Simoradz

Simoradz (cz. Semorád, niem. Schimoradz) – wieś sołecka w gminie Dębowiec w powiecie cieszyńskim, w województwie śląskim. Powierzchnia sołectwa wynosi 695,37 ha zaś w 2006 w 223 domach mieszkało 996 mieszkańców, co dawało gęstość zaludnienia równą 143,2 os./km². Wieś o charakterze rolniczym w historycznych granicach regionu Śląska Cieszyńskiego.

Geografia

Miejscowość rozłożona jest na jednym ze wzgórzy Pogórza Cieszyńskiego o wysokości 350 m n.p.m. w północno-wschodniej części gminy Dębowiec w widłach dwóch prawostronnych dopływów Knajki, Od strony północnej i północno-wschodniej graniczy poprzez potok Racznica z Wiślicą, na południowym-wschodzie poprzez las Plaskowiec ze Skoczowem, na południu poprzez potok Wilamowski z Wilamowicami i Iskrzyczynem, na zachodzie z Dębowcem. W granicach sołectwa wyróżnia się części miejscowości: Wieś (centrum i najwyżej położona część wsi), Dębina (niem. Eichenfeld, w południowo-zachodniej części od reszty Simoradza oddzielona potokiem Wilamowickim, niegdyś należąca do "Jana na Dębowcu", który podarował ją Simoradzowi w prezencie; identyfikator SIMC: 0051718), Górny Koniec (niem. Oberfeld, w części wschodniej, SIMC: 0051724), Strokowskie (niem. Strokowsky, w części południowo-wschodniej), Pole (niem. Langfeld, w części północno-centralnej) oraz Podlesie (niem. Podlesi, SIMC: 0051730) i Zalesie (niem. Zalesi) leżące z perspektywy centrum przed i za Podleskim lasem. Łącznie lasy i grunty leśne stanowiły w 2006 roku 18,4% powierzchni sołectwa, użytki rolne 60,5%, stawy 12,7% (należą one do Gospodarstwa Rybackiego w Pogórzu), tereny zabudowane 4,8%. Zabudowa jest chaotyczna, jednak główna oś zabudowy przypomina końską podkowę idąc od budynku szkoły na wschód w kierunku centrum i zawracając przez centrum na południe i zachód wzdłuż drogi wiodącej ze Skoczowa do Dębowca.

Historia

Pierwsze wzmianki o Simoradzu związane są z istniejącą tu już w XIII w. parafii, co czyni ją jedną z najstarszych, obok Dębowca i fary cieszyńskiej, na Śląsku Cieszyńskim. W dokumencie z 1286 wspomniany został simoradzki proboszcz, ks. Tilo (Tyl), który odczytał w kościele raciborskim klątwę na księcia Henryka wrocławskiego. Około 1300, jak podano w Liber fundationis episcopatus Vratislaviensis, Simoradz (pod nazwą SEMORAZ) został przeniesiony z prawa polskiego na prawo niemieckie i skolonizowany, po raz kolejny wspomniano również parafię. Nazwa "Simoradz" oznacza w języku staromorawskim tyle co "ziem orać", tak więc swą nazwę wieś zawdzięcza najprawdopodobniej rolnictwu. Na potwierdzenie tego od XVIII w. Simoradz miał w herbie, sygnecie i pieczęci snop zboża stojący kłosami w górę. Od momentu prawdopodobnego założenia na początku XIII w. do XVI była wsią książęcą, następnie przechodziła z rąk do rąk rodów szlacheckich: Bilskich, Pogórskich, Skoczowskich z Kojkowic na Wilamowicach, Goczałkowskich, Marklowskich, Bludowskich i innych. Ostatnim dziedzicem ziemiańskim był Karol Zischka, kupiec z Mistka.

Pierwotna świątynia katolicka wzniesiona została prawdopodobnie w XIII w. Tak jak obecnie, była murowana i posiadała osobną dzwonnicę. Jak podają źródła z XVII w. kościół był jednak dość zaniedbany. Obecna, murowana świątynia została wzniesiona ok. XV w. W 1545 miejscowa ludność przeszła w znacznej mierze na wyznanie protestanckie i przejęła miejscowy kościół odnawiając go w 1611. W 1654 władze austriackie w ramach kontrreformacji na mocy rozporządzenia odebrały budynek kościoła i zamknęły go. Zaraz potem kościół przyłączono do parafii w Dębowcu, a w latach późniejszych był też filią parafii w Skoczowie. W tym czasie miejscowi ewangelicy zostali pozbawieni świątyni na wiele lat. Sytuację zmieniło powstanie kościoła i zboru obejmującego Simoradz w Drogomyślu w 1788, a jeszcze bliżej w Skoczowie w 1865. W 1842 r., kościół pw. św. Jakuba został rozbudowany, a następnie kilkakrotnie remontowany w XX w.

Pierwsza szkoła została założona w 1763. Własnego budynku doczekała się w 1793 w pobliżu kościoła św. Jakuba. Uczęszały do niej dzieci głównie wyznania ewangelickiego, jednak również katolickiego. Od 1869 szkoła przyjęła charakter świecki. Nowa szkoła powstała 1903 roku, a w latach 1983-1985 została rozbudowana.

Znaczące zmiany własnościowe i społeczne w Simoradzu nastąpiły pod koniec XVIII i w XIX wieku, co związane było z upadkiem poddaństwa na austriackiej wsi. W 1858 r. Simoradz stał się własnością Komory Cieszyńskiej i arcyksięcia Albrechta Habsburga-Lotharinga, cesarskiego marszałka polnego. Po jego śmierci dobra odziedziczył arcyksiążę Fryderyk, syn arcyksięcia Karola Ferdynanda Habsburga. Komora zarządzała dwoma miejscowymi folwarkami: Dólskim i Górskim, przy którym funkcjonowała gorzelnia. W tym okresie Simoradz zaczął również funkcjonować jako gmina (niem. gemeinde), na czele której stawało Zastępstwo Gminne, zaistniała również funkcja przełożonego gminy – wójta. Pierwszym wójtem został w 1848 Paweł Ciemała, W 1873 wójtem został Ludwik Rużiczka pochodzący z Wiednia, który językiem urzędowania ustanowił język niemiecki. Przeciwną politykę uprawiał Jerzy Raszka (1888-1894), który urzędowość prowadził w języku polskim a w 1899 w tymże języku spisał "Pamiętnik gminy Simoradz".

W 1869 Simoradz liczył 75 domów i 571 mieszkańców, w porównaniu do roku 1890 liczba ludności spadła do 547, z czego 372 (68%) ewangelików i 175 (32%) katolików. Według austriackiego spisu ludności z 1900 w 74 budynkach w Simoradzu na obszarze 699 hektarów mieszkało 558 osób, co dawało gęstość zaludnienia równą 79,8 os./km². z tego 182 (32,6%) mieszkańców było katolikami, 369 (66,1%) ewangelikami a 7 (1,3%) wyznawcami judaizmu, 546 (97,8%) było polsko- a 5 (0,9%) niemieckojęzycznymi. Do 1910 roku liczba mieszkańców wzrosła do 569, z czego 564 zameldowanych było na stałe, 207 (36,4%) było katolikami, 356 (62,6%) ewangelikami, 6 (1,1%) żydami, 560 (98,4%) polsko-, 3 (0,5%) niemiecko- a 1 (0,2%) czeskojęzycznymi.

W dniach 28-30 stycznia 1919 na terenie Simoradza miała miejsce bitwa w ramach polsko-czechosłowackiego konfliktu granicznego. Ostatecznie decyzją Rady Ambasadorów z dnia 28 lipca 1920 roku wieś została przyznana Polsce. W okresie międzywojennym rozparcelowaniu uległ folwark Dólski oraz częściowo Górski, którego część przekazana została organizacji "Caritas". W latach 1926-1928 na ewangelickim cmentarzu powstała kaplica, przemianowana w 1995 na kościół Ducha Świętego. 8 marca 1925 założono oddział OSP, remizę oddano do użytku w 1938.

Podczas II wojny światowej Simoradz znalazł się w granicach III Rzeszy. Po wojnie miejscowe rolnictwo w obliczu zmian ustrojowych uległo drastycznym zmianom. W 1952 powstała Rolnicza Spółdzielnia Produkcyjna "Wyzwolenie" (RSP) o początkowej powierzchni 85,24 ha, która w krótkim czasie wzrosła do ponad 103 ha, gdy w międzyczasie gospodarstwa miejscowych rolników skarłowaciały. W 1966 zorganizowano miejscowy klub Ludowy Związek Sportowy "Wyzwolenie" i jego dwie sekcje: piłkarską i turystyczną. Budowę boiska rozpoczęto w 1974 a pawilonu sportowego w 1979 a oddano je do użytku w 1985.

W latach 1975-1998 miejscowość położona była w województwie bielskim.

25 kwietnia 2010 w centrum wsi odsłonięto Krzyż Katyński upamiętniający ofiary zbrodni katyńskiej.

Zabytki i pomnik przyrody

Najstarszą budowlą jest ǧotycki kościół pw. św. Jakuba z XV wieku, z ołtarzem najprawdopodobniej z XIII wieku, przebudowana w 1892. Wewnątrz epitafia z XVII oraz ołtarze z rzeźbami świętych z XVIII wieku. Niedawno zostały odkryte polichromie gotyckie (z XV wieku) nad którymi trwały dwuletnie prace konserwatorskie.

W pobliżu kościoła dawne zabudowania dworskie (spichlerz z XVII wieku został w latach 70. XX wieku przeniesiony do Górnośląskiego Parku Etnograficznego w Chorzowie).

Znajdujący się na terenie miejscowości 180-letni buk zwyczajny (Fagus silvatica) o obwodzie 300 cm i wysokości 28 m uznany został za pomnik przyrody w 1973.

Religia

Na terenie wsi działalność duszpasterską prowadzą następujące kościoły:

• Kościół Ewangelicko-Augsburski (filiał parafii w Skoczowie)
• Kościół Rzymskokatolicki (parafia Świętego Jakuba Apostoła)

Sport

Na terenie miejscowości funkcjonuje klub sportowy LKS "Wyzwolenie" Simoradz. Powstał on w 1966 roku i prowadzi sekcje: piłkarską (od 1967), judo (od 1988), turystyczną (od 1968) a wcześniej także szachową (1977-1998), skibobową (1984-1995), piłki siatkowej (1985-1993). Zajęcia prowadzone są w oparciu o własne obiekty sportowe na które składają się:

• Pawilon sportowy (pełnowymiarowa hala gimnastyczna, siłownia, sauna, 35 miejsc noclegowych w pokojach 2-6 osobowych)
• Boiska do piłki nożnej (pełnowymiarowe, treningowe, 2 korty tenisowe)
• Boisko do siatkówki plażowej

Galeria

• 

  Mapa katastralna gminy Simoradz z 1836

• 

  Kościół św. Jakuba w Simoradzu

• 

  Ołtarz w kościele św. Jakuba

• 

  Zabytkowe epitafium

• 

  Ewangelicko-augsburski kościół Zesłania Ducha Świętego w Simoradzu