 czerwca 2010 r. miasto miało 33 556 mieszkańców.

Położenie

Według danych z 1 stycznia 2010 r. powierzchnia miasta wynosiła 16,38 km². Miasto stanowi 4,5% powierzchni powiatu.

Graniczy z miastami: Będzin, Sosnowiec, Katowice oraz Siemianowice Śląskie.

Środowisko naturalne

Według danych z roku 2002 Czeladź ma obszar 16,57 km², w tym użytki rolne 49%.

• Rzeka Brynica
• Wzgórze Borzecha (281m npm)
• parki miejskie:
  • Park Jordana (pow. 7 ha) zlokalizowany jest wzdłuż ul. Katowickiej
  • Park Miejski im.Tadeusza Kościuszki( pow. 2,4 ha) - leży w centralnej części miasta w dolinie Brynicy przy ul. Katowickiej i 1 Maja
  • Park Grabek - położony na prawym brzegu rzeki Brynicy
  • Park Prochownia (pow. 4,43 ha) - leży w północnej części dzielnicy Piaski
  • Park przy ul. Kościuszki w dzielnicy Piaski (pow. 1,4 ha)
  • Park przy ul. Mickiewicza w dzielnicy Piaski (pow. 1,5 ha)
  • Park przy ul. 21 Listopada (pow. 3 ha)
  • Park przy budynku Dyrekcji kopalni Saturn ( pow. 1 ha)
  • Ogród Morwowy (pow. 3,4 ha) - przy dawnej kopalni "Saturn" w dolinie Brynicy.

Historia

Miasto powstało w XIII wieku, dość wcześnie otrzymało prawa miejskie i od 1238 r. wymieniane jest jako miasto.

W latach 1443-1790 wchodziło w skład księstwa siewierskiego. Było ważnym ośrodkiem wydobycia węgla kamiennego (kopalnia "Saturn" dawniej "Czeladź"). W czasie II wojny światowej obowiązywała niemiecka nazwa miasta: Häuerstadt.

W latach 1957-1975 Czeladź była miastem na prawach powiatu. W latach 1975-1998 miasto administracyjnie należało do województwa katowickiego.

W 1998 roku w Czeladzi zostało wybudowane pierwsze centrum handlowe M1 w Polsce.

Zabytki

• Neoromański kościół św. Stanisława Biskupa i Męczennika z bogatym wyposażeniem które stanowią m.in.: oryginalne organy z 1637 r., XVII-wieczne monstrancje i kielichy. W kościele znajduje się również relikwiarz z relikwiami licznych świętych, m.in.: św. Franciszka z Asyżu, św. Wojciecha, św. Stanisława Kostki, św. Ojca Pio,

• Zabytkowy układ architektoniczny starego miasta z XIII w.
• Budynek dawnego domu ariańskiego z 1. poł. XVII w.
• Dom przy ulicy Kościelnej z końca XVIII w.
• Kamienica w Rynku 1. poł. XIX w.
• Drewniane domy mieszkalne z XVIII-XIX wieku;
• Kapliczka przydrożna z figurą Chrystusa Salwatora przy ul. Wojkowickiej (XIX w.);
• Zabytkowe osiedle górnicze w dzielnicy Piaski
• Pałac "Pod Filarami", wybudowany w stylu neoklasycystycznym przez Kopalnię "Saturn" w 1924 roku.
• Mury obronne na Starym Mieście odkryte w grudniu 2006 roku (obecnie w trakcie badań archeologicznych).

Gospodarka

Na pokopalnianych terenach funkcjonuje obecnie Centralny Zakład Odwadniania Kopalń. W mieście swoje siedzimy mają m.in.: filia fabryki urządzeń grzewczych "Buderus", PEG S.A. Przedsiębiorstwo Elektrotechniki Górniczej, Man-Star Trucks (regionalne centrum obsługi samochodów MAN) oraz Bergerat Monnoyeur Sp. z o.o - przedstawiciel marki CATERPILLAR (Siedziba Regionu Katowice). Ponadto istnieją zakłady ceramiczne Cerkolor Sp. z o.o (dawniej "Józefów") i wiele innych średnich i małych firm, które kształtują gospodarcze oblicze miasta.

We Wschodniej Strefie Ekonomicznej stale rozbudowują się wielkie centra logistyczne: GLS (General Logistics Systems Poland Sp. z o.o.), Alliance Silesia Logistics Center oraz Panattoni Park Czeladź.

W mieście znajduje się Centrum Handlowe "M1" (pierwsze w Polsce) i hurtownia budowlana Platforma. W Czeladzi jest również osiem dyskontów spożywczych: Biedronka (5 sklepów), Lidl, Polo Market oraz Netto. Stacje paliw w Czeladzi obsługiwane są m.in. przez firmy: Orlen (2 lokalizacje), BP, Shell, Statoil, Neste oraz mniejsze stacje prywatne.

W mieście znajdują się następujące hotele:

• Hotel Szafran - czterogwiazdkowy, tuż obok restauracja Szafranowy Dwór
• Pałac Saturna - termy rzymskie, hotel, spa
• Hotel Rycerski
• Hotel MOSiR

Czeladź posiada udziały w Górnośląskim Towarzystwie Lotniczym S.A., które zarządza Międzynarodowym Portem Lotniczym Katowice w Pyrzowicach (0,003%) oraz akcje Tramwajów Śląskich S.A. (0,74%). Czeladź należy do zgromadzenia Komunikacyjnego Związku Komunalnego Górnośląskiego Okręgu Przemysłowego.

Struktura demograficzna mieszkańców Czeladzi wg danych z 31 grudnia 2007 r.:

Według danych z roku 2002 średni dochód na mieszkańca wynosił 1286,03 zł.

Oświata

Placówki oświatowe w mieście:

• Miejski Zespół Szkół (Szkoła Podstawowa nr 2 + Gimnazjum nr 1)
• Zespół Szkół Nr 1 w Czeladzi
• Zespół Szkół Nr 2 w Czeladzi
• Szkoła Podstawowa nr 1 w Czeladzi
• Szkoła Podstawowa nr 3 w Czeladzi
• Szkoła Podstawowa nr 7 w Czeladzi
• Gimnazjum nr 2 w Czeladzi
• Gimnazjum nr 3 w Czeladzi
• Żłobek Miejski w Czeladzi
• Przedszkole Publiczne nr 1
• Przedszkole Publiczne nr 4
• Przedszkole Publiczne nr 5
• Przedszkole Publiczne nr 7
• Przedszkole Publiczne nr 9
• Przedszkole Publiczne nr 10
• Przedszkole Publiczne nr 11
• Prywatne Domowe Przedszkole im. Papy Smerfa
• Zespół Szkół Specjalnych w Czeladzi
• Kolegium Pracowników Służb Społecznych

Kultura

Życie kulturalne jest wspierane przez takie instytucje jak: Muzeum Saturn, Miejska Biblioteka Publiczna im. Marii Nogajowej, Spółdzielczy Dom Kultury "Odeon", Galeria Elektrownia (wpisana na Szlak Zabytków Techniki), Stowarzyszenie Art Traffic, KWK Zapaść (Kopalnia Wspaniałych Klimatów) oraz Stowarzyszenie Miłośników Czeladzi. Planowane jest utworzenie Miejskiego Domu Kultury w dzielnicy Piaski w obiekcie dawnego skateparku Traffic.

Sport

W mieście działają trzy kluby sportowe. Miejski Czeladzki Klub Sportowy posiada V ligę piłki nożnej. KS Górnik Piaski bazuje na stale rozwijającej się drużynie piłkarskiej grającej w IV lidze. W 2010r. powstała Akademia Piłki Nożnej Czeladź, która szkoli dzieci i młodzież do wieku juniora. W sezonie 2011/2012 Akademia Piłki Nożnej Czeladź prowadzi rozgrywki w Śląskiej Lidze Trampkarzy rocznika 99/2000.

• Akademia Piłki Nożnej Czeladź
• Miejski Czeladzki Klub Sportowy
• Górnik Piaski
• MOSIR Czeladź

Transport

Przez miasto przebiega droga krajowa nr 94 z Wrocławia do Krakowa. Po granicy z Będzinem przebiega także droga krajowa nr 86 z Tychów do węzła drogowego w Podwarpiu. Komunikację autobusową zapewniają linie 11, 27, 35, 42, 43, 61, 88, 100, 133, 235, 723, 800, 814, 911, 935. Umożliwiają one dojazd do Będzina, Sosnowca, Katowic, Siemianowic Ślaskich, Dąbrowy Górniczej oraz Wojkowic.

Administracja i polityka

Czeladź jest gminą miejską. Mieszkańcy wybierają do Rady Miejskiej w Czeladzi 21 radnych. Organem wykonawczym samorządu jest burmistrz miasta, którym obecnie jest Teresa Kosmala.

W Czeladzi mieszka aktualnie senator RP Czesław Ryszka (PiS) – wybrany z okręgu częstochowskiego.

Miasta partnerskie

• Auby
• Żydaczów
• Viesite
• Várpalota

Wspólnoty religijne

Kościoły katolickie

• Parafia św. Mateusza Apostoła w Czeladzi
• Parafia Świętych Archaniołów Michała, Gabriela, Rafała w Czeladzi
• Parafia Najświętszej Maryi Panny Bolesnej w Czeladzi
• Parafia św. Stanisława BM w Czeladzi
• Parafia św. Wojciecha BM w Czeladzi

Inne

• Świadkowie Jehowy - zbory z Salami Królestwa

Czeladzianie

Zobacz też

• Czeladź
• Synagoga w Czeladzi
• Cmentarz żydowski w Czeladzi
• Czeladzka Spółdzielnia Mieszkaniowa
• Dzielnica Piaski