Ocena internautów miejscowości Częstochowa
Średnia ocena: 3.3
liczba ocen: 14
Ilość ulic: 1714
Ilość kodów pocztowych: 15
Współrzedne geograficzne N: 50.799999
Współrzedne geograficzne E: 19.117001
Strefa numeracyjna: Kierunkowy 34
Liczba ludności: 246800
Gęstość ludności: 1504 os./km²
Powierzchnia: 160 km²
Wysokośc npm: 257
Aglomeracja: 393 tys.2002
Rodzaj gminy: miejska
SIMC: 0930868
TERC: 2464011
Tablice rejestracyjne: SC
Dzielnica: Aniołów
Dzielnica: Bloki Sabinowskie
Dzielnica: Bór
Dzielnica: Brzeziny Małe
Dzielnica: Brzeziny Wielkie
Dzielnica: Błeszno
Dzielnica: Częstochówka
Dzielnica: Dębie
Dzielnica: Dźbów
Dzielnica: Gnaszyn Dolny
Dzielnica: Gnaszyn Górny
Dzielnica: Grabówka
Dzielnica: Hektary
Dzielnica: Jasna Góra
Dzielnica: Józefka
Dzielnica: Kamień
Dzielnica: Kawie Góry
Dzielnica: Kawodrza Dolna
Dzielnica: Kawodrza Górna
Dzielnica: Kiedrzyn
Dzielnica: Kolonia Grabówka
Dzielnica: Kręciwilk
Dzielnica: Kucelin
Dzielnica: Kule
Dzielnica: Lisiniec
Dzielnica: Liszka Dolna
Dzielnica: Liszka Górna
Dzielnica: Mirów
Dzielnica: Nowa Kuźnica
Dzielnica: Ostatni Grosz
Dzielnica: Parkitka
Dzielnica: Podbucze
Dzielnica: Prędziszów
Dzielnica: Raków
Dzielnica: Rząsawy
Dzielnica: Sabinów
Dzielnica: Stradom
Dzielnica: Wielki Bór
Dzielnica: Wrzosowiak
Dzielnica: Wyczerpy Dolne
Dzielnica: Wyczerpy Górne
Dzielnica: Wypalanki
Dzielnica: Zacisze
Dzielnica: Zagajnik
Dzielnica: Zawodzie
Dzielnica: Złota Góra
Częstochowa – miasto na prawach powiatu w południowej Polsce, siedziba powiatu częstochowskiego. W latach 1975-1999 była stolicą województwa częstochowskiego. Po reformie administracyjnej w 1999 została włączona do województwa śląskiego.
Częstochowa jest położona nad rzeką Wartą, w trzech mezoregionach fizycznogeograficznych, należących do Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej i Wyżyny Woźnicko-Wieluńskiej. Jest to 12. miasto w Polsce pod względem zajmowanej powierzchni i 13. pod względem liczby ludności. Według danych z 31 grudnia 2010 miasto miało 238 042 mieszkańców.
Częstochowa jest centralnym miastem aglomeracji częstochowskiej, a także największym ośrodkiem gospodarczym, kulturalnym i administracyjnym w subregionie północnym województwa śląskiego. W mieście znajduje się bazylika i klasztor na Jasnej Górze z uważanym za cudowny obrazem Matki Boskiej Częstochowskiej – główny ośrodek kultu maryjnego i pielgrzymowania w Polsce.
Częstochowa leży na styku trzech mezoregionów geograficznych – Wyżyny Częstochowskiej, zwanej potocznie Jurą, Obniżenia Górnej Warty oraz Wyżyny Wieluńskiej. Mezoregiony te należą do wspólnej podprowincji – Wyżyny Śląsko-Krakowskiej.
W obrębie miasta dominują wysokości bezwzględne 250–270 metrów n.p.m. Na terenie miasta znajduje się kilka wzniesień o wysokościach od 280 do 300 metrów. Najwyższym wzgórzem jest Góra Ossona która ma wysokość 316,7 m n.p.m. Najniżej położonym punktem jest miejsce nad rzeką Wartą na wschód od Mirowa – 236 m n.p.m..
Terytorium miasta wchodzi w skład monokliny śląsko-krakowskiej, znajduje się na jej południowo-wschodnim krańcu, w pobliżu granicy z niecką nidziańską. Obszar miasta jest zróżnicowany geologicznie, wierzchnia część to osady polodowcowe: żwiry, piaski, gliny, zaś głębsza to wapienie z okresu górnej jury.
Nazwa rzeki | % długości rzeki na terenie miasta do długości całkowitej |
---|---|
Białka | 38% |
Brzezinka | 63% |
Gorzelanka | 26% |
Konopka | 46% |
Kucelinka | 100% |
Sobuczyna | 49% |
Stradomka | 47% |
Warta | 1,9% |
Liczba mieszkańców (2009): 239 319.
Struktura demograficzna mieszkańców Częstochowy według danych z 31 grudnia 2007:
Opis | Ogółem | Kobiety | Mężczyźni | |||
---|---|---|---|---|---|---|
jednostka | osób | % | osób | % | osób | % |
populacja | 242 300 | 100 | 128 396 | 52,99 | 113 904 | 47,01 |
wiek przedprodukcyjny (0–17 lat) | 39 427 | 16,27 | 19 368 | 7,99 | 20 059 | 8,28 |
wiek produkcyjny (18–65 lat) | 159 719 | 65,92 | 78 715 | 32,49 | 81 004 | 33,43 |
wiek poprodukcyjny (powyżej 65 lat) | 43 154 | 17,81 | 30 313 | 12,51 | 12 841 | 5,3 |
Powierzchnia Częstochowy: 160 km².
Wykres liczby ludności Częstochowy na przestrzeni 2 ostatnich stuleci:
Największą populację Częstochowa odnotowała w 1993 r. – wg danych GUS miasto miało 259 864 mieszkańców.
Częstochowa leży w strefie klimatu umiarkowanego. Średnio na dobę przypadają 4 godziny z bezpośrednim promieniowaniem słonecznym. W przebiegu rocznym największe usłonecznienie obserwuje się w czerwcu, ze względu na największą długość dnia.
W Częstochowie niewiele jest dni bezwietrznych. Okresy ciszy w skali roku stanowią średnio 9,2%. Przeważają tu wiatry zachodnie – 18% i południowo-zachodnie – 18,2%. Jednocześnie osiągają one z tych kierunków największe prędkości – 2,2 m/s. Najrzadziej występują wiatry północne – 7,7% i północno-wschodnie – 7,4%.
Średnia temperatura i opady dla Częstochowy | |||||||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Miesiąc | Sty | Lut | Mar | Kwi | Maj | Cze | Lip | Sie | Wrz | Paź | Lis | Gru | Roczna |
Średnie najwyższe temperatury | -1 | 1 | 6 | 14 | 20 | 23 | 24 | 23 | 18 | 12 | 3 | 1 | 12 |
Średnia dzienna temperatura | -5 | -4 | 2 | 9 | 12 | 17 | 18 | 17 | 14 | 9 | 1 | -2 | 7 |
Średnie najniższe temperatury | -9 | -6 | -1 | 3 | 7 | 11 | 12 | 10 | 8 | 5 | -1 | -3 | 3 |
Opady | 35 | 32 | 33 | 39 | 69 | 80 | 86 | 75 | 48 | 40 | 41 | 37 | 51 |
Źródło: allmetsat 7 stycznia 2008 |
Częstochowa prawdopodobnie powstała przed końcem XI wieku, jednak pierwsza wzmianka o Częstochowie pochodzi z 1220 roku, z dokumentu biskupa krakowskiego Iwo Odrowąża, który określał uposażenie klasztoru w Mstowie. Wśród wymienionych wówczas miejscowości, które zobowiązane były płacić na rzecz klasztoru dziesięcinę, znajdowały się także wsie Częstochowa i Częstochówka. Ta druga powstała później niż Częstochowa i prawdopodobnie miała charakter obronny, związany z lokalizacją na wzgórzu Jasna Góra. Obie wsie należały wówczas do opola mstowskiego, którego zasięg pokrywał się w przybliżeniu z późniejszym starostwem olsztyńskim.
Sto lat później, na przełomie XIII i XIV wieku, w Częstochowie zlokalizowana została, podlegająca dekanatowi lelowskiemu, parafia, co świadczy o dużym znaczeniu gospodarczym i ludnościowym osady w regionie północno-zachodniej Małopolski, której dynamiczny rozwój nastąpił w wieku XIV. Rozwojowi sprzyjało bliskie położenie zamku olsztyńskiego i lokalizacja na szlaku łączącym Małopolskę z Wielkopolską. Częstochowę przecinał szlak z Krakowa i Olkusza na Kłobuck, Wieluń i Kalisz, od którego w Częstochowie odgałęział się trakt biegnący w stronę Piotrkowa. Po zbudowaniu w połowie XIV wieku zamku, Częstochowa znalazła się w granicach starostwa olsztyńskiego, a Częstochówka po krótkiej do niego przynależności została przekazana klasztorowi jasnogórskiemu.
Wzrost znaczenia Częstochowy i rolę punktu tranzytowego poświadczają dokumenty XIV-wieczne, dotyczące pobytu we wsi królów Polski. W 1354 roku został w Częstochowie wystawiony przez polskiego monarchę pierwszy dokument, a dwa lata później wystawiono inny, dotyczący wsi Wyczerpy, w którym po raz pierwszy wspomina się o przywileju goszczenia władcy przez Częstochowę. Także w 1356 roku Częstochowa otrzymała w wystawionym w Krzepicach przywileju prawo niemieckie, które braciom Leonardowi i Kanimirowi zezwalało na lokację dwóch wsi. Jedną z nich była Częstochowa, położona w miejscu dotychczasowej osady, a drugą wieś położna na południe od niej, nad rzeką Rybną (prawdopodobnie jest to Stradomka). W regionie wokół wsi prowadzono eksploatację złóż żelaza i wapienia.
Kwestia daty nadania osadzie praw miejskich jest niejednoznaczna, gdyż stosowny dokument nie zachował się do czasów współczesnych. Prawdopodobnie spłonął on w jednym z pożarów w XV wieku. Z tego też powodu datę wyznacza się na podstawie innych dokumentów. Po raz ostatni Częstochowę jako wieś dokumenty wymieniają w 1356 roku, a po raz pierwszy nazywają miastem w 1377 roku. Pomocne do określenia daty są także kroniki Janka z Czarnkowa, który wymieniając w 1370 roku miasta przekazane w lenno na rzecz Władysława Opolczyka nie wymienił Częstochowy, a zrobił to w 1383 roku. Na tej podstawie datę przyznania praw miejskich określa się na okres pomiędzy 1370 i 1377 rokiem. Dodatkowo w latach 1370-tych przebudowano układ przestrzenny Częstochowy w związku z nadaniem praw miejskich, co określa wymieniony dokument z 1377 roku. W 1502 roku w kancelarii króla Aleksandra I wystawiony został nowy egzemplarz dokumentu lokacyjnego.
Częstochowę nazywano początkowo Nową Częstochową, zaś osadę na wzgórzu jasnogórskim, którą podarowano klasztorowi, wymieniano jako Starą Częstochowę. Nazewnictwo to nie utrzymało się i nazwy zostały dość szybko zamienione. Istnieje hipoteza, że nazwa Częstochowy wywodzi się od słowiańskiego imienia Częstoch i oznacza osadę Częstocha, ziemię do niego należącą. W latach 1370-1393 Częstochowa stanowiła lenno Władysława Opolczyka, który w 1382 r. ufundował klasztor paulinów.
] W okresie późnego średniowiecza tereny należące do miasta były rozległe, choć osadnictwo skupiało się na terenie obecnego Starego Miasta. Według dokumentu dotyczącego uposażenia klasztoru jasnogórskiego z 1382 roku, od zachodu granice miasta biegły po łuku od wsi Częstochówka, następnie na zachód od obecnej ul. Pułaskiego. Sporny z klasztorem był obszar wsi Barbara z tamtejszym kościołem, który został przez klasztor zagarnięty i pomimo protestów miasta i korzystnych dla niego wyroków sądów królewskich pozostał we władzy zakonu aż do upadku państwa. Dokumenty kancelarii królewskiej z 1550 roku określają, że dalej granica przecinała Stradomkę, tereny miejskie sięgały prawie do wsi Dźbów, po czym granica zakręcała na wschód, wzdłuż drogi Dźbów-Błeszno, omijała tę ostatnią osadę od północy i dochodziła do lasu olsztyńskiego. Granice wschodnie opisano w 1631 roku w starostwie olsztyńskim, jako biegnące od lasów olsztyńskich do góry Prędziszów, następnie na zachód od wsi Mirów, przez rzekę Wartę do Wyczerp. Granica północna biegła od Wyczerp przez Góry Kawie, południowy skraj wsi Wierzchowisko, a stamtąd w stronę Częstochówki. Samo miasto położone nad przeprawą przez Wartę otoczone zostało murami miejskimi, w których znajdowało się kilka baszt. Mury te rozebrano stopniowo po potopie szwedzkim.
Duże znaczenie dla gospodarki miejskiej miał ruch pielgrzymkowy, z którym związany był handel z pątnikami. Klasztor usiłował zmonopolizować handel okołopielgrzymkowy, co spotykało się z oporem mieszczan. Miasto wielokrotnie procesowało się z klasztorem o kwestie handlu pod Jasną Górą, co wskazuje, że była to wysoce dochodowa działalność. Po latach sporów przywilej Kazimierza IV z 1462 roku przyznał klasztorowi prawo handlu, ale odwołanie miasta przyniosło w 1493 roku nowy dekret, w którym Jan I Olbracht zakazał klasztorowi działalności handlowej, z wyjątkiem sprzedaży niewielkich ilości żywności. Władze klasztorne zignorowały jednak zakaz, który łamany był aż do czasu upadku państwa w XVIII wieku.
Kolejny okres rozwoju nastąpił w XVI wieku, a okres dobrobytu wiązał się z późniejszym królem Polski Zygmuntem, wówczas księciem głogowsko-opawskim, który wielokrotnie przebywał w mieście (1498, 1502, 1502, 1503, 1505, 1505, 1506). Dzięki poparciu Zygmunta miasto uzyskało liczne przywileje, m.in. wydanie kopii przywileju lokacyjnego (1502), przywilej pobierania myta mostowego na Warcie (1504, 1512), przywilej organizowania jarmarków (1508) oraz zwolnienie z ceł i podatków targowych dla mieszczan na 12 lat. Przywilej z 1508 rok pozwalał organizować jeden jarmark rocznie, w 1564 roku organizowano trzy w roku, a w 1639 zezwolono na organizację sześciu w roku. Z nadania Zygmunta starostą olsztyńskim został natomiast Mikołaj Szydłowiecki, który przyczynił się do rozwoju całego regionu. W XVI wieku rosła także liczba mieszkańców. W 1564 roku znajdowało się w Częstochowie 218 domów, a w następnych latach już 249 (1569), 331 (1620), 399 (1631). W latach 1625-30 region, w tym miasto, dotknięty został zarazą, w wyniku której na 399 domów w mieście 78 stało opuszczonych. Aż do potopu liczba mieszkańców nieznacznie wzrosła, ale w następnych latach postępujący rozkład struktur państwowych zahamował rozwój miasta i spowodował jego podupadnięcie.
Pierwszy większy najazd zanotowano w 1587 roku, gdy wojsko pretendenta do korony królewskiej Maksymiliana III Habsburga złupiło miasto w drodze do Krakowa. Ze względu na peryferyczne położenie klasztoru jasnogórskiego i nękających go najazdów, królowie z rodu Wazów, którzy szczególnie umiłowali sobie klasztor częstochowski, zdecydowali się obwarować go nowoczesnymi fortyfikacjami typu holenderskiego z bastionami, które uczyniły z Jasnej Góry jedną z potężniejszych twierdz Rzeczypospolitej. Nowe umocnienia zostały poddane próbie podczas Potopu szwedzkiego, kiedy to po niespełna miesięcznym oblężeniu mała załoga klasztoru pod dowództwem o. Augustyna Kordeckiego odparła ataki przeważających wojsk szwedzkich.
W 1665 roku miała tu miejsce bitwa pod Częstochową, jedno ze starć zbrojnych w trakcie rokoszu Lubomirskiego. Pobite wojska królewskie szukały wówczas schronienia w twierdzy jasnogórskiej, jednak przeor klasztoru nakazał zamknięcie bram przed królewskimi żołnierzami.
W okresie potopu miasto zostało w znacznej części zniszczone na skutek postoju obcych wojsk, spora część ludności zginęła, zmarła lub uciekła. Okres kilkunastu lat po potopie szwedzkim to także czas słabo udokumentowany w źródłach, opisywany wyłącznie za pomocą źródeł klasztornych, które dotyczą głównie zapisów na rzecz klasztoru lub częstochowskiej parafii. Przez kilka lat po tej wojnie na rzecz klasztoru nie uczyniono żadnych zapisów, dopiero w 1665 roku pojawia się pierwszy zapis. Wskazuje to na znacznej zubożenie ludności i wyludnienie miasta oraz regionu. Na podstawie szacunków miasto straciło w okresie potopu ponad 50% ludności i ponad 60% zabudowań. Okoliczne miasta, w tym Przyrów, Olsztyn i Mstów zanotowały jednak znacznie wyższe straty, co pozwala przypuszczać, że Częstochowa została potraktowana przez armię szwedzką jako baza dla oficerów i tym samym zniszczenia starano się ograniczać.
Miasto odbudowywało się długo i powoli, jeszcze w latach 1680-tych znajdowały się w nim zrujnowane domy. Szybciej odbudowywał się klasztor, który w przeciwieństwie do miasta, cieszył się licznymi darowiznami i nadaniami królewskimi i szlacheckimi. W 1682 roku odbyły się uroczystości 300-lecia sprowadzenia częstochowskiego obrazu z Matką Boską, na które przybyło 140.000 pielgrzymów z Polski i Śląska.
Przez kilkadziesiąt lat po potopie w pobliżu miasta stacjonowało wojsko, które kilkakrotnie pustoszyło miasto, głównie z powodu zaległości w wypłacie przez skarb królewski żołdu. Po śmierci Jana III Sobieskiego część oddziałów zawiązała pod miastem konfederację celem odzyskania zalegych pieniędzy. W latach 1701, 1704, 1705 i 1709 miasto zostało złupione przez Szwedów. Zniszczenia i kontrybucje wiązały się ze znacznymi opłatami ponoszonymi przez miasto. Władze miejskie protestowały natomiast przed uchylaniem się duchowieństwa i szlachty zamieszkałej w mieście przed ponoszeniem tych opłat, ale protesty nie przyniosły skutku.
W 1789 roku populację samej Starej Częstochowy szacowano na ok. 1600, tj. mniej niż w okresie jagiellońskim. Jednak w porównaniu z innymi ośrodkami miejskimi o podobnej wielkości Częstochowa w okresie wojen XVII wieku wyludniła się mniej niż inne miasta.
Okres po potopie był natomiast pomyślny dla Częstochówki, która dynamicznie rozwijała się i rozbudowywała. Będący właścicielem wsi klasztor intensywnie zabiegał o rozwój osady, w której przybywało uznanych rzemieślników i handlarzy. W 1717 roku klasztor otrzymał przywilej nadający Częstochówce prawa miejskie jako Nowa Częstochowa. Nowe miasto zostało jednak zrujnowane w okresie konfederacji barskiej i nigdy nie odbudowało już swojej pozycji. W 1789 roku liczbę mieszkańców szacowano na ok. 1200.
Po II rozbiorze Polski znalazła się w departamencie kaliskim Prus Południowych, a po 1807 roku w departamencie kaliskim Księstwa Warszawskiego, by od 1815 roku wejść w skład województwa kaliskiego Królestwa Polskiego.
Spis ludności dla regionu częstochowskiego przeprowadzono ponownie w 1821 roku z okazji zmiany na stanowisku proboszcza częstochowskiego. Nową Częstochowę zamieszkiwało wówczas 1036 osób, a Starą Częstochowę 2758, przy czym ta ostatnia liczba nie obejmuje osad, które nie wchodziły bezpośrednio w skład właściwego miasta. W tych osadach (Zawodzie, Stradom, Kucelin) żyły 394 osoby.
Po raz pierwszy projekt połączenia obu miast pojawił się zaraz po odrodzeniu Polski w 1815 roku. Plan połączenia miast podjęto ponownie w 1823 roku, a jego opracowaniem zajął się inżynier wojewódzki Jan Bernhard, który w 1819 roku wytyczył Aleję Panny Maryi (obecnie Aleja Najświętszej Maryi Panny), która połączyła Starą Częstochowę z Jasną Górą. Na wytyczone wówczas parcele zapraszano osadników z kraju i zagranicy, wymagając jedynie postawienia na nich do 1826 roku domów murowanych o więcej niż jednej kondygnacji. W 1826 r. Rada Administracyjna Królestwa Polskiego uchwaliła także pożyczkę dla budujących się w Częstochowie. Formalnie oba miasta zostały połączone w jedno 19 sierpnia 1826 roku, gdy Rada Administracyjna wydała stosowne dokumenty nadające nowo powstałej Częstochowie prawa i prerogatywy miasta wojewódzkiego. Problemem był natomiast status przysiółków Św. Barbara i Św. Roch, które należały przed rozbiorami do Nowej Częstochowy, ale przez rząd pruski nie zostały klasztorowi skonfiskowane. Włączono je w obręb miasta dopiero w 1826 roku, ale mieszkańcy tego terenu wciąż posiadali status równy mieszkańcom wsi, zobowiązani byli także odrabiać pańszczyznę. Pomimo licznych skarg i protestów mieszkańców tych dzielnic aż do czasu uwłaszczenia w 1863 roku problem nie został rozwiązany. Po połączeniu obu miast Częstochowa pod względem liczby ludności wysunęła się na czwarte miejsce w Królestwie, po Warszawie, Lublinie i Kaliszu.
Pierwszym większym przedsiębiorcą w Częstochowie był Berek Kohn, który w latach 60. i 70. uruchomił w mieście drukarnię, papiernię i fabrykę mebli.
W związku z położeniem przy kolei warszawsko-wiedeńskiej (od 17 listopada 1846), obecnością złóż rud żelaza (obecnie wyeksploatowane), pokładów wapienia oraz czystych i obfitych w wodę rzek od 1870 roku zaczął w Częstochowie rozwijać się przemysł metalowy (Huta Częstochowa, której budowę zainicjował Bernard Hantke), włókienniczy i papierniczy.
W 1903 roku Częstochowa uzyskała kolejowe połączenie z Herbami, a w 1911 z Kielcami. W 1909 roku w mieście odbyła się Wielka Wystawa Rolniczo-Przemysłowa. Częstochowa przeżywała dynamiczny wzrost gospodarczy, powstawało ok. 60 dużych zakładów przemysłowych, 3-krotnie wzrosła liczba mieszkańców. Częstochowa miała monopol w przetwórstwie juty (90% produkcji krajowej), wyrobie galanterii (80% rynku), zabawek (70%).
Podczas I wojny światowej Częstochowa została bez walk zajęta 3 sierpnia 1914 roku przez wojska niemieckie. W pierwszych dniach okupacji dokonano mordów w dzielnicy podjasnogórskiej, nałożono na miasto kontrybucje i skazano na deportację do Niemiec ok. 1000 mieszkańców. W czasie wojny miasto, po raz pierwszy w historii, uzyskało samorząd miejski. Jasna Góra od 26 kwietnia 1915 do 4 listopada 1918 roku stanowiła enklawę pod okupacją katolickich Austro-Węgier.
Częstochowa została wyzwolona 11 listopada 1918 roku, kiedy to oddziały POW i Straży Obywatelskiej przystąpiły do rozbrajania wycofujących się Niemców. Następnego dnia przemaszerowały częstochowskimi Alejami trzy kompanie Wojska Polskiego pod dowództwem kpt. Ludwikowskiego. W okresie wojny polsko-bolszewickiej, po załamaniu się polskiej ofensywy na Kijów w 1920 roku, Częstochowa musiała zakwaterować i wyżywić rząd ukraiński Semena Petlury wraz z dwoma tysiącami uchodźców. Jednak miasto nie było w stanie pomieścić i utrzymać ich wszystkich, co wywołało protesty mieszkańców. W 1921 roku większość z nich wyjechała z miasta. Ponadto w okresie powstań śląskich Częstochowa była głównym ośrodkiem pomocy dla powstańców. W mieście organizowano zbiórki pieniędzy i lekarstw a także punkty werbunku ochotników.
W okresie dwudziestolecia międzywojennego trwał dalszy rozwój miasta, jednak lokalny przemysł podupadł i rozwijał się w znacznie wolniejszym tempie. W 1928 roku ilość pracujących mieszkańców wynosiła 37 000 osób, z czego 50% w przemyśle włókienniczym. W dwudziestoleciu zbudowano sieć wodociągów i kanalizacji. W okresie kryzysu 23% ludzi (20 000) pozostawało bez pracy, wybuchały masowe strajki, podczas manifestacji pierwszomajowej w 1936 roku były ofiary śmiertelne i ranni.
Od 1925 roku w Częstochowie mieściła się siedziba biskupstwa (od 1992 arcybiskupstwa). Ze względu na rozwój rzemiosła, zwłaszcza pamiątkarskiego, była nazywana "małą Norymbergą". W latach 1928, 1930 i 1934 przyłączono do miasta m.in. Ostatni Grosz, Raków, Lisiniec, Stradom, Mirów, Kamień i część Błeszna. W 1939 roku Częstochowa liczyła już 138 tys. mieszkańców, co plasowało ją na 8 miejscu pod względem największych miast Polski.
Niemcy wkroczyli do miasta 3 września 1939 i już następnego dnia dokonali mordów, które do historii przeszły pod nazwą krwawego poniedziałku. Podczas II wojny światowej tereny leżące na zachód i południe od Częstochowy zostały włączone do Rzeszy, natomiast samo miasto stało się miastem wydzielonym (Stadkreis Tschenstochau) w dystrykcie radomskim Generalnego Gubernatorstwa i nosiło nazwę Tschenstochau. W 1940 roku, w ramach akcji AB, dokonano eksterminacji umysłowych elit miasta. Ponad 40 tys. Żydów znalazło się w częstochowskim getcie i w większości zostało zamordowanych przez niemieckich żołnierzy. W mieście istniał stalag 367 przeznaczony dla radzieckich i włoskich jeńców wojennych.
Po upadku powstania warszawskiego Częstochowa była stolicą Polskiego Państwa Podziemnego. W czasie wojny i bezpośrednio po niej w rejonie Częstochowy działały silne oddziały partyzanckie niepodległościowego podziemia. Do najsłynniejszych akcji z tego okresu należy przeprowadzone 20 kwietnia 1943 roku uderzenie na niemiecki Bank Emisyjny (obecnie siedziba Banku Śląskiego w Alejach) dokonane przez oddziały "Stepa" i "Zagłoby" Narodowych Sił Zbrojnych. Od jesieni 1944 roku miasto było fortyfikowane przez Niemców w celu uporczywej obrony. 16 stycznia 1945 roku, po całodziennych walkach, Częstochowę opuścił garnizon niemiecki, a miasto zostało wyzwolone przez sowieckie oddziały mjra Siemiona Chochriakowa. W walkach Niemcy ponieśli duże straty materialne, zginęło 28 sowieckich żołnierzy, 42 zostało rannych.
W okresie Polski Ludowej szybka rozbudowa huty, która zyskała imię Bolesława Bieruta (po 1989 wróciła do pierwotnej – Huta Częstochowa), spowodowała dynamiczny rozwój miasta. Zainstalowano w nim siedzibę ogólnopolskiego Zjednoczenia Kopalnictwa Rud Żelaza. W latach 1946-1950 Częstochowa wchodziła (podobnie jak w okresie międzywojennym) w skład województwa kieleckiego, w latach 1950-1975 województwa katowickiego, a w latach 1975-1998 była stolicą województwa częstochowskiego.
1 stycznia 1977 roku włączono do Częstochowy okoliczne miejscowości, stanowiące obecne dzielnice Gnaszyn-Kawodrza, Grabówka, Wielki Bór, Dźbów, Kuźnicę, Brzeziny Małe, Brzeziny Wielkie, Rząsawę, Wyczerpy Górne i Zagajnik. Powierzchnia miasta zwiększyła się z 90 do obecnych 160 km² a liczba ludności z 200 do ponad 220 tysięcy.
Jan Paweł II odwiedził Częstochowę sześciokrotnie: w latach 1979, 1983, 1987, 1991, 1997 i 1999. 15 sierpnia 1991 odprawiona z jego udziałem msza św. (kończąca VI Światowe Dni Młodzieży) zgromadziła 1,5 mln wiernych, a papież od władz miasta otrzymał klucz do jego bram oraz tytuł Honorowego Obywatela – Częstochowa stała się pierwszym miastem na świecie, od którego przyjął takie wyróżnienie.
Jako pierwsze miasto w Europie Środkowo-Wschodniej Częstochowa otrzymała Honorową Flagę Rady Europy (1993) oraz główną nagrodę tej organizacji – Prix de l'Europe (1998) – za działania na rzecz integracji europejskiej i rozwój współpracy z samorządami miast europejskich.
26 maja 2006 z wizytą przybył papież Benedykt XVI.
Powstały w mieście Obywatelski Komitet Referendalny złożył w dniu 27 sierpnia 2009 u komisarza wyborczego wniosek o przeprowadzenie referendum w sprawie odwołania prezydenta poparty przez ponad 30 tys. mieszkańców miasta. Inicjatorami referendum byli właściciele kamienic zlokalizowanych przy Al. NMP zaniepokojeni planami ich zamknięcia dla ruchu. Organizatorzy akcji zarzucali prezydentowi przedkładanie interesu klasztoru ponad miejski i nietrafione inwestycje. Referendum odbyło się 15 listopada, wzięły w nim udział 41 892 osoby, co oznaczało frekwencję 21,32% i ważność referendum. Prezydent został odwołany 39 284 głosami.
W wyniku reformy administracyjnej z 1999 roku Częstochowa została przyłączona do województwa śląskiego. Ponieważ Częstochowa należała przed II wojną światową do woj. kieleckiego, część lokalnych polityków ubiegała się (wraz z Kielcami i Radomiem) o utworzenie województwa staropolskiego.
Częstochowa, chcąc podkreślić swoje historyczne i kulturowe związki z regionem małopolskim, przystąpiła w kwietniu 2007 do Stowarzyszenia Gmin i Powiatów Małopolski, skupiającego obszary należące historycznie do Małopolski a w wyniku reform administracyjnych przyłączonych do innych województw. W tym samym roku miasto otrzymało tytuł Lidera Małopolski za rewaloryzację alei Najświętszej Maryi Panny. 23 sierpnia 2006 roku w krakowskich Sukiennicach wywieszony został herb Częstochowy. W 2008 roku, po raz kolejny, Częstochowa otrzymała tytuł Lidera Małopolski, tym razem za rewaloryzację parków podjasnogórskich.
Okres | Państwo | Zwierzchność | Jednostka administracyjna | Status miasta | Status miasta | |
---|---|---|---|---|---|---|
XI wiek-1220 | Królestwo Polskie | województwo krakowskie | Wieś Częstochowa (istnienie niepotwierdzone) | – | ||
1220-1356 | Wieś Częstochowa nad Wartą | Wieś Częstochowa | ||||
1356-1569 | Miasto Częstochowa | Wieś Częstochówka | ||||
1569-1717 | Rzeczpospolita Obojga Narodów | województwo krakowskie, powiat lelowski | ||||
1717-1793 | Rzeczpospolita Obojga Narodów | Imperium Rosyjskie | Miasto Częstochowa | Miasto Nowa Częstochowa | ||
1793 | Królestwo Prus | Prusy Południowe, departament łęczycki, powiat częstochowski | ||||
1793-1795 | Prusy Południowe, departament piotrkowski, powiat częstochowski | |||||
1795-1807 | Prusy Południowe, departament kaliski, powiat częstochowski | |||||
1807-1815 | Księstwo Warszawskie | Cesarstwo Francuskie | departament kaliski, powiat częstochowski | |||
1815-1816 | Królestwo Polskie | Imperium Rosyjskie | ||||
1816-1826 | województwo kaliskie, obwód wieluński, powiat częstochowski | |||||
1826-1837 | Miasto Częstochowa (połączone) | |||||
1837-1842 | gubernia kaliska, obwód wieluński, powiat częstochowski | |||||
1842-1844 | gubernia kaliska, powiat wieluński | |||||
1845-1867 | ||||||
1867-1916 | gubernia piotrkowska, powiat częstochowski | |||||
1916-1918 | Królestwo Polskie | Rzesza Niemiecka, Austro-Węgry | ||||
1918 | Królestwo Polskie | |||||
1918-1939 | Rzeczpospolita Polska | województwo kieleckie, powiat częstochowski | ||||
1939-1945 | Generalne Gubernatorstwo | dystrykt radomski, miasto wydzielone Częstochowa | ||||
1939-1945 | Polskie Państwo Podziemne | Okręg Radom-Kielce, Inspektorat E Częstochowa, Obwód Częstochowa | ||||
1945-1950 | Rzeczpospolita Polska | województwo kieleckie, powiat częstochowski | ||||
1950-1952 | województwo katowickie, powiat częstochowski | |||||
1952-1975 | Polska Rzeczpospolita Ludowa | |||||
1975-1989 | województwo częstochowskie, gmina miejska Częstochowa | |||||
1989-1998 | Rzeczpospolita Polska | |||||
od 1999 | województwo śląskie, miasto na prawach powiatu Częstochowa |
Zespół klasztorny na Jasnej Górze jest zarazem największym, najbardziej prestiżowym, jak i najczęściej odwiedzanym z częstochowskich zabytków. Turystyka związana jest głównie z ruchem pielgrzymkowym do obrazu Matki Boskiej Częstochowskiej.
W 2008 roku na Jasną Górę przybyło 3,5 mln pielgrzymów i turystów z 81 krajów świata. W 134 zorganizowanych, ogólnopolskich pielgrzymkach wzięło udział 899 510 osób. Pieszo do klasztoru przybyło 141 871 osób.
Pozostała zabudowa sakralna Częstochowy:
Zabytkiem o charakterze religijnym jest cmentarz żydowski w dzielnicy Zawodzie.
Wycieczki po Częstochowie łączone są często ze zwiedzaniem Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej. W mieście rozpoczynają bieg następujące szlaki turystyczne:
Na terenie Częstochowy działa wiele miejskich i niezależnych instytucji kulturalnych których zaangażowana działalność tworzy różnorodną ofertę kulturalną miasta.
Muzea i galerieOprócz klasztoru Jasnogórskiego działalność muzealną i wystawienniczą prowadzą również inne instytucje.
Muzeum CzęstochowskieNajstarsza instytucja muzealna. Do jej obiektów wystawienniczych należą:
Inne instytucje wystawiennicze w mieście:
Orkiestra filharmonii zainaugurowała działalność w 1945 roku, dając koncert w miejskim teatrze. W 1955, w miejscu zniszczonej synagogi, rozpoczęto budowę gmachu filharmonii. Budowa zakończyła się w 1965 roku. W styczniu 1976 roku Państwowa Orkiestra Symfoniczna w Częstochowie otrzymała miano Filharmonii.
Teatr im. Adama MickiewiczaTeatr w Częstochowie rozpoczął działalność w 1927 roku. W latach 20. XX wieku powstała obecna siedziba teatru – wybudowany specjalnie dla jego potrzeb gmach przy ulicy Kilińskiego. W 1949 roku teatr został upaństwowiony, a sześć lat później nadano mu imię Adama Mickiewicza.
Ośrodek Promocji Kultury Gaude MaterMiejska instytucja kulturalna która jest głównym organizatorem Międzynarodowego Festiwalu Muzyki Sakralnej "Gaude Mater" i Festiwalu im. Kaliny Jędrusik "Kalinowe Noce, Kalinowe Dni".
KinaW Częstochowie działają dwa kina wielosalowe należące do sieci Cinema City: Cinema City Wolność, otwarte w 2004 roku, oraz znajdujący się w Galerii Jurajskiej multipleks, uruchomiony w 2009 roku. W mieście działa także od 1991 kino studyjne Ośrodka Kultury Filmowej.
Na terenie Częstochowy działają liczne chóry żeńskie, męskie oraz mieszane. Najstarszym jest Chór Męski "Pochodnia". Do innych należą: Chór Akademicki Politechniki Częstochowskiej "Collegium Cantorum" (dyr. J.Siadlak), Jasnogórski Zespół Wokalny "Camerata" (dyr. Jarosław Jasiura) oraz Chór Archikatedry pw. Św. Rodziny "Basilica Cantans" (dyr. Włodzimierz Krawczyński, obecnie Zygmunt Nitkiewicz). Chóry te zdobywały liczne nagrody na festiwalach krajowych oraz zagranicznych.
W Częstochowie działa Zespół Szkół Plastycznych im. Jacka Malczewskiego oraz Zespół Szkół Muzycznych im. Marcina Żebrowskiego. Na terenie miasta istnieje także kilka ognisk muzycznych dla dzieci i młodzieży oraz Społeczna Szkoła Baletowa.
Działalność prowadzi Młodzieżowy Dom Kultury oraz Regionalny Ośrodek Kultury, organizujący wiele cyklicznych imprez, m.in. Ogólnopolski Konkurs Poetycki im. Haliny Poświatowskiej. Poetka ta urodziła się i wychowała w Częstochowie. W jej domu rodzinnym jest zorganizowane skromne muzeum, które gromadzi eksponaty związane z życiem Poświatowskiej.
Budynek Teatru im. Adama Mickiewicza
Galeria Konduktorownia
Miejska galeria sztuki
W Częstochowie działa 45 przedszkoli, w tym 6 niepublicznych i 2 przedszkola integracyjne. Funkcjonuje tu również 50 szkół podstawowych. 3 z nich to szkoły niepubliczne, 5 to szkoły specjalne a 3 prowadzą oddziały integracyjne. Wiele z placówek kształcenia podstawowego jest prowadzonych przez duchowieństwo katolickie.
Naukę na etapie gimnazjum prowadzi 30 placówek, w tym 4 katolickie i 1 z oddziałami integracyjnymi. Działa tu 36 szkół ponadgimnazjalnych w tym 12 policealnych, 10 liceów ogólnokształcących i kilkanaście zespołów szkół o różnorodnych profilach, w tym Centralna Szkoła Państwowej Straży Pożarnej.
Wśród szkół wyższych, których w mieście działa 12, największe są Akademia im. Jana Długosza, która w zamierzeniach ma stać się uniwersytetem, Politechnika Częstochowska oraz Akademia Polonijna.
Sport w Częstochowie to przede wszystkim siatkówka, żużel i piłka nożna, choć w mieście działa wiele, bardzo różnorodnych klubów sportowych. Najbardziej znanymi są klub siatkarski AZS Częstochowa i klub żużlowy Włókniarz Częstochowa. Drużyny te prezentują najwyższy światowy poziom w swoich dyscyplinach, co potwierdzają osiągnięciami na arenie międzynarodowej. Kibicom piłkarskim znany jest również były pierwszoligowiec, Raków Częstochowa.
Największymi obiektami sportowymi, użytkowanymi przez profesjonalne kluby w Częstochowie są:
Częstochowa jest miastem na prawach powiatu. Mieszkańcy Częstochowy wybierają do swojej rady miasta 28 radnych. Organem wykonawczym władz jest prezydent miasta. Siedzibą władz miasta jest Urząd Miasta Częstchowa przy ul. Śląskiej 11/13. Miasto jest siedzibą wielu urzędów i instytucji o znaczeniu regionalnym. Znajduje się tu m.in.: starostwo powiatu częstochowskiego ziemskiego.
Mieszkańcy Częstochowy wybierają posłów w okręgu 28, a senatorów w okręgu 69.
Dzielnice Częstochowy:
|
|
|
Miasta partnerskie: | ||
Kraj | Miasto | |
---|---|---|
Niemcy | Altötting | |
Fryburg Bryzgowijski (od 1991) | ||
Palestyna | Betlejem | |
Izrael | Nazaret | |
Łotwa | Rzeżyca (Rezekne) | |
Austria | Styria | |
Litwa | Szawle | |
Meksyk | Zapopan | |
Miasta bliźniacze: | ||
Kraj | Miasto | |
Portugalia | Fátima | |
Ukraina | Kamieniec Podolski (od 2008) | |
Włochy | Loreto | |
Francja | Lourdes | |
Niemcy | Pforzheim | |
Stany Zjednoczone | South Bend |
Od 10 grudnia 2010 roku prezydentem Częstochowy jest Krzysztof Matyjaszczyk.
Rada MiastaKlub | I kadencja 1919-1925 | II kadencja 1925-1927 | III kadencja 1927-1930 | IV kadencja 1934-1939 |
---|---|---|---|---|
Narodowy KW | 25 (58,14%) | – | ? | – |
PPS | 6 (13,95%) | 9 (20,45%) | ? | 13 (29,54%) |
BBWR | – | – | 2 (4,76%) | 14 (31,82%) |
Zjednoczony Chrześcijański KW | – | 18 (40,91%) | 17 (40,48%) | 13 (29,54%) |
NPR-ZZP | – | 3 | ? | – |
komuniści | – | 3 (6,82%) | ? | – |
inne komitety | – | 1 (2,27%) | ? | 1 (2,27%) |
Żydowski KW | 5 (11,63%) | 6 (13,64%) | ? | 3 (6,82%) |
inne komitety żydowskie | 7 (16,28%) | 4 (9,09%) | ? | – |
SUMA | 43 (100%) | 44 (100%) | 42 (100%) | 44 (100%) |
Klub | I kadencja 1990-1994 | II kadencja 1994-1998 | III kadencja 1998-2002 | IV kadencja 2002-2006 | V kadencja 2006-2010 | VI kadencja 2010-2014 |
---|---|---|---|---|---|---|
SLD | – | 18 (36,00%) | 25 (50,00%) | 14 (50,00%) | 7 (25,00%) | 10 (35,71%) |
PO | – | – | – | – | 8 (28,57%) | 9 (32,14%) |
PiS | – | – | – | 5 (17,86%) | 6 (21,43%) | 5 (17,86%) |
PSL | – | 1 (2,00%) | – | – | – | – |
Wspólnota Samorządowa | – | – | – | 9 (32,14%) | 7 (25,00%) | 4 (14,29%) |
AWS | – | – | 21 (42,00%) | – | – | – |
KO "S" | 45 (90,00%) | – | – | – | – | – |
Liga Miejska | – | 14 (28,00%) | – | – | – | – |
UW | – | 6 (12,00%) | – | – | – | – |
inni | 5 (10,00%) | 10 (20,00%) | 4 (8,00%) | – | – | – |
SUMA | 50 (100%) | 50 (100%) | 50 (100%) | 28 (100%) | 28 (100%) | 28 (100%) |
Od IV kadencji Rada Miasta Częstochowy składa się z 28 członków (wcześniej 50), wybieranych zgodnie z polską ordynacją na czteroletnie kadencje.
Lista przewodniczących Rady Miasta CzęstochowyDwudziestolecie międzywojenne
III RP:
W mieście działa około 26 tysięcy przedsiębiorstw, których reprezentantem jest Regionalna Izba Przemysłowo-Handlowa w Częstochowie. Tereny inwestycyjne w Częstochowie należą do Katowickiej Specjalnej Strefy Ekonomicznej.
Głównym inicjatorem działań związanych z rozwojem i inwestycjami w gospodarce jest Agencja Rozwoju Regionalnego w Częstochowie. W 2007 roku na terenach zwalnianych przez Hutę Częstochowa i zlikwidowaną firmę Polnam utworzony został Częstochowski Park Przemysłowy. W 2011 r. w Częstochowie utworzono dwa klastry przemysłowe – Klaster Przetwórstwa Polimerów Plastosfera oraz Częstochowski Klaster Komunalny Aglomeracja.
Częstochowa jest głównym ośrodkiem Częstochowskiego Okręgu Przemysłowego, trzeciego co do wielkości w województwie śląskim. Od średniowiecza rozwijał się tu przemysł metalowy, dzięki licznemu występowaniu rud żelaza. Do największych i najbardziej znanych zakładów przemysłowych na terenie miasta należą:
W Częstochowie znajduje się wiele hipermarketów i sklepów. Wśród hipermarketów i marketów budowlanych; znajdziemy Real z M1, Auchan, Tesco Extra, Makro Cash and Carry, OBI, Leroy Merlin, Castorama. Od 3 października 2009 otwarta jest pierwsza w regionie galeria handlowa: Galeria Jurajska.
Częstochowę przecina umożliwiająca komunikację samochodową z największymi miastami Polski sieć dróg krajowych:
Sieć uzupełniają drogi wojewódzkie:
W przyszłości przez północne i zachodnie obrzeża miasta przebiegać będzie autostrada A1. Utworzy ona zachodnią, autostradową obwodnicę Częstochowy.
Przez miasto przebiegają linie kolejowe nr 61 Lubliniec–Kielce (uruchomiana stopniowo w latach 1903-1911) oraz nr 1 Warszawa Centralna–Katowice (dawna kolej warszawsko-wiedeńska) wraz z odgałęzieniem (linia nr 146) do stacji Chorzew Siemkowice, które łączy miasto z magistralą węglową. Pasażerska komunikacja kolejowa obsługiwana jest przez stacje Częstochowa Gnaszyn, Częstochowa Raków, Częstochowa Stradom, Rząsawa, Częstochowa Aniołów oraz w największym stopniu przez nowoczesny – otwarty po przebudowie w 1996 – dworzec Częstochowa Osobowa (dawniej Częstochowa Główna) mieszczący się w samym centrum miasta, przy placu Rady Europy.
Komunikację miejską i podmiejską obsługuje głównie Miejskie Przedsiębiorstwo Komunikacyjne w Częstochowie. Prowadzi ono przewóz na dwóch liniach tramwajowych, 27 autobusowych obejmujących swoim zasięgiem większość obszaru miasta oraz 8 liniach podmiejskich w miejscowościach i gminach Poczesna i Olsztyn. Nocną komunikację miejską obsługuje linia tramwajowa oraz cztery autobusowe (te kursują jedynie w weekendy). 13 lipca 2007 MPK Częstochowa wprowadziło uniwersalny bilet elektroniczny.
13 listopada 2009 Częstochowa oraz MPK otrzymała od marszałka województwa śląskiego dotację na, odpowiednio, budowę nowej linii tramwajowej na Błeszno oraz zakup nowych składów tramwajowych, budowa rozpoczęła się 19 sierpnia 2010 roku.
Firma Bus Expres oferuje przewóz osób na trasie z centrum miasta do Blachowni.
Darmową komunikację do hipermarketu Auchan zapewnia firma BK Bursiak, natomiast do hipermarketu Tesco zapewnia firma Kris-Tour. Przejazdy na terenie miasta oferuje także PKS Częstochowa, które obsługuje linie z dworca PKS do Kłobucka, Blachowni i innych okolicznych miejscowości, a także PKP – 5 przystanków w Częstochowie oferuje komunikację osobową.
Komunikację z gminą Rędziny zapewnia GZK w Rędzinach liniami R, Rm oraz Rk do Dworca Głównego PKP.
Najbliższym międzynarodowym lotniskiem jest regionalny port województwa śląskiego – Katowice Airport w Pyrzowicach. Znajduje się on około 60 km na południe od Częstochowy.
Najbliższym czynnym lotniskiem jest lotnisko Częstochowa-Rudniki, oddalone od centrum miasta o 15 km. Jest ono lotniskiem powojskowym w prywatnych rękach, z zastosowaniem sportowym – na części jego terenu operuje Aeroklub Częstochowski. Nie jest ono przystosowane do obsługi dużych samolotów, istnieje możliwość lądowania tylko małych samolotów pasażerskich. Posiada zaniedbaną betonową drogę startową (2000 × 60 m). Wieloletnie zamierzenia włodarzy miasta przeistoczenia lotniska w pasażerskie lub towarowe dotychczas nie zaowocowały wsparciem finansowym z żadnego źródła, lub nawet uregulowaniem prawnym jego statusu po myśli samorządowców. Ostatni raz lotnisko zostało użyte przez linie lotnicze w 1983 – przez jeden sezon Polskie Linie Lotnicze LOT oferowały z niego połączenia.
W Częstochowie wydawane są następujące dzienniki:
Tygodniki:
Wydawanych jest również kilka pism kulturalnych m.in.: kwartalniki Aleje 3, Bulion oraz rocznik "Ziemia Częstochowska"
Radiostacje lokalne:
Studia lokalne w Częstochowie posiadają:
W latach 1995-2001 w mieście lokalną redakcję posiadało radio RMF FM.
Mieszkańcy dzielnicy Tysiąclecie i Północ mają dostęp do miejskiej TV Orion. W mieście istnieją ponadto lokalne redakcje TVP Katowice, NTL i TV Silesia.
W mieście działa kilka lokalnych portali. Pracuje tu także kilku dziennikarzy gazet internetowych.
Ostatnia data aktualizacji: 2012-03-16 19:31:44