Puńców

Puńców (cz. Puncov) – wieś w Polsce, w województwie śląskim, w powiecie cieszyńskim, w gminie Goleszów. Powierzchnia sołectwa wynosi 1021 ha, a liczba ludności 1508, co daje gęstość zaludnienia równą 147,7 os./km². Położony jest na Pogórzu Cieszyńskim, w dolinie Puńcówki i na ograniczającym ją od południa dziale wodnym (300–350 m n.p.m.).

Do 1954 roku miejscowość była siedzibą gminy Puńców.

Historia

Jedna z najstarszych wsi Śląska Cieszyńskiego, założona została na początku XIII w. Wzmiankowana po raz pierwszy w 1223 r. W XV w. istniała tu już parafia. Na początku XVI w. w centrum wsi wzniesiono istniejący do dziś kościół pw. św. Jerzego, który wkrótce zajęli protestanci. W następnym wieku, w okresie kontrreformacji, świątynia wróciła w ręce katolików.

Według urbarza z 1770 roku we wsi było 47 chłopów osiadłych (posiadających grunta chłopskie): 1 wójt (Jan Babilon), 22 siedlaków, 2 wolnych siedlaków (Jan Henczołek i Paweł Boruta), 3 zagrodników i 10 małych chałupników. Najczęściej wśród wolnych chłopów powtarzały się nazwiska Wojnar (7) i Glajcar (4). Oprócz wolnego siedlaka Pawła Boruty wszyscy mieszkańcy Puńcowa byli zobowiązani do świadczeń na rzecz Komory Cieszyńskiej. Puńców rozwijał się w ścisłej zależności od pobliskiego Cieszyna.

Według austriackiego spisu ludności z 1900 w 138 budynkach w Puńcowie na obszarze 1266 hektarów mieszkało 1238 osób, co dawało gęstość zaludnienia równą 97,8 os./km². z tego 540 (43,6%) mieszkańców było katolikami, 698 (56,4%) ewangelikami, 1217 (98,3%) było polsko-, 8 (0,6%) czesko- a 2 (0,2%) niemieckojęzycznymi. Do 1910 roku liczba budynków wzrosła do 170 a mieszkańców do 1434, z czego 1419 zameldowanych było na stałe, 627 (43,7%) było katolikami, 807 (56,3%) ewangelikami, 1408 (98,2%) polsko-, 9 (0,6%) niemiecko- a 2 (0,1%) czeskojęzycznymi.

Od podziału Śląska Cieszyńskiego w 1920 r., część wsi stanowiąca około 1/5 powierzchni, położona na południowym skłonie działu wodnego (po stronie doliny Olzy), znalazła się w granicach Czechosłowacji (obecnie część miasta Trzyńca w Republice Czeskiej, jako dzielnica Osówki i gmina katastralna Czeski Puńców).

Na terenie wsi, do 21 grudnia 2007, znajdowało się polsko-czeskie przejście graniczne dla małego ruchu granicznego Puńców-Kojkowice.

Postaci związane z Puńcowem

• Jerzy Harwot (1853-1916) – jeden z inicjatorów zainteresowań ludoznawczych na Śląsku i autor prac z tego zakresu;
• Alojzy Milata (1885-1936) – krajoznawca, pedagog, autor szeregu prac z dziedziny geografii i metodyki nauczania tego przedmiotu, ojciec Władysława;
• Józef Zaleski (1850-1915) – osiadły w Puńcowie na początku lat 90. XIX w. lekarz, rolnik i publicysta, od 1913 r. prezes cieszyńskiego Towarzystwa Rolniczego.

Zabytki

• Kościół parafialny pw. św. Jerzego z 1518 r. Późnogotycki, orientowany, murowany z kamienia i cegły, na zewnątrz opięty szkarpami. Jednonawowy. Rozbudowany w pierwszych latach XX w. poprzez wzniesienie nowej fasady oraz wymurowanie nowej wieży na miejscu starej, drewnianej. Prezbiterium dwuprzęsłowe, zamknięte trójbocznie, ze sklepieniem sieciowym, przy nim od północy zakrystia. Nawa na rzucie zbliżonym do kwadratu, szersza od prezbiterium, powiększona od strony zachodniej o jedno przęsło. Nawa przykryta rzadko spotykanym sklepieniem palmowym, wspartym na jednym centralnym, ośmiobocznym filarze, od którego promieniście rozchodzą się żebra sklepienne. Dachy nad nawą i prezbiterium dwuspadowe, kryte dachówką. We wnętrzu kamienne, profilowane portale oraz późnogotyckie, kamienne sakramentarium ścienne zamknięte piękną kutą kratą, pochodzące z czasów budowy kościoła. Wewnątrz m.in. rzeźba św. Jana Nepomucena z XVIII w., epitafium urzędnika Komory Cieszyńskiej Jakuba Dworzaka zmarłego w 1778 r., dwie tablice pamiątkowe dotyczące budowy kościoła, naczynia liturgiczne z II połowy XVIII w. i obrazy z XIX w. Na wieży dzwon z 1726 r.
• Dawny spichlerz zbudowany na przełomie XVIII i XIX w. Murowany z kamienia i cegły na rzucie prostokąta z jednoosiowym ryzalitem, potynkowany. W widoku z zewnątrz dwukondygnacyjny, podpiwniczony. Wnętrze pierwotnie wysokości budynku, później podzielone na dwie kondygnacje i zamienione na mieszkalne. W piwnicach sklepienia kolebkowe. Dach polski łamany, pokryty gontem.

Religia

Na terenie wsi działalność duszpasterską prowadzą następujące kościoły:

• Kościół Ewangelicko-Augsburski w RP (filiał parafii w Cieszynie)
• Kościół Rzymskokatolicki (parafia św. Jerzego)

Edukacja

We wsi znajduje się szkoła podstawowa. Do gimnazjum młodzież dojeżdża do Goleszowa.

Sport

We wsi istnieje klub piłkarski Tempo Puńców.

Komunikacja

Przez Puńców kursują autobusy PKS Cieszyn Sp. z o.o. kursujące relacjami Cieszyn – Leszna Podlesie i Cieszyn – Cisownica Pod Tułem oraz prywatnego przewoźnika LINEA TRANS Sp. z o.o.

Bibliografia

• Franciszek Popiołek. Gmina Puńców w Cieszyńskiem przed 160 laty. „Zaranie Śląskie”. 1, s. 16-18, 1930.