Bytom

Bytom (łac. Bitom, Bithom, niem. Beuthen, śl-niem. Beuthn, śląs. Bytůń) – miasto na prawach powiatu, położone w południowej Polsce, w województwie śląskim, na Wyżynie Śląskiej, w centrum konurbacji górnośląskiej.

Warunki naturalne

Położenie

Bytom położony jest w centralnej części Wyżyny Śląskiej na Wyżynie Miechowickiej, części Płaskowyżu Bytomsko-Katowickiego. Położenie geograficzne Bytomia wyznaczają współrzędne: 50°19' i 50°26' szerokości geograficznej północnej oraz 18°47' i 18°58' długości geograficznej wschodniej.

Miasto znajduje się na średniej wysokości 280-290 m n.p.m., wahając się od 249 m n.p.m. w dolinie rzeki Bytomki do 346 m n.p.m. w rejonie rezerwatu Segiet.

W rejonie Bytomia wydziela się kilka mniejszych jednostek morfologicznych. Centralny obszar miasta zajmuje Wyżyna Miechowicka otoczona od północy dolinami Dramy, Szarlejki i Brynicy, od południa Bytomką, natomiast od wschodu Wyżyna Miechowicka przechodzi w Wyżynę Siemianowicką. Północna część Bytomia znajduje się na terenie Garbu Tarnogórskiego.

Geologia

Podłoże Wyżyny Miechowickiej, na której leży Bytom, stanowią łupki i piaskowce z pokładami węgla kamiennego i rudy żelaza z okresu karbonu. W Niecce Bytomskiej, leżącej w północnej części wyżyny, zalegają triasowe skały od pstrego piaskowca do wapienia muszlowego z dolomitami, w których znajdują się rudy cynku, ołowiu i żelaza. Górną warstwę stanowią gliny, piaski i żwiry z epoki plejstocenu.

Gleba

Pierwotnie na terenie Bytomia występowały gleby bielicowe i brunatnice, powstałe na osadach polodowcowych lub w dolinie Bytomki, na nanosach rzecznych. Obecnie, ze względu na intensywną działalność człowieka oraz zanieczyszczenie gleby (szczególnie groźne metalami ciężkimi: ołowiem i kadmem), podobnie jak całe środowisko, zostały przeobrażone.

Klimat

Bytom wraz z całym obszarem Górnośląskiego Okręgu Przemysłowego leżą w obrębie śląsko-krakowskiej dzielnicy klimatycznej. Charakteryzuje ją przewaga wpływów oceanicznych nad kontynentalnymi oraz sporadyczne oddziaływanie docierających tu od południowego zachodu przez Bramę Morawską mas powietrza zwrotnikowego. Docierają tu również zimne masy powietrza arktycznego z północy – głównie w chłodnej połowie roku.

Wilgotność względna powietrza waha się od 68 do 84%. Średnia temperatura stycznia wynosi ok. -3 °C, lipca +16,8 °C, roczna +8,12 °C. Średnia roczna suma opadów wynosi ok. 723 mm, najwyższe opady są w lipcu, a najniższe w lutym. Bytom, podobnie jak i cały obszar Górnośląskiego Okręgu Przemysłowego, cechuje także dość długi okres zalegania pokrywy śnieżnej oraz stosunkowo duża jej przeciętna grubość w porównaniu do nizinnych terenów Polski środkowej.

Wody

Bytom położony jest w wododziale Wisły i Odry. Większa część terytorium miasta leży w dorzeczu Odry i odwadniana jest przez Bytomkę oraz Potok Rokitnicki będący jej dopływem. Reszta miasta oddaje wody do Szarlejki i Brynicy.

Na terenie miasta znajduje się kilkadziesiąt stawów, utworzonych głównie w wyrobiskach i zapadliskach. Kilkanaście z nich znajduje się na terenie zespołu przyrodniczo-krajobrazowego "Żabie Doły".

Przyroda

Około 20 procent powierzchni miasta zajmują lasy znajdujące się głównie w północno-zachodniej części miasta. Większość z nich zostały nasadzone sztucznie, z przewagą sosny, świerka i buka.

W mieście znajduje się szereg osobliwości przyrodniczych. Należą do nich rezerwat leśny Segiet. W jego sąsiedztwie ochroną objęto nieczynne kamieniołomy dolomitu Blachówka ze skamieniałościami morza triasowego, formami krasowymi dolomitu oraz miejsce gniazdowania ptaków, także drapieżnych.

Na granicy Bytomia, Chorzowa i Piekar Śląskich znajduje się zespół przyrodniczo-krajobrazowy Żabie Doły, na terenie którego występuje ponad 100 gatunków ptactwa.

Na terenie miasta znajduje się także park miejski założony w 1870 roku.

Rozwój administracyjny

Pierwsze przedmieścia Bytomia powstały w średniowieczu i mieściły się poza murami obronnymi miasta, były to Błotnica, Dyngos, przedmieście Gliwickie oraz Krakowskie. Z czasem miasto wchłonęło pobliskie wsie, osady i kolonie – Małe Pole (Kleinfeld), Duże Pole (Grossfeld) oraz Dąbrowę Miejską.

Do 1922 roku dzielnicą (eksklawą nie łączącą się bezpośrednio z resztą miasta) Bytomia był Czarny Las – późniejszy Nowy Bytom. Odłączony został od od reszty miasta przez poplebiscytową granicę.

W 1927 roku do Bytomia przyłączono Rozbark, który obecnie został w większości wchłonięty przez centrum. W 1951 roku w wyniku reformy administracyjnej zlikwidowano powiat bytomski a do miasta jako dzielnice przyłączono Bobrek, Karb (gmina Bobrek-Karb), Łagiewniki (gmina Łagiewniki), Miechowice (gmina Miechowice) oraz Szombierki (gmina Chruszczów). Po reformie administracyjnej w 1975 roku zniesiono podział na dzielnice a nowymi częściami Bytomia stały się Stolarzowice i Górniki (gmina Stolarzowice) oraz Radzionków z dzielnicami Rojca, Stroszek, Vitor, Sucha Góra i Blachówka.

1 stycznia 1998 roku Radzionków, wraz z dzielnicą Rojca, ponownie stał się samodzielnym miastem.

W latach 1945-1950 Bytom należał do województwa śląsko-dąbrowskiego, zaś w latach 1950-1998 do województwa katowickiego (w okresie 1953-1956 funkcjonującym pod nazwą województwa stalinogrodzkiego).

Demografia

Ludność Bytomia na przestrzeni ostatnich 4 stuleci

uwaga: do Bytomia w latach 1975-1997 włączono Radzionków

Największą populację Bytom odnotował w 1987 r. – wg danych GUS 239 800 mieszkańców.

Historia

Najważniejsze daty:

• 1123 – pierwsza wzmianka o miejscowości, pod nazwą Bitom
• 1179 – odłączenie Bytomia od Małopolski i włączenie do księstwa raciborskiego
• 1241 – najazd Tatarów (Mongołów)
• 1253 – pierwsza wzmianka o kościele NMP
• 1254 – lokacja miasta na prawie magdeburskim
• 1258 – powstaje kościół i klasztor franciszkanów
• 1281 – w granicach Księstwa Bytomskiego (Piastowie śląscy)
• 1289 – książę bytomski Kazimierz składa hołd lenny królowi Czech Wacławowi – Bytom zaczyna należeć do Królestwa Czech
• 1355 – umiera książę Bolko i wygasa bytomska linia Piastów
• 1367 – nałożenie interdyktu na miasto i kryzys gospodarczy
• 1369 – podział miasta i zamku
• 1428 – pierwsza wzmianka o istnieniu szkoły parafialnej
• 1430 – miasto zdobywają husyci
• 1526 – miasto przechodzi pod władzę austriackich Habsburgów
• 1697 – ziemia bytomska uzyskała status Wolnego Państwa Stanowego
• 1742 – po przegranej przez Austrię wojnie z Prusami Bytom staje się częścią Królestwa Prus
• 1821 – powstanie huty cynku Klara
• 1835 – powstanie huty żelaza Pokój
• 1859 – doprowadzenie linii kolejowej ze stacją w Karbiu
• 1862 – wprowadzono gazowe oświetlenie ulic
• 1868 – budowa pierwszego dworca kolejowego
• 1870 – powstaje kopalnia Rozbark (niem. Heinitz)
• 1871 – wraz z Prusami Bytom wchodzi w skład Rzeszy Niemieckiej
• 1872 – powstaje kopalnia Centrum (niem. Karsten Centrum)
• 1873 – powstaje kopalnia Szombierki (niem. Hohenzollern)
• 25 września 1895 – powstaje Towarzystwo Gimnastyczne "Sokół" założone przez robotnika Józefa Tucholskiego
• 1898 – uruchomienie tramwaju elektrycznego
• 1900 – pierwsza premiera w nowym teatrze miejskim
• 1905 – założenie polskiego chóru "Jedność"
• 1918 – powstaje Naczelna Rada Ludowa (podkomisariat)
• 1919 – założenie w Bytomiu Głównego Komitetu Wykonawczego Polskiej Organizacji Wojskowej Górnego Śląska
• 21 lutego 1919 – założono klub sportowy Szombierki Bytom początkowo pod nazwą Poniatowski
• 18 sierpnia 1919 – w I powstaniu śląskim nieudany atak 150 powstańców Jana Lortza na koszary Reichswery oraz nieudany atak 9 powstańców na hotel Skrocha w celu opanowania wojskowej centrali telefonicznej.
• 4 stycznia 1920 – założono klub Polonia Bytom
• 1920 – założono w Bytomiu Towarzystwo Przyjaciół Nauk na Śląsku
• 27/28 maja 1920 – nieudany atak niemieckich bojówek na Hotel Lomnitz, gdzie miał siedzibę Polski Komisariat Plebiscytowy
• czerwiec 1920 – powstaje w Bytomiu Związek Hallerczyków
• 25 sierpnia 1920 – w Bytomiu podpisano umowę kończącą II powstanie śląskie
• 20 marca 1921 – plebiscyt górnośląski: w Bytomiu 28.889 (74,1%) głosujących opowiada się za przynależnością miasta do Niemiec, 10.102 (25,9%) za przyłączeniem do Polski, natomiast w powiecie bytomskim proporcje były znaczne na korzyść Polski – 62 965 głosów za Polską wobec 43 646 głosów za Niemcami. Jednak wyniki plebiscytu odczytano globalnie, co spowodowało przyłączenie Bytomia do Niemiec
• 2/3 maja 1921 – podczas III powstania zajęcie na krótko Bytomia atakiem z Rozbarku i Miechowic przez powstańczy pułk Czesława Paula z Grupy "Wschód" i wyparcie powstańców przez rozjemcze wojska francuskie
• koniec maja 1921 – zajęcie przez powstańców dworca kolejowego
• 4 lipca 1921 – zabicie przez niemieckie bojówki dowódcy francuskiego garnizonu majora Bernarda Montallegre
• 5 lipca 1921 – zajęcie miasta przez wojska brytyjskie
• 1922 – przejęcie miasta przez Niemców
• listopad 1922 – siedziba Górnośląskiego Trybunału Rozjemczego
• 1929 – zbudowano stadion sportowy Hindenburg-Kampfbahn (obecny stadion TS Polonia Bytom)
• 8 listopada 1932 – otwarcie polskiego gimnazjum w Niemczech (dziś budynek Szpitala Zakaźnego w al. Legionów), którego tradycje kontynuuje I Liceum Ogólnokształcące im. Jana Smolenia przy ul. Strzelców Bytomskich
• 9 na 10 listopada 1938 – Noc kryształowa, bojkot żydowskich sklepów i przedsiębiorstw, spalenie głównej synagogi
• 27 stycznia 1945 – zajęcie miasta przez Armię Czerwoną.
• 18 marca 1945 przekazanie miasta administracji polskiej.
• 1945 – przybycie do miasta pierwszych Polaków z Kresów Wschodnich, Bytom staje się jednym z większych skupisk Kresowian.
• 14 czerwca 1945 – pierwsza premiera w Operze Śląskiej
• 1948 – powstanie Klubu Literackiego pod kierownictwem Władysława Studenckiego
• 17 marca 1951 do Bytomia przyłączone zostają jako jego dzielnice gminy Bobrek-Karb, Łagiewniki, Miechowice i Szombierki (wówczas Chruszczów).
• 1954 – Polonia Bytom mistrzem Polski w piłce nożnej
• 1962 – Polonia Bytom mistrzem Polski w piłce nożnej
• 1975 – kolejna reforma administracyjna – do Bytomia przyłączone zostają jako dzielnice Górniki, Radzionków, Stolarzowice i Sucha Góra
• 1979-1980 – wyburzanie kwartału zabytkowych kamienic w ścisłym centrum Bytomia pomiędzy: pl. Kościuszki-ul. Piekarską-ul. Jainty-ul. Pokoju – dziś w tym miejscu stoi Centrum Handlowe Agora
• 1980 – Szombierki Bytom mistrzem Polski w piłce nożnej
• 1988 – powstanie oddziału Towarzystwa Miłośników Lwowa (aktualnie) Towarzystwo Miłośników Lwowa i Kresów Południowo-Wschodnich i kabaretu Pacałycha.
• 1989 – powstanie oddziału Towarzystwa Społeczno-Kulturalnego Ludności Pochodzenia Niemieckiego przekształcone w Towarzystwo Społeczno-Kulturalne Niemców Województwa Śląskiego oddział w Bytomiu).
• 1998 – Radzionków oddziela się od Bytomia i ponownie staje się odrębnym miastem
• 1991 – powstanie Śląskiego Teatru Tańca
• 2007 – Bytom wchodzi w skład Górnośląskiego Związku Metropolitalnego

Polityka

Bytom jest miastem na prawach powiatu. Mieszkańcy wybierają do rady miasta 25 radnych. Organem wykonawczym jest prezydent miasta. Siedzibą władz jest Urząd Miasta przy ul. Parkowej.

Na czele bytomskiej Rady Miejskiej stoi Damian Doniec, a jego zastępcami Piotr Kardasz, Grzegorz Nowak i Jerzy Rogowski. W Radzie Miasta zasiadają radni Platformy Obywatelskiej oraz lokalnych komitetów wyborczych.

W wyborach parlamentarnych w 2007 roku do sejmu i senatu trafiło trzech bytomskich polityków: Jacek Brzezinka (poseł PO), Wojciech Szarama (poseł PiS) oraz Andrzej Misiołek (senator PO).

Bytom jest członkiem Górnośląskiego Związku Metropolitalnego, Związku Miast Polskich oraz Związku Powiatów Polskich.

Prezydent

Prezydentem Bytomia w wyborach samorządowych w 2010 roku został Piotr Koj. Wygrał w drugiej turze wynikiem 52,93%. Prezydenci Bytomia:

• Janusz Paczocha (1990-1994)
• Józef Korpak (1994–1996)
• Marek Kińczyk (1996–1998)
• Krzysztof Wójcik (1998–2006)
• Piotr Koj (od 2006)

Architektura

Układ urbanistyczny

W Bytomiu zachowany został układ urbanistyczny średniowiecznego miasta typowy dla ówczesnych miast europejskich, lokowanych na prawie niemieckim.

Z rogów prostokątnego rynku wybiegały pod kątem prostym po dwie ulice, a ponadto dwie w połowie dłuższych boków – z pierzei północnej i południowej. Kościół farny ulokowany był poza rynkiem świadcząc o jego przedlokacyjnym pochodzeniu. Obecny wygląd rynku, odbiegający od pierwotnego, jest wynikiem przebudów po II wojnie światowej.

Wyburzenie zniszczonego po wojnie kwartału zabudowy w pierzei zachodniej spowodowało, że dzisiejszy rynek jest dwa razy większy od średniowiecznego. W miejscu usuniętej zabudowy stały co najmniej dwa bytomskie ratusze, z tego ostatni pochodzący z 1877 roku. Z przeprowadzonych na płycie rynku wykopalisk wiadomo, że co najmniej do XVI wieku niewielki murowany ratusz znajdował się pośrodku placu.

Pod koniec XIII wieku miasto posiadało mury obronne z łamanego kamienia, z łupinowymi basztami. W XVI wieku fortyfikacje zostały wzmocnione wałem ziemnym. W skład fortyfikacji wchodził także nieistniejący zamek książęcy znajdujący się na placu Grunwaldzkim od XIII wieku, a niszczejący po podziale w 1369 roku. Do miasta prowadziły bramy Pyskowicka, Gliwicka i Krakowska. Mury obronne miasta wyburzono w pierwszej połowie XIX wieku, do dziś zachowały się zaledwie małe fragmenty. Pamiątką po warownym grodzie są nazwy ulic Wałowej i Murarskiej. Średniowieczne nazwy zachowały również Krakowska, Gliwicka, Krawiecka, Browarniana i Rzeźnicza.

Widocznym śladem po rozwoju przestrzennym Bytomia na przełomie XIX i XX wieku jest ciąg placów prowadzący od Rynku poprzez plac Grunwaldzki, plac Sobieskiego do placu Akademickiego, uzupełniony leżącym nieco na uboczu placem Słowiańskim. Ścisłe centrum tworzy od drugiej połowy XIX wieku po dziś dzień położony na zachód od rynku plac Kościuszki wraz z głównym deptakiem miasta, ulicą Dworcową.

Zabytki

Lista zabytków znajdujących się Bytomiu:

• Średniowieczny układ urbanistyczny centrum miasta. Owalny plan zabudowy, prostokątny rynek i szachownicowy układ ulic.
• Wzgórze św. Małgorzaty – od XI w. istniał tu warowny gród. Dziś znajduje się tu kościół św. Małgorzaty z 1881 r. oraz cmentarz parafialny.
• Kościół Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny – wzniesiony przed 1254 r. (prawdopodobniej ok. 1230 r.); gotycki, przebudowany na początku XVI i w połowie XIX wieku; we wnętrzu obraz Madonny Bytomskiej z ok. 1415 r.
• Park miejski założony w 1870 r.
• Piwnice Gorywodów – gotyckie podziemia z końca XIII w. wymurowane z dolomitu.
• Kościół św. Wojciecha – (dawniej Mikołaja) wzniesiony w XIII w.; w XV w. przebudowany w XVIII w. W latach 1833 – 1945 kościół parafialny parafii ewangelicko-augsburskiej
• Kościół Świętego Ducha – barokowa kaplica wzniesiona w latach 1721-1728 na miejscu wcześniejszej drewnianej (wzniesionej przez Kazimierza księcia bytomskiego w XIII w.)
• Krzyż pokutny w kształcie litery T przy ulicy św. Cyryla i Metodego w Łagiewnikach. Prawdopodobnie z XIII – XIV wieku.
• Kościół św. Jacka – neoromański, wzniesiony w latach 1908-1911.
• Kościół Świętej Trójcy – neogotycki, wzniesiony w 1886
• Kościół św. Barbary – neoromański, wzniesiony w 1928.
• Budynek Opery Śląskiej – wzniesiony w latach 1899-1903 w stylu klasycystycznym.
• Cmentarz Mater Dolorosa – założony w 1876 r. z wieloma zabytkowymi nagrobkami.
• Cmentarz Żydowski – założony w 1866 r.
• Budynek I LO – ekspresyjny wzniesiony w 1929 r.
• Budynek IV LO – secesyjny wzniesiony w 1901 r.
• Budynek Szkoły Muzycznej – wzniesiony w latach 1867-1870 w stylu neogotyckim.
• Budynki sądu i aresztu śledczego – neogotyk (1860 r.); sąd w stylu neorenesansowym.
• Budynek Poczty – neorenesansowy wybudowany w latach 1905-1909.
• Budynek filii Muzeum Górnośląskiego – eklektyczny, wybudowany w latach 1897-1898.
• Liczne zabytkowe kamienice z XIX i XX w. (secesyjne, neorenesansowe, neogotyckie, eklektyczne)
• Zabytkowe osiedle robotnicze "Kolonia Zgorzelec" z przełomu XIX i XX wieku.
• Ruiny Pałacu Wincklerów z lat 1812-1817 w dzisiejszej bytomskiej dzielnicy Miechowice (niem. Miechowitz), zniszczonego w 1945, wraz z pozostałością po dawnym parku pałacowym.
• Szyb Krystyna zabytkowy szyb Kopalni Szombierki z wieżą z 1929 roku o unikatowy kształcie.

Kultura

Lista placówek kulturalnych w Bytomiu:

• Miejska Biblioteka Publiczna
• Muzeum Górnośląskie
• Śląski Teatr Tańca
• Opera Śląska
• Cinema City (8 sal kinowych, 1375 miejsc) przy galerii handlowo-rozrywkowej Agora
• Bytomskie Centrum Kultury
• 2 Młodzieżowe Domy Kultury
• Centrum Sztuki Współczesnej Kronika
• Śląska Galeria Sztuki
• Galeria Sztuki Użytkowej Stalowe Anioły
• Galeria "Rotunda" MBP
• Galeria "Suplement"
• Galeria/Restauracja "Klub Brama"
• Galeria "Pod Czaplą"
• Galeria "Platforma"
• Galeria "Pod Sztrychem" przy Młodzieżowym Domu Kultury – ul. Powstańców Warszawskich 12
• Galeria Sztuki "Od Nowa 2"
• Galeria SPAP "Plastyka" – Galeria "Kolor"
• Galeria "Stowarzyszenia.Rewolucja.Art.Pl"
• Galeria-herbaciarnia "Fanaberia"
• Chór Mieszany pw. św. Grzegorza Wielkiego
• Towarzystwo Społeczno – Kulturalne Niemców Woj. Śląskiego – Oddział Bytom

Imprezy cykliczne

• Bytomska Noc Świętojańska
• Międzynarodowy Konkurs Wokalistyki Operowej im. Adama Didura
• Międzynarodowa Konferencja Tańca Współczesnego
• Festiwal Teatralny Teatromania
• Dni Bytomia
• Bytomska Jesień Literacka
• Festiwal Piosenki Poetyckiej "Kwiaty na kamieniach"
• Festiwal Muzyki Nowej

Media

W mieście wydawane jest kilka gazet lokalnych:

• Życie Bytomskie – tygodnik, nakład 16 tys. egz. (lipiec 2011) – wydawany od 1956
• Polska Dziennik Zachodni – dodatek bytomski
• Bytomska Gazeta Miejska
• Bytomski Dom – periodyk, wydawany przez ZBM Bytom (także w wersji elektronicznej)
• Rynek 7 – bezpłatny miesięcznik wydawany przez UM Bytom, nakł. 3 tys. egz. (czerwiec 2011)

• Kurier Bytomski
• Merkuriusz
• Dziennik Górnośląski

• Radio Rodło Bytom – Aktualnie istnieje pod nazwą Planeta FM

Edukacja i nauka

Obecnie w mieście istnieją 2 żłobki, 43 przedszkola, 27 szkół podstawowych, 22 gimnazja i 34 szkoły średnie w tym 11 liceów ogólnokształcących (m.in. I Liceum Ogólnokształcące im. Jana Smolenia, II Liceum Ogólnokształcące im. Stefana Żeromskiego, IV Liceum Ogólnokształcące im. Bolesława Chrobrego oraz V Liceum Ogólnokształcące (o profilu sportowym: judo, lekka atletyka, hokej) im. Kamili Skolimowskiej), 7 liceów profilowanych, 9 techników i 7 zasadniczych szkół zawodowych. W Bytomiu działają także dwie szkoły artystyczne – Ogólnokształcąca Szkoła Baletowa im. L. Różyckiego oraz Ogólnokształcąca Szkoła Muzyczna im. F. Chopina.

W Bytomiu i jego okolicy studiuje ok. 7 tys. studentów, uczęszczających do siedmiu szkół wyższych:

• Polsko-Japońska Wyższa Szkoła Technik Komputerowych, Wydział Zamiejscowy Informatyki w Bytomiu
• Politechnika Śląska w Gliwicach, Wydział Transportu w Bytomiu
• Śląski Uniwersytet Medyczny, Wydział Zdrowia Publicznego w Bytomiu
• Wyższa Szkoła Humanistyczno-Ekonomiczna w Łodzi, wydział zamiejscowy w Bytomiu
• Państwowa Wyższa Szkoła Teatralna w Krakowie, Wydział Aktorski w Bytomiu (specjalizacja aktor teatru tańca)
• Wyższa Szkoła Ekonomii i Administracji w Bytomiu
• Kolegium Nauczycielskie w Bytomiu

Turystyka

Atrakcje turystyczne

• Stare Miasto liczące ponad 750 lat
• Rezerwat drzew bukowych Segiet w Suchej Górze
• Rezerwat ptactwa wodnego Żabie Doły pomiędzy Bytomiem, Chorzowem i Brzezinami Śląskimi
• Całoroczne centrum sportowo-rekreacyjne Dolomity Sportowa Dolina w wyrobisku nieczynnego kamieniołomu "Blachówka" w Suchej Górze
• Turystyczna linia kolejki wąskotorowej Bytom – Miasteczko Śląskie Zalew
• Najstarszy regularnie kursujący tramwaj w Polsce – Konstal N z 1949 roku na linii 38

Szlaki turystyczne

Znakowane:

• – Szlak Husarii Polskiej
• – Szlak Powstańców Śląskich
• – Szlak im. Zygmunta Kleszczyńskiego
• – Szlak Tysiąclecia

Spacerowe:

• – Bytom - szlakiem tradycji i kultury
• – Spacer po starym mieście

Ścieżki dydaktyczne:

• – Ciekawe drzewa Lasu Miechowickiego
• – Ścieżka dydaktyczna "Las Segiecki"

Pozostałe:

• – Szlak Zabytków Techniki

Baza noclegowa

W mieście funkcjonuje niewielka baza noclegowa. Najstarszym hotelem jest dwugwiazdkowy "Bristol" działający w zabytkowej kamienicy Hotelu "Sanssouci" z 1858 roku przy ul. Dworcowej 16.

Oprócz niego w mieście działa Hotel "Bytom" przy ul. Zabrzańskej 110, Hotel "Royal Inn" przy ul. Strzelców Bytomskich 87a, Motel "Tramp" przy ul. Dolnej 2 oraz Pensjonat Dolomity Sportowa Dolina przy ul. Blachówka 94 na Suchej Górze.

Wspólnoty religijne

Bytom ma 18 parafii rzymskokatolickich, z czego 17 parafii należy do 2 dekanatów: Bytom oraz Bytom-Miechowice w diecezji gliwickiej, natomiast parafia św. Jana Nepomucena w Łagiewnikach należy do dekanatu Świętochłowice, w archidiecezji katowickiej.

W mieście działają także następujące kościoły protestanckie: parafia ewangelicko-augsburska, parafia ewangelicko-metodystyczna, zbór Kościoła Chrześcijan Baptystów, zbór Kościoła Wolnych Chrześcijan, zbór Kościoła Bożego w Chrystusie, zbór Kościoła Adwentystów Dnia Siódmego, zbór Kościoła Reformowanego Adwentystów Dnia Siódmego oraz zbór Chrześcijan Dnia Siódmego.

Działalność prowadzą także wyznania restoracjonistyczne: Świadkowie Jehowy i Świecki Ruch Misyjny "Epifania".

W latach 1982-1990 w Bytomiu funkcjonowała parafia Kościoła Starokatolickiego Mariawitów pw. Miłosierdzia Bożego. Obecnie mariawici z Bytomia należą do parafii Matki Boskiej Różańcowej w Sosnowcu. W mieście znajduje się również siedziba parafii starokatolickiej św. Ojca Pio.

Na placu Grunwaldzkim znajduje się także filia Gminy Wyznaniowej Żydowskiej w Katowicach.

W mieście znajduje się również ośrodek buddyzmu Diamentowej Drogi.

W Bytomiu, w Kościele Ducha Świętego przy ulicy Krakowskiej, będącym kościołem filialnym bytomskiej fary, z inicjatywy Bytomskiego Środowiska Wiernych Tradycji Łacińskiej (obecnie: Śląskie Środowisko Wiernych Tradycji Łacińskiej z siedzibą w Bytomiu) od 2005 roku można wysłuchać Mszy św. w nadzwyczajnej formie rytu rzymskiego (tzw. trydenckiej). Jest ona sprawowana w niedziele i święta o godzinie 9.15 oraz w niektóre dni w tygodniu o godzinie 19.00.

Sport i rekreacja

Najważniejszym obiektem sportowym jest Stadion Miejski im. Edwarda Szymkowiaka, na którym rozgrywa spotkania piłkarskie Polonia Bytom. Stadion powstał w roku 1929, obecnie jest w przebudowie. Znajduje się przy ulicy Olimpijskiej 2. Aktualna pojemność: 6000 miejsc, w tym 1500 zadaszonych. Moc oświetlenia 1840 luksów. Wymiary boiska 106 na 78 m., płyta podgrzewana. Obok stadionu mieszczą się budynek klubowy i boiska treningowe.

Piłkarze Szombierek Bytom, występujących obecnie w IV lidze grupy I, rozgrywają mecze na stadionie klubowym w dzielnicy Szombierki przy ulicy Modrzewskiego 3. Stadion ten oddany został do użytku w roku 1968, w 2009 przeprowadzono jego modernizację – głownie zadaszenie, wstawienie 500 krzesełek oraz w 2011 roku naprawa historycznego zegara. Teoretyczna pojemność widowni to aż 20 tys. miejsc, z czego wykorzystywanych jest jednak tylko 1000 (500 krzesełek), brak sztucznego oświetlenia, wymiary boiska 105 na 66 m. Stadion jest częścią ośrodka sportowo-rekreacyjnego zajmującego 27 hektarów terenu.

Turnieje tenisowe odbywają się na kortach KS Górnik Bytom.

Mecze hokeja na lodzie, zarówno męskiej jak i kobiecej drużyny TMH Polonia Bytom odbywają się na Sztucznym Lodowisku Ośrodka Sportu i Rekreacji przy ulicy Pułaskiego 71.

• Lista klubów sportowych z Bytomia:
  • Polonia Bytom – klub piłkarski występujący w I liga; dwukrotny mistrz Polski, czterokrotny wicemistrz Polski, trzykrotny finalista Pucharu Polski, zdobywca Pucharu Rappana i Pucharu Ameryki, najbardziej utytułowany klub piłkarski w Bytomiu
  • TMH Polonia Bytom – klub hokeja na lodzie występujący w hokejowej I Lidze; sześciokrotny Mistrz Polski, trzykrotny wicemistrz Polski. W klubie grali i nadal grają Olimpijczycy i reprezentanci Polski w hokeja na lodzie m.in. Mariusz Puzio czy Krzysztof Kuźniecow. TMH jest również dwukrotnym mistrzem Polski w hokeju na lodzie kobiet.
  • Szombierki Bytom – klub piłkarski mający na swoim koncie jedno mistrzostwo Polski oraz jedno wicemistrzostwo Polski, aktualnie występuje w IV lidze (śląska grupa I). Celem klubu jest awans do III ligi.
  • MLKS Czarna Strzała Bytom – znany w Polsce, odnoszący sukcesy klub łuczniczy. Wychowankiem klubu jest Olimpijka Małgorzata Sobieraj. Klub ma też sporo utalentowanych juniorów.
  • Rozbark Bytom – klub piłkarski który w całej swej historii najwyżej występował w III lidze (1970 rok), w 2006 roku został zlikwidowany z powodu kłopotów finansowych, w ostatnim swym sezonie zdołał utrzymać się w IV lidze
  • Bobrek Karb Bytom – klub piłkarski bez większych sukcesów. W sezonach 2001/02 oraz 2002/03 grał w IV lidze. Obecnie nie posiada drużyny seniorów
  • Czarni Sucha Góra – klub piłkarski grający obecnie w klasie A. Powstał w 1920 roku, klub ten posiada także kobiecą sekcję piłki nożnej
  • Silesia Miechowice – klub sportowy posiadający dwie sekcje: piłki nożnej oraz tenisa stołowego. Piłkarska sekcja występuje w lidze okręgowej, z kolei tenisiści stołowi rywalizują w ekstraklasie. Największym sukcesem piłkarzy jest awans do 1/8 finału Pucharu Polski w 1968 roku.
  • Rodło Górniki – klub piłkarski grający na poziomie klasy A do której awansował w sezonie 2005/2006. Najpopularniejszymi wychowankami tego klubu są Józef Wandzik i Martin Max
  • Tempo Stolarzowice – klub piłkarski uczestniczący w rozgrywkach klasy A. Do tej klasy rozgrywkowej awansowali w sezonie 2005/2006
  • ŁKS Łagiewniki – kolejny klub piłkarski bez znaczących sukcesów, od kilku sezonów regularnie występuje w rozgrywkach klasy B. Od sezonu 2010/2011 do dziś występuje w A klasie.
  • Czarni Bytom – obecnie działają dwie sekcje: rugby oraz judo, w latach świetności istniała również drużyna piłkarska. Sekcja judo należy do najlepszych w Polsce, w swym gronie ma również olimpijczyków. Rugbiści z kolei swoje najlepsze lata mają już za sobą i obecnie skupiają się na szkoleniu młodzieży, swego czasu był to czołowy klub w Polsce.
  • WTS Bytom – klub piłki wodnej który kontynuuje tradycje Polonii Bytom w tej dziedzinie sportu, obecnie skupia się głównie na szkoleniu młodzieży
  • Górnik Bytom – bardzo znany i ceniony klub tenisa ziemnego, w swych szeregach ma wielu utalentowanych i utytułowanych wychowanków. Organizuje turnieje zarówno rangi krajowej jak i międzynarodowej.
  • Zefir Bytom – narty wodne.
  • FC Pocztowa (piłka nożna) – nowy klub, który dopiero się rozwija (mecze rozegrane z innymi klubami tylko towarzysko); żadnych osiągnięć, klub który wygrał mistrzostwa MiędzyUliczne 2006; II Miejsce w sezonie 05/06
  • Nadzieja Bytom – nowy klub piłkarski, który od sezonu 2008/2009 bierze udział w rozgrywkach klasy B

Lista sportowców bytomskich:

• Zygmunt Anczok – piłkarz Polonii Bytom i reprezentacji narodowej w piłce nożnej
• Henryk Apostel – piłkarz Rozbarku Bytom i Polonii Bytom, wiceprezes PZPN do spraw szkolenia
• Mariusz Bacik – koszykarz
• Jan Banaś – piłkarz Polonii Bytom i reprezentacji narodowej w piłce nożnej
• Małgorzata Ćwienczek – łuczniczka
• Paul Freier – piłkarz
• Krzysztof Gajtkowski – piłkarz Szombiereki Bytom
• Damian Jonak – bokser, młodzieżowy mistrz świata organizacji WBC w bokserskiej wadze junior średniej.
• Henryk Kempny – piłkarz Polonii Bytom i reprezentacji narodowej w piłce nożnej
• Ryszard Koncewicz – piłkarz i trener Polonii Bytom
• Edmund Kowal – były piłkarz m.in. Legii Warszawa, Górnika Zabrze oraz reprezentacji narodowej w piłce nożnej
• Robert Krawczyk – judoka Czarni Bytom
• Krzysztof Kuźniecow – hokeista Polonii Bytom i reprezentacji Polski
• Waldemar Legień – judoka, dwukrotny "złoty" mistrz olimpijski (Seul 1988 i Barcelona 1992)
• Jan Liberda – piłkarz Polonii Bytom i reprezentacji narodowej w piłce nożnej
• Przemysław Matyjaszek – judoka Czarni Bytom
• Grzegorz Panfil – tenisista klubu Górnik Bytom
• Marek Plawgo – lekkoatleta
• Michał Probierz – były piłkarz m.in. ŁKS Łagiewniki i Rozbarku Bytom grający na pozycji pomocnika. Obecnie trener z licencją UEFA Pro Licence.
• Roman Szewczyk – piłkarz Szombierek Bytom i reprezentacji narodowej w piłce nożnej
• Józef Szmidt – polski lekkoatleta, trójskoczek, dwukrotny "złoty" mistrz olimpijski (Rzym 1960 i Tokio 1964), rekordzista świata
• Edward Szymkowiak – bramkarz Polonii Bytom i reprezentacji narodowej w piłce nożnej
• Kazimierz Trampisz – piłkarz Polonii Bytom
• Walter Winkler – piłkarz Polonii Bytom i reprezentacji narodowej w piłce nożnej
• Janusz Wojnarowicz – judoka Czarni Bytom
• Marian Donat – judoka Czarni Bytom

Gospodarka

Przemysł

W Bytomiu niegdyś działało 11 kopalń i 2 huty żelaza. Dziś z przemysłu ciężkiego w mieście została tylko kopalnia Bobrek-Centrum. W styczniu 2008 roku oddano do użytku 1. etap Bytomskiego Parku Przemysłowego na zrekultywowanych terenach po zamkniętych zakładach górniczo-hutniczych "Orzeł Biały".

Handel

Handel jest jednym z głównych filarów gospodarki Bytomia. Jako miasto o długich tradycjach handlowych, nadal bardzo dobrze spełnia swoją rolę. Centrum Bytomia, a głównie ulica Dworcowa i Rynek są największą siedzibą sprzedawców w gminie. Ponadto 60 metrów od Rynku – na skwerze pomiędzy placem Kościuszki i ulicami Jainty, Piekarską, Dzieci Lwowskich – mieści się otwarta 15 listopada 2010 roku galeria handlowo-rozrywkowa "Agora", wybudowana przez skandynawską firmę Braaten+Pedersen plus Partners (po otwarciu zostanie zakupiona za 263 mln zł przez brytyjską firmę "First Property Group"). W Bytomiu działają centra handlowe takie jak: Centrum handlowe Plejada w Bytomiu, Agora, Centrum handlowe M1 w Bytomiu a także supermarkety i hipermarkety takie jak: Carrefour, Lidl, Real, Selgros, Simply Market, Tesco, supermarkety specjalistyczne: OBI i Praktiker oraz markety i sklepy należące do sieci handlowych: Biedronka, Lewiatan, Netto, Stokrotka, księgarnia Matras, Deichmann, Fielmann, Vision Express, Pszczółka, CCC, Społem, Żabka, Rossmann, RTV Euro AGD, Mix Electronics i inne.

Transport

Komunikacja miejska

Mieszkańcy Bytomia korzystają z 53 linii autobusowych i 11 tramwajowych. Komunikację miejską w Bytomiu organizuje niemal całkowicie KZK GOP. Na jego zlecenie wszystkie linie tramwajowe obsługiwane są przez spółkę Tramwaje Śląskie, a liniami autobusowymi zajmują się m.in. PKM Tychy, PKM Świerklaniec i Nowak Transport.

Transport drogowy

Bytom leży na skrzyżowaniu głównych szlaków komunikacyjnych o charakterze regionalnym, krajowym oraz międzynarodowym. Zapewnia dzięki temu dobre połączenia z miastami Aglomeracji Górnośląskiej i ważnymi ośrodkami miejskimi w kraju, ale również z krajami: Czechami, Słowacją, Niemcami i Ukrainą. W przyszłości dodatkowe połączenia drogowe z miastem na kierunku północ-południe zapewni autostrada A1.

Drogi Wojewódzkie:

• droga wojewódzka nr 911: Bytom – Piekary Śląskie – Świerklaniec
• droga wojewódzka nr 925: Rybnik – Ruda Śląska – Bytom

Drogi Krajowe:

• droga krajowa nr 11: Bytom – Lubliniec – Poznań – Piła – Kołobrzeg
• droga krajowa nr 78: Chałupki – Gliwice – Bytom – Zawiercie – Chmielnik
• droga krajowa nr 79: Bytom – Katowice – Kraków – Warszawa
• droga krajowa nr 88: Bytom – Gliwice – Strzelce Opolskie
• droga krajowa nr 94: Legnica – Wrocław – Bytom – Kraków

Autostrady:

• autostrada A1, fragment trasy europejskiej E75 – budowana (Gdańsk – Toruń – Łódź – Częstochowa – Bytom – Gliwice – Żory – Gorzyczki)

Transport kolejowy

Linie kolejowe łączą Bytom bezpośrednio z wieloma miastami (połączenia bezpośrednie):

• Bytom-Lubliniec-Kluczbork-Poznań-Piła-Kołobrzeg (połączenie sezonowe)
• Bytom-Katowice-Kraków-Tarnów-Rzeszów-Przemyśl
• Bytom-Gliwice-Strzelce Opolskie-Opole-Wrocław
• Bytom-Lubliniec-Kluczbork-Poznań-Świnoujście (połączenie sezonowe)
• Bytom-Katowice-Kraków-Zakopane (połączenie sezonowe)
• Bytom-Wieluń-Poznań-Szczecin
• Bytom-Tarnowskie Góry-Lubliniec-Kluczbork
• Bytom-Tarnowskie Góry-Herby Nowe-Wieluń Dąbrowa
• Bytom-Katowice-Mysłowice-Jaworzno-Trzebinia-Kraków
• Bytom-Gliwice (od 1.03.2012 r. brak połączeń osobowych)

Ponadto z Bytomia do Miasteczka Śl. przez Tarnowskie Góry (głównie w sezonie letnim) kursują pociągi turystyczne Górnośląskich Kolei Wąskotorowych.

W sezonie letnim 2012 pociągi GKW kursować będą na trasie Bytom Karb – Miasteczko Śląskie – Bytom Karb

Transport lotniczy

W odległości około 23 km na północ od Bytomia zlokalizowany jest międzynarodowy port lotniczy "Katowice" w Pyrzowicach. Posiada on roczną przepustowość 3,6 mln pasażerów (dwa terminale). W 2006 obsłużono 1,5 mln pasażerów Poza tym ma także terminal cargo. Obsługuje stałe połączenia rejsowe z ponad dwudziestoma liniami lotniczymi: Ryanair, Centralwings, EuroLOT, LOT, Lufthansa, oraz Wizz Air.

Ponadto w odległości około 80 km znajduje się międzynarodowe lotnisko w Krakowie-Balicach. Jest to największy port regionalny w kraju i drugi po warszawskim Okęciu pod względem liczby obsługiwanych pasażerów. Obsługuje stałe połączenia rejsowe z ponad dwudziestoma liniami lotniczymi: Air France, EuroLOT, LOT, Lufthansa.

W niedalekiej odległości (ok. 70–90 km) od Bytomia znajduje się także międzynarodowy port lotniczy Ostrava-Mošnov w Czechach. Z jego usług korzysta niemal piętnaście linii lotniczych: Austrian Airlines, Air Europa i Fischer Air.

Bytomianie i ludzie związani z Bytomiem

Znani ludzie urodzeni w Bytomiu

• Grzegorz Gerwazy Gorczycki (1665?–1734) – polski kompozytor i muzyk – jeden z najwybitniejszych polskich muzyków barokowych;
• Heinrich Schulz-Beuthen (1838-1915) – niemiecki kompozytor późnego romantyzmu,
• Adolf Kober (1879–1958) – rabin i historyk;
• Max Tau (1897–1976) – niemiecki pisarz pochodzenia żydowskiego;
• Paul Habraschka (1897–1969) – niemiecki poeta i pisarz, humorysta;
• Henry J. Leir (1900–1998) – amerykański przemysłowiec, finansista i filantrop;
• Gerhard Metzler (ur. 1914) – reżyser, założyciel teatru "Kleine Komödie" w Monachium;
• Leo Scheffczyk (1920–2005) – niemiecki teolog, kardynał;
• Hans-Joachim Kasprzik (1928–1997) – niemiecki reżyser filmowy;
• Hugolin Langkammer (ur. 1930) – franciszkanin, prof. dr hab. KUL, pisarz, biblista, jeden z tłumaczy Biblii Lubelskiej, ur. w Bobrku – obecnie Bytom;
• Reiner Zimnik (ur. 1930) – niemiecki pisarz, malarz i ilustrator;
• Edmund Karol Kowal (Erwin Ernest Schmidt) ( (1931-1960) – polski piłkarz, reprezentatnt kraju;
• Henryk Kempny (ur. 1934) – polski piłkarz, 4-krotnie zdobył Mistrzostwo Polski, reprezentant kraju;
• Józef Szmidt (ur. 1935) w Miechowicach (obecnie dzielnica Bytomia) – sportowiec, zdobywca 2 złotych medali dla Polski w trójskoku na olimpiadach w Rzymie w 1960 r. i w Tokio w 1964 r.;
• Jan Liberda (ur. 1936) polski piłkarz, mistrzostwo Polski z Polonią Bytom, tytuł Króla strzelców, reprezentant Polski;
• Henryk Apostel (ur. 1941) – polski piłkarz, trener, szkoleniowiec kadry narodowej;
• Piotr Obrączka (ur. 1941) – polski literaturoznawca;
• Karin Stanek (1943 – 2011) – polska piosenkarka;
• Karol Musioł (ur. 1944) – profesor fizyki, rektor Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie;
• Jerzy Konikowski (ur. 1947) – szachista, trener i publicysta;
• Anna Nehrebecka (ur. 1947) – polska aktorka teatralna i filmowa;
• Leszek Engelking (ur. 1955) – polski poeta, pisarz, tłumacz, krytyk i literaturoznawca;
• Agnieszka Fatyga (ur. 1958) – polska aktorka i piosenkarka;
• Edward Simoni (ur. 1959) – polsko-niemiecki wirtuoz gry na fletni Pana;
• Ewa Uryga (ur. 1961) – polska piosenkarka;
• Waldemar Legień (ur. 1963) – polski judoka, dwukrotny zdobywca złotych medali dla Polski na olimpiadach: w Seulu w 1988 r. i w Barcelonie w 1992 r.;
• Roman Szewczyk (ur. 1965) – polski piłkarz, reprezentant kraju, kluby polskie i zagraniczne, z klubem Austria Salzburg zdobył Mistrzostwo Austrii;
• Wiesław Ciecieręga – polski poeta, wykonawca poezji śpiewanej, animator kultury;
• Krzysztof Kuźniecow (ur. 1968) – polski hokeista, brał udział w Zimowych Igrzyskach Olimpijskich w Albertville, 4-krotny mistrz Polski z Polonią Bytom;
• Anna Popek (ur.1968) – redaktor i prezenter TV, aktorka;
• Michał Probierz (ur. 1972) – polski trener i były piłkarz grający na pozycji pomocnika. Obecnie trener Wisły Kraków z licencją UEFA Pro Licence.
• Jacek Król (ur. 1973) – polski aktor;
• Maciej Friedek (ur. 1973) – policjant, aktor-amator znany z serialu "Detektywi";
• Joanna Orleańska (Pierzak, ur. 1974) – polska aktorka;
• Monika Kwiatkowska-Dejczer (ur. 1975) – polska aktorka;
• Marzena Godecki (ur. 1978) – australijska aktorka polskiego pochodzenia;
• Seweryn Mosz (ur. 1978) – pisarz, filozof, teolog;
• Sławomir Paul Freier (ur. 1979) – niemiecki piłkarz polskiego pochodzenia;
• Anna Kazejak Dawid (ur. 1979) – polska reżyserka i scenarzystka filmowa;
• Krzysztof Gajtkowski (ur. 1980) – polski piłkarz, napastnik;
• Mariusz Kałamaga (ur. 1981) – polski artysta kabaretowy, członek kabaretu Łowcy.B;
• Gosia Andrzejewicz (ur. 1984) – polska piosenkarka;

Honorowi obywatele miasta

Przed II wojną światową tytuł honorowego obywatela miasta otrzymali Paul von Hindenburg oraz nadburmistrz Georg Brüning.

Tytuły powojenne:

• Hubert Kowol – proboszcz parafii św. Barbary w latach 1965-2000
• Jan Drabina – prof. dr hab., polski religioznawca, historyk, i mediewista, wykładowca Uniwersytetu Jagiellońskiego
• Wiesław Ochman – śpiewak operowy
• Aleksander Sieroń – Prof.zw.dr hab.n.med. dr h.c., kierownik Oddziału Klinicznego Chorób Wewnętrznych, Angiologii i Medycyny Fizykalnej Katedry Chorób Wewnętrznych ŚUM, Ośrodka Diagnostyki i Terapii Laserowej oraz Centralnej Pracowni Endoskopii.

Współpraca międzynarodowa

Lista miast partnerskich Bytomia:

• Vsetín ( Czechy)
• Recklinghausen ( Niemcy)
• Butte-Silver Bow ( Stany Zjednoczone)
• Dmitrów ( Rosja)
• Drohobycz ( Ukraina)

Zobacz też

• Tripolis (Niemcy)
• Ulica Stanisława Witczaka w Bytomiu
• Ulica Wrocławska w Bytomiu