Złoty Potok (województwo śląskie)

Złoty Potok – wieś w Polsce położona w województwie śląskim, w powiecie częstochowskim, w gminie Janów w Jurze Krakowsko-Częstochowskiej przy drodze wojewódzkiej nr 793.

Do 1952 roku istniała gmina Potok Złoty. W latach 1975-1998 miejscowość należała administracyjnie do województwa częstochowskiego.

Historia

Początki osadnictwa nad Wiercicą datuje się już na VIII w., gdy powstało grodzisko „Osiedle Wały” o powierzchni około 18 tys. m². Pierwsza wzmianka o wsi Potok pochodzi z 1153 roku.

W 1298 roku Bartosz z rodu Odrowążów ufundował drewniany kościół parafialny. Już w połowie XV w. w Potoku stał kościół murowany, zbudowany w stylu gotyckim. Na przestrzeni wieków był on wielokrotnie przebudowywany; obecnie jest budowlą bezstylową. W bocznej, neogotyckiej kaplicy Krasińskich, pochowana jest Elżbietka, córka Zygmunta, a także jego wnuk, Karol Roger hrabia Raczyński.

Tuż za wywierzyskowymi źródłami Wiercicy (Źródła Zygmunta i Elżbiety) znajduje się pstrągarnia, założona (jako jedna z pierwszych w Europie) w 1881 roku, na polecenie hr. Edwarda Raczyńskiego. Zaprojektował ją Michał Girdwoyń.

Za pstrągarnią i Stawem Zielonym (zwanym również „Snem Nocy Letniej”) znajduje się zabytkowy młyn wodny „Kołaczew”. Powstał na początku XX w.; został odbudowany po pożarze w 1928 r. Młyn znajduje się na szlaku architektury drewnianej woj. śląskiego.

Na miejscu obecnego pałacu od XVI w. istniał dwór, prawdopodobnie obronny, zwany Zameczkiem. Przez wiele lat nieremontowany popadł w ruinę i na początku XIX w. nie nadawał się już do zamieszkania. Kolejni właściciele wznieśli więc tuż obok w 1829 r. klasycystyczny dwór. W połowie XIX w. majątek odkupił i podniósł z upadku generał Wincenty Krasiński. W 1856 r. na jego polecenie zbudowany został pałac w stylu klasycystycznym, a sąsiadujący z nim dworek przeznaczony został dla jego syna Zygmunta. Poeta mieszkał w nim latem 1857 r. Po jego śmierci majątek odziedziczyła córka poety Maria, żona hrabiego Edwarda Aleksandra Raczyńskiego. Rodzina Raczyńskich na początku XX w. przebudowała pałac, nadając mu dzisiejszy kształt. Po II wojnie światowej majątek upaństwowiono, a w pałacu przez wiele lat mieściła się szkoła. Obecnie znajduje się on w bardzo złym stanie technicznym i nie można go zwiedzać.

Pałac Raczyńskich i Dworek Krasińskich otoczone są prawie czterdziestohektarowym parkiem w stylu angielskim, przez którego środek przepływa Wiercica (zdecydowała ona o nadaniu parkowi romantycznego charakteru). Park został zaprojektowany przez Franciszka Szaniora, który postanowił wzbogacić jego florę takimi gatunkami drzew i krzewów, jak modrzew japoński, wiąz turkiestański, tulipanowiec amerykański czy karagana syberyjska. Na terenie zespołu pałacowo-parkowego odnaleźć można także interesujący pomnik przyrody – ok. 600-letni dąb szypułkowy „Dziad”.

Pobyt Zygmunta Krasińskiego

Od 29 lipca do września 1857 roku w Złotym Potoku mieszkał jeden z najwybitniejszych polskich twórców epoki romantyzmu, Zygmunt Krasiński. Do Potoka przybył wraz z żoną, Elżbietą z Branickich, i dziećmi. Spacerując po okolicznych lasach, nadał nazwy wielu ostańcom a także położonemu u stóp pałacu stawowi Irydion. Pobyt przerwała śmierć jego najmłodszej córki, Elżbiety.

Obecnie w dworku, w którym mieszkał Krasiński, mieści się muzeum.

Obiekty zabytkowe i przyrodnicze

• Muzeum regionalne im. Zygmunta Krasińskiego
• Klasycystyczny pałac Raczyńskich
• Grodzisko skalne Osiedle Wały
• Zabytkowy kościół pw. św. Jana Chrzciciela
• Wywierzyskowe źródła i dolina Wiercicy
• Liczne ostańce (np. Skała z krzyżem, Brama Twardowskiego)
• Rezerwat leśny "Parkowe"
• Stanowisko endemicznej warzuchy polskiej
• Stawy pstrągów

Szlaki turystyczne

• - Szlak Orlich Gniazd
• - Szlak Zamonitu
• - Szlak Walk 7 Dywizji Piechoty Wrzesień 1939
• - Szlak Architektury Drewnianej województwa śląskiego

Zobacz też

• Złoty Potok