Brenna

Brenna (dawniej Brina, Brena) – wieś w południowej Polsce, położona w województwie śląskim, w powiecie cieszyńskim, siedziba gminy Brenna, obejmującej również Górki Wielkie i Górki Małe. Miejscowość zamieszkuje 5994 osób.

Położenie

W gminie Brenna wyodrębiono jednostkę strukturalną Brenna o powierzchni 7830 ha, co przy liczbie mieszkańców wynoszącej 5994 daje gęstość zaludnienia równą 76,6 os./km². Znajduje się na wysokości około 420 m n.p.m. w górach Beskidu Śląskiego, w dolinie rzeki Brennicy oraz jej dopływów Leśnicy i Hołcyny.

Miejscowość składa się z kilku większych przysiółków i osiedli:

• Spalonej – wzdłuż dolnego biegu Brennicy
• Centrum – w wyższej części doliny Brennicy (pomiędzy wylotami dolin Leśnicy i Hołcyny)
• Bukowej – w górnej części doliny Brennicy
• Hołcyny – w dolinie potoku o tej samej nazwie
• Leśnicy – w dolinie potoku o tej samej nazwie

Pochodzenie nazwy wsi

Nazwa pochodzi od starosłowiańskiego przymiotnika *brьnьnъ "błotnisty, gliniasty", (od *brьna - "błoto, moczar"; podobną etymologię mają miejscowości Branica, Branice, Brenno, Brenica, Brenik, Brennik, Brynek (d. Brenek), Brynica, Brynica Mokra etc., czy rzek: Bryniczka, Branew, Branwica - w języku polskim obocznie występują w nazwach miejscowych postacie Bren- i Bryn-, przed spółgłoską nosową nastąpiło przejście -y- w -e-). Zapisy historyczne: z Brennej 1490 r., wes Brenna, wes Bren, wsy Brenne 1564 r., wes Brynna 1621 r., Brenna, Brinna 1722 r., Brenna 1880 r.Badania lingwistyczne PAN jako etymologię nazwy wskazują na źródłosłów celtycki.

Historia

Historia Brennej sięga przełomu XV i XVI w., kiedy to książę cieszyński założył hutę szkła opalaną drewnem z pobliskich lasów. Pierwsza wzmianka w aktach historycznych datowana jest na 30 czerwca 1490 r., kiedy to książę cieszyński Kazimierz II potwierdza, że Wawrzyniec z Pogórza zapisuje połowę wsi Pogórza i Brennej swej małżonce Salomenie z Vrchlabi. r. W 1565 roku książę cieszyński Wacław III Adam przekazał Brennę Wacławowi Wodzie z Kojkowic. Prawdopodobnie w tym samym czasie na polanach Brennej pojawili się wędrowni pasterze – Wołosi. Osadnicy, pochodzący z Wołoszczyzny i Siedmiogrodu – terenów dzisiejszej Rumunii, przynieśli ze sobą hodowlę kóz i owiec, które dostarczały mleka, sera, mięsa i wełny. Ten typ gospodarowania znacznie się rozwinął, wypasowi sprzyjały polany powstałe w wyniku karczowania lasów, natomiast górzysty teren i na ogóle nieurodzajna gleba nie zachęcały do opraw.

W 1621 roku była już wsią książęcą. Posiadała folwark z hutą szkła produkującą szkło proste i szklanki na piwo i wino. Pasterze na polanach zakładali szałasy i w 1755 istniały one na większości okolicznych stokach. Od połowy XVII w. do końca I wojny światowej była pod panowaniem Habsburgów. Mieszkańcy Brennej, podgrupa Górali śląskich, trudnili się przede wszystkim wypasem owiec i rolnictwem. Według austriackiego spisu ludności z 1900 w 384 budynkach w Brennej na obszarze 7817 hektarów mieszkało 2985 osób, co dawało gęstość zaludnienia równą 38,2 os./km². z tego 2466 (82,6%) mieszkańców było katolikami, 492 (16,5%) ewangelikami a 27 (0,9%) wyznawcami judaizmu, 2964 (99,3%) było polsko-, 7 niemiecko- a 13 czeskojęzycznymi. Do 1910 roku liczba mieszkańców spadła do 2963. Według polskiego spisu z 1921 gminę zamieszkiwało 2833 mieszkańców, w tym 14 Niemców i 12 Żydów. Przyrost naturalny był wysoki i już w 1939 r. Brenna liczyła 3569 mieszkańców, niestety lata rozwoju przerwał wybuch II wojny światowej. W czasie wojny na terenie Brennej prowadzono aktywną działalność partyzancką, czemu sprzyjało ukształtowanie terenu. Wybudowano bunkier na Leśnicy gdzie ukryto bibliotekę i żarna. W 1942 roku doszło do rozbicia konspiracji, a jej dowódca Rudolf Heller został powieszony w Cieszynie 20 marca tegoż roku. Jednak stosunkowo szybko działalność partyzancka została wznowiona i już latem 1944 Pluton Brenna liczył 30 partyzantów. W tym samym roku wybudowano drugi bunkier Huta-Gromanica. Wiosną 1944 ruch oporu doznał poważnej straty gdyż na Klimorackich Pasiekach zginęli z rąk nazistów dowódca oddziału Karol Heller, jego brat Stanisław oraz Ludwik Kłósko. W związku z nadciągającą radziecką ofensywą 20 stycznia 1945 roku policja i urzędy niemieckie opuściły wieś. W trzy dni później Brenną zajęły polsko-radzieccy żołnierze. Jednak walki wciąż trwały, a hitlerowcy przystąpili do likwidacji partyzantów. W lutym 1945 palono żywcem Polaków jak i przebywających tam jeńców włoskich. Ostateczne wyzwolenie wsi nastąpiło w dwóch etapach – 4 i 30 kwietnia 1945 r. Po wojnie sytuacja powoli wracała do normalności i Brenna znów się rozwijała. Według spisu z czerwca 1952 Brenna liczyła 3637 mieszkańców, w tym okresie rozpoczęto elektryfikację wsi. W wyniku reformy administracji 1 stycznia 1972 utworzono gminę Brenna.

W latach 1975-1998 miejscowość położona była w województwie bielskim.

W 1989 roku Brenna została odznaczona Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski.

Naczelnicy i wójtowie gminy po 1945 r.:

• Józef Gielata (od kwietnia 1945 do lipca 1948)
• Władysław Rychert (od lipca 1948 do marca 1949)
• Jan Wigezzy (od marca 1949 do marca 1952)
• Karol Czermak (od września 1952 do 1954)
• Jan Heller (1955)
• Józef Madzia (1955 do lutego 1966)
• Jan Heller (od lutego 1966 do grudnia 1972)
• Władysław Heller (od stycznia 1973 do czerwca 1990)
• Tadeusz Mendrek (od lipca1990 do października 2006)¹
• Iwona Szarek (od października 2006)¹

¹ – wójtowie

Gospodarka, turystyka i rozrywka

Działalność gospodarcza w Brennej jest zróżnicowana. Głównymi źródłami dochodu mieszkańców są turystyka, rolnictwo, handel, ale też przemysł. Działają tutaj kamieniołomy pozyskujące piaskowiec godulski oraz kilka tartaków obrabiających drewno. Rolnictwo powoli zanika, głównie z powodu wyprzedaży działek i słabej opłacalności. Większych gospodarstw pozostało niewiele, wiele osób uprawia ziemię na własne potrzeby. Brenna staje się wsią letniskową, baza noclegowa liczy niemal 3000 łóżek w kwaterach prywatnych i pensjonatach, w okolicznych dolinach znajduje się wiele domów letniskowych należących do mieszkańców Górnego Śląska. W Brennej znajdują się m.in.: stadnina koni, wyciągi narciarskie (Centrum i Węgierski), przystań kajakowa (zalew na potoku Leśnica), hala sportowa. Na terenie wsi w czasie lata działa kino letnie (Amfiteatr Brenna). Funkcjonuje także okresowo wesołe miasteczko.

Brenna jest punktem wyjściowym na następujące szlaki turystyczne:

• Schronisko PTTK na Równicy – Brenna – Schronisko PTTK na Błatniej
• Brenna – Horzelica – Grabowa (dojście do z Klimczoka przez Przełęcz Salmopolską na Malinowską Skałę)
• Brenna – Hołcyna – Kotarz (dojście do jw.)
• Brenna Centrum – Horzelica – Stary Groń – Leśnica – Trzy Kopce Wiślańskie
• Brenna Stasiówka (węzeł szlaków z i pod Horzelicą) – Leśnica – Orłowa
• (dojściowy) Brenna Centrum – dojście do do Schroniska PTTK na Błatniej

Galeria

• 

  Kościół św. Jana Chrzciciela

• 

  Wnętrze kościoła św. Jana Chrzciciela

• 

  Kościół św. Jana Nepomucena w Brennej-Leśnicy

• 

  Kaplica św. Melchiora

• 

  Kościół ewangelicki

• 

  Urząd Gminy

• 

  Amfiteatr

• 

  Brennica

• 

  Dworek Myśliwski "Kończakówka"

• 

  Kapliczka przy szlaku na Błatnią

Wspólnoty religijne

Na terenie wsi działalność duszpasterską prowadzi Kościół Ewangelicko-Augsburski oraz Kościół rzymskokatolicki, posiadające łącznie 4 świątynie. Prowadzona jest działalność ekumeniczna, od ponad 20 lat organizowane są Dożynki Ekumeniczne. W Brennej znajdują się 3 parafie:

• św. Jana Chrzciciela w centrum Brennej (proboszcz ks. Czesław Szwed),
• św. Jana Nepomucena w Brennej Leśnicy (proboszcz ks. Andrzej Filapek)
• ewangelicka parafia w Brennej (proboszcz ks. Roman Kluz)

Sport

Na terenie wsi działa kilka klubów sportowych:

• Ludowy Klub Sportowy Beskid Brenna – założony w 1952; piłka nożna, tenis stołowy, skiboby; narciarstwo
• Uczniowski Klub Sportowy Brenna – Górki – narciarstwo alpejskie, jazda konna, biegi, karate

Ludzie związani z miejscowością

• Jan Moskała – wójt Ustronia w latach 1649-1652
• Karol Holeksa (1886-1968) – polityk okresu II RP
• Władysław Heller (1936-2005) – trener siatkówki
• Roman Greń (ur. 1937) – polityk
• Gustaw Cieślar (ur. 1957) – pastor baptystyczny