Istebna

Istebna – wieś gminna w powiecie cieszyńskim w województwie śląskim, siedziba gminy Istebna. Powierzchnia sołectwa wynosi 4741 ha, a liczba ludności 5007 (mężczyźni: 2459, kobiety: 2548), co daje gęstość zaludnienia równą 105,6 os./km².

Miejscowość turystyczna położona w Beskidzie Śląskim w pobliżu granicy z Republiką Czeską i Słowacką na zboczach Złotego Gronia na wysokości 590–620 m n.p.m. Krajobraz miejscowości to głównie tereny górzyste z zalesieniami. Przez miejscowość przepływa rzeka Olza. Wraz z Jaworzynką i Koniakowem tworzy tzw. Beskidzką Trójwieś. Obecnie jedynie niewielka część ludności utrzymuje się z rolnictwa. Większość żyje z pracy w usługach, obsłudze ruchu turystycznego lub z pracy w sąsiednich miastach: Wiśle, Ustroniu lub Skoczowie. Część mieszkańców nadal pracuje w kopalniach węgla kamiennego w rejonie Jastrzębia-Zdroju. Wieś jest ważnym ośrodkiem sportowym, szczególnie dzięki rozbudowanym trasom biegowym na przełęczy Kubalonka oraz kompleksowi narciarskiemu Zagroń Istebna, często odwiedzanemu przez prezydenta Bronisława Komorowskiego.

">edytuj] Użytkowanie terenów

Historia

Pierwszą osadą na terenie Istebnej były Jasnowice, powstały one najprawdopodobniej w połowie XVI; urbarz z roku 1552 określa je jako świeżo założoną wieś. Pod koniec tego też wieku na stokach południowych Złotego Gronia pojawili się osadnicy, tworząc podstawy pod rozwój nowej wsi Istebnej. Jednak pierwsza wzmianka o tej wsi ukazuje się w urbarzu Księstwa Cieszyńskiego dopiero w 1621 roku – spisano w nim wszystkich osadników oraz ich powinności, które miały obowiązywać od 1643 roku. Dlatego lata 1621-1643 uznawane są za okres kształtowania się organizacji wsi. Osadnicy Istebnej zobowiązani byli wobec księcia cieszyńskiego do produkcji gontów jak również do wyrębu drewna i spławiania go rzeką Olzą do Cieszyna. Drewna z Istebnej używano też m.in. do budowy szańców jabłonkowskich.

Pierwsi osadnicy przybyli do Istebnej z terenów zachodnich Górnego Śląska, jednak osiedlili się tu również pasterze wołoscy, dając początek późniejszym przysiółkom. Najprawdopodobniej przybyli oni z terenów Słowacji, skąd przynieśli nazwę wsi Istebna – istnieje bowiem już od XIII w. na Orawie miejscowość o nazwie Istebné. Wołosi zapoczątkowali miejscowe pasterstwo, które okazało się być o wiele bardziej dochodowe niż rolnictwo (ziemia nie była zbyt urodzajna). Niebawem po założeniu Istebnej tutejsi Górale śląscy mieli już trzy szałasy w górach, gdzie wypasano ponad 1100 sztuk bydła (głównie owce). Pasterstwo pozostało podstawowym zajęciem mieszkańców aż do połowy XIX w.

Wołoskiego pochodzenia nazwa Istebna ma etymologię słowiańską: ps. istba, cs. istŭba "namiot", starorus. istobka "łazienka", por. pol. izba.

Pierwsza pieczęć gminy z roku 1702 obrazuje kozę ogryzającą drzewo, co symbolizuje wieloletnią walkę zarządu dóbr książęcych z hodowlą kóz przez górali i wypasaniem ich w lasach.

W roku 1716 do Jabłonkowa przybywa jezuita ks. Leopold Tempes z misją rekatolizacji miejscowych górali. Dotarł on niebawem do Istebnej, gdzie w 1720 zbudował drewnianą kaplicę, a nieopodal niej szkołę. Koszty comiesięcznego sprowadzenia księdza jak i utrzymania nauczyciela ponosili zarówno protestanci, jak i katolicy. W 1794 starania Tempesa doprowadziły do powstania nowego, murowanego kościoła pw. "Dobrego Pasterza wstępującego do nieba", natomiast na rok 1819 datuje się powstanie nowej, murowanej szkoły obok kościoła. W tym samym roku nieopodal powstała gospoda "U Ujca", która na wiele lat stała się centrum życia społecznego górali.

Od końca XVIII w. postępujący upadek szałaśnictwa aż po jego kres poprzez zniesienie w 1853 serwitutów leśnych zmusza górali do szukania innych form zarobku. Od końca tego wieku coraz więcej górali trudni się furmanieniem. Rudę darniową wydobywaną w okolicy wożono do hut w Ustroniu i Węgierskiej Górce, a drewno do Cieszyna i Jabłonkowa. Część górali znalazła później pracę w hutach w Trzyńcu i Ustroniu.

Według austriackiego spisu ludności z 1900 w 379 budynkach w Istebnej na obszarze 4828 hektarów mieszkało 2212 osób, co dawało gęstość zaludnienia równą 45,8 os./km². z tego 2083 (94,2%) mieszkańców było katolikami, 123 (5,6%) ewangelikami, a 6 (0,3%) wyznawcami judaizmu, 2200 (99,5%) było polskojęzycznymi, a 11 (0,5%) niemieckojęzycznymi. Do 1910 roku liczba budynków wzrosła do 396 a mieszkańców do 2245.

Po rozpadzie monarchii austro-węgierskiej oraz wojnie czechosłowacko–polskiej o Śląsk Cieszyński z 1919 r. wieś, na mocy decyzji Rady Ambasadorów, została przyznana Polsce. Nowe granice odcięły jednak Istebną od jej centrum administracyjnego – Jabłonkowa i dopiero otwarcie drogi przez przełęcz Kubalonkę w roku 1932 połączyło wieś z resztą polskiej części Śląska Cieszyńskiego.

W 1930 został poświęcony kościół ewangelicki znajdujący się na wschodnim końcu wsi.

W 1937 na przełęczy Kubalonka został oddany do użytku Ośrodek Chorób Płuc Dzieci i Młodzieży.

W latach 1975-1998 miejscowość położona była w województwie bielskim.

Szkolnictwo

Przedszkola:

• Gminne Przedszkole w Istebnej

Szkoły Podstawowe:

• Szkoła Podstawowa nr 1 im. Ks. Józefa Londzina
• Szkoła Podstawowa nr 2 im. Marii Konopnickiej.
• Szkoła Podstawowa przy Wojewódzkim Centrum Pediatrii "Kubalonka"

Gimnazja:

• Gimnazjum im. Jana Pawła II
• Gimnazjum przy Wojewódzkim Centrum Pediatrii "Kubalonka"

Szkoły Ponadgimnazjalne:

• Liceum Ogólnokształcące nr 1 przy Wojewódzkim Centrum Pediatrii "Kubalonka"
• Zespół Szkół Ponadgimnazjalnych w Istebnej Zaolziu

Inne:

• Ochronka Sióstr Służebniczek Istebna
• Ochronka Sióstr Służebniczek Istebna Andziołówka
• Zespół Pozalekcyjnych Zajęć Wychowawczych przy Wojewódzkim Centrum Pediatrii

W skład Zespołu Szkół Ponadgimnazjalnych w Istebnej Zaolziu wchodzą: Liceum Profilowane, Liceum dla Dorosłych (wieczorowe) oraz Zasadnicza Szkoła Zawodowa

W skład zespołu szkół im. dr. Stanisława Kopczyńskiego przy Wojewódzkim Centrum Pediatrii "Kubalonka" wchodzą: Szkoła Podstawowa, Gimnazjum oraz Liceum Ogólnokształcące.

Religia

Na terenie Istebnej działalność duszpasterską prowadzą następujące kościoły:

• Kościół Ewangelicko-Augsburski (parafia w Istebnej-Wojtoszach)
• Kościół Rzymskokatolicki
  • parafia Dobrego Pasterza
  • parafia Podwyższenia Krzyża Świętego w Kubalonce
  • parafia Matki Bożej Fatimskiej w Stecówce (z filią w Mlaskawce)

Folklor

Z Istebnej pochodzi prawdopodobnie najstarszy zespół regionalny w Polsce "Istebna".

Zabytki i atrakcje turystyczne

Istebna ze względu na swoje położenie wśród malowniczych Beskidów uchodzi za jedną z najbardziej atrakcyjnych miejscowości w Polsce pod względem turystycznym.

Zobaczyć w Istebnej można:

• Parafialny kościół katolicki pw. Dobrego Pasterza – Znajdujący się w centrum wsi kościół powstał w latach 1792-1794 na miejscu wcześniejszej drewnianej kaplicy. Po rozbudowie w latach 1928-1929 kościół przybiera obecny kształt architektoniczny. Wewnątrz, w nawie głównej powstają wówczas polichromie autorstwa dwóch istebniańskich artystów: Ludwika Konarzewskiego i Jana Wałacha. Na szczególną uwagę zasługują freski we wnętrzu kościoła przedstawiające Piekło i Niebo (L. Konarzewski) czy choćby spowiedź górali (Jan Wałach) oraz młodopolskie elementy wyposażenia: ambona w kształcie łodzi i chrzcielnica w kształcie muszli (L. Konarzewski). Po prawej stronie ołtarza głównego – kaplica z bardzo oryginalnym wystrojem, powstałym w 1953 roku: realistycznym malowidłem przedstawiającym procesję górali pędzla Ludwika Konarzewskiego juniora, jego również autorstwa – obrazem ołtarzowym, ukazującym Chrystusa na Krzyżu w rozmowie z Dobrym Łotrem oraz z wystrojem ceramicznym jego siostry – Marii Konarzewskiej.
• Kurna chałupa Kawuloków (w lokalnej gwarze: kurlawo chałpa) – Jest to najbardziej popularna izba regionalna na Śląsku Cieszyńskim, znajdująca się w chałupie góralskiej z XIX w. Chałupa była równocześnie warsztatem Jana Kawuloka (1899-1976) znakomitego gawędziarza, twórcy instrumentów ludowych. Na uwagę zasługuje stary piec bez komina oraz zbiór instrumentów muzycznych. Obiekt znajduje się na Szlaku Architektury Drewnianej województwa śląskiego.
• Przełęcz Kubalonka – Znajdująca się 761 m n.p.m. przełęcz jest bardzo popularna wśród turystów.
• Parafialny kościół katolicki pw. Podwyższenia Krzyża Świętego – poniżej przełęczy Kubalonka. Jest to kościół drewniany, powstały w końcu XVIII w. w miejscowości Przyszowice w gminie Gierałtowice na Górnym Śląsku. W 1957 został przeniesiony do Istebnej. Wewnątrz – barokowy ołtarz i starsza od kościoła ambona z końca XVII w.
• Ośrodek Edukacji Ekologicznej – Jego zadaniem jest działalność edukacyjna. Szczególnym eksponatem w budynku jest Panorama Beskidzka, przedstawiająca miejscową florę i faunę. Ekspozycja informuje również o lokalnym ekotypie świerka pospolitego, zwanym "świerkiem istebniańskim" i jego najsławniejszym okazie, zwanym Świerkiem Andersona.
• Kościół Matki Boskiej Fatimskiej na Stecówce – Wzniesiony w 1958, jest przykładem współczesnego ludowego budownictwa sakralnego.
• Kościół ewangelicko-augsburski – Wzniesiony w 1930 roku według projektu znanego wówczas śląskiego architekta, Tadeusza Michejdy, poświęcony przez biskupa Kościoła Ewangelicko-Augsburskiego w Polsce ks. Juliusza Bursche. Po zniszczeniach wojennych kościół wyremontowano, a w nowym ołtarzu głównym umieszczono obraz Zbawiciela, autorstwa Czesława Kuryatty z Wisły.
• Kościół katolicki pw. Świętego Józefa na Mlaskawce – pierwotnie znajdował się na Trzycatku w Jaworzynce, skąd przeniesiono go na obecne miejsce w latach 90. XX w. Kościół został zbudowany w 1948 i nawiązuje on do lokalnych tradycji budowlanych.
• Muzeum prywatne Jana Wałacha – na Andziołówce. Kolekcja grafik, rysunków, obrazów i rzeźb w pracowni położonej koło dawnego domu artysty.
• Muzeum prywatne i galeria rodziny Konarzewskich – na Andziołówce-Buczniku. Kolekcja obrazów i prac reprezentujących inne dziedziny plastyki, tworzonych przez zmarłych i żyjących członków rodziny artystów, w pobliżu zachowała się również rodzinna kaplica wotywna Konarzewskich pw. NMP Królowej Korony Polskiej z 1922.
• Izba pamięci Jerzego Kukuczki na Wilczem pod Młodą Górą.

Turystyka

W granicach administracyjnych Istebnej znajduje się Chatka AKT na Pietraszonce w przysiółku Pietraszonka oraz schronisko PTSM w przysiółku Zaolzie, a także liczne pensjonaty i kwatery prywatne.

W zimie działa tu kilka ośrodków narciarskich, z których największy to Kompleks Zagroń Istebna, w którym uruchomiono w 2009 roku pierwszy w Istebnej wyciąg krzesełkowy. W kompleksie tym działa również Park Wodny „Olza” i Centrum Zdrowia i Energii „Meridian”.

Piesze szlaki turystyczne

• Kiczory - Młoda Góra - Istebna Bucznik - Istebna Zaolzie - Chatka AKT na Pietraszonce - Schronisko PTTK na Przysłopie pod Baranią Górą - Barania Góra
• Wisła Głębce - Przełęcz Kubalonka - Istebna Zaolzie - Koniaków

Szlaki rowerowe

• Jaworzynka Trzycatek - Przejście graniczne Jaworzynka-Hrčava-Černe - Jasnowice - Istebna
• Przejście graniczne Jasnowice-Bukovec - Istebna Urząd Gminy - Istebna Zaolzie - Stecówka - Przełęcz Szarcula - Wisła Czarne

Zobacz też

• Chatka AKT na Pietraszonce
• Jan Martynek