Jaworzno

Jaworzno – miasto na prawach powiatu w południowej Polsce, w województwie śląskim, położone na Wyżynie Śląskiej.

Kiedyś główne miasto tzw. Zagłębia Krakowskiego, obecnie jest głównym miastem Jaworznicko-Chrzanowskiego Okręgu Przemysłowego. Należy także do Górnośląskiego Okręgu Przemysłowego. W latach 1815-1846 Jaworzno było częścią Rzeczypospolitej Krakowskiej. Blisko stutysięczne miasto, o jednej z największych powierzchni w województwie (zajmuje 4. miejsce, a w skali kraju – 13). Jaworzno stanowi część historycznej Małopolski.

Położenie

Do 1975 należało do województwa krakowskiego. W latach 1975-1998 w granicach woj. katowickiego.

Jaworzno leży po wschodniej stronie rozwidlenia rzek: Biała Przemsza i Przemsza, które wyznaczały Trójkąt Trzech Cesarzy. We wschodniej części województwa śląskiego. Według podziału na regiony fizyczno-geograficzne obszar Jaworzna wchodzi w obręb dwóch mezoregionów Wyżyny Śląskiej: Wyżyny Katowickiej na północnym zachodzie i północnym wschodzie oraz Pagórów Jaworznickich na pozostałym obszarze.

Jaworzno leży we wschodniej części drugiego co do wielkości skupiska mieszkańców Polski. W urbanistyce zwanego m.in. konurbacją górnośląsko-dąbrowską.

Miasto graniczy:

• od zachodu z Imielinem i Mysłowicami
• od północnego zachodu z Sosnowcem
• od północnego wschodu z Bukownem i Sławkowem
• od wschodu z Balinem
• od południowego wschodu z Trzebinią, Libiążem, Chrzanowem, oraz Chełmkiem.

Podział administracyjny

Jaworzno składa się z kilkunastu dzielnic (często dawnych samodzielnych miast lub wsi), bez wyraźnych granic pomiędzy nimi. Rozchodzą się one gwiaździście od centrum, często przedzielone są pasami zieleni. Potocznie używa się nazw osiedli, jednak w związku z tym, że dawne przyłączone miasteczka również miały swoje dzielnice, określenie lokalizacji bywa kłopotliwe. Powszechnie przyjmuje się poniższy podział na tzw. ośrodki dzielnicowe:

Dzielnice:

• Bory
• Góra Piasku
• Byczyna

• Cezarówka
• Ciężkowice
• Dąbrowa Narodowa
• Osiedle Stałe
• Długoszyn
• Dobra
• Jeleń
• Dąb
• Jeziorki
• Koźmin
• Niedzieliska
• Pieczyska
• Stare Miasto
• Szczakowa
• Śródmieście
• Wilkoszyn
• Siłownia
• Wysoki Brzeg

Osiedla mieszkaniowe:

Osiedle Awaryjne Osiedle Cegielniana Osiedle Chopina Osiedle Chrząstówka Osiedle Energetyków

Góra Piasku Osiedle Gagarina Osiedle Gigant Osiedle Górnicze Osiedle Kościuszki Osiedle Leopold

Osiedle Łubowiec Osiedle Pańska Góra Osiedle Park Północny Osiedle Podłęże Osiedle Podwale

Osiedle Skałka Osiedle Warpie

Warunki naturalne

Rzeźba terenu

Najwyżej położonym punktem jest Góra Przygoń (354,7 m n.p.m.), najniżej – miejsce w dolinie Przemszy (230 m n.p.m.).

Lista gór w Jaworznie:

• Góra Przygoń – 354 m n.p.m.
• Góra Grodzisko – 346 m n.p.m.
• Góra Chrzanowska – 333 m n.p.m.
• Góra Łazy – 333 m n.p.m.
• Góra Wielkanoc – 331 m n.p.m.
• Sodowa Góra – 327 m n.p.m.
• Pańska Góra – 326 m n.p.m.
• Równa Góra – 318 m n.p.m.
• Glinna Góra – 311 m n.p.m.
• Góra Ródna – 307 m n.p.m.
• Góra Pietrusowa – 305 m n.p.m.
• Góra Bielana – 305 m n.p.m.
• Góra Koniówki – 305 m n.p.m.
• Góra Staberek – 285 m n.p.m.

Klimat

W Jaworznie występuje klimat umiarkowany. Ze względu na ścieranie się wilgotnych mas powietrza znad Atlantyku z suchymi, kontynentalnymi, napływającymi ze wschodu, często dochodzi do zmian pogody. Średnia temperatura roku waha się od 6 do 10 stopni C. Przeciętnie w ciągu roku występuje 70 słonecznych dni (czyli 1702 godziny nasłonecznienia). Najcieplejszym miesiącem jest sierpień, a najzimniejszym styczeń. W okresie letnim wieją na ogół wiatry zachodnie sprzyjające opadom deszczu, natomiast w zimie przewagę mają wiatry wschodnie, co wpływa na zmniejszenie ilości opadów atmosferycznych. Do najbardziej deszczowych miesięcy należą czerwiec i lipiec, ze średnimi opadami w wysokości od 100 do 177 mm. Najmniej deszczowy jest wrzesień i październik, gdy opady wynoszą od 13 do 30 mm.

Stosunki wodne

Przez Jaworzno przepływają takie cieki wodne jak:

• Przemsza
• Biała Przemsza
• Kozi Bród
• Żabnik
• Łużnik
• Wąwolnica
• Byczynka

Na terenie Jaworzna znajdują się takie zbiorniki wodne jak:

• Sosina
• Tarka (nazwa nawiązująca do porastającej niegdyś ten obszar Śliwy)
• Łęg
• Belnik
• Dolomit – zalany kamieniołom.
• Zalewisko

Demografia

Wśród mieszkańców miasta: 18,8% to dzieci i młodzież do 19 lat, 65,5% to ludność w wieku produkcyjnym, 15,7% stanowi grupa osób w wieku powyżej 64 lat.

Pracujących ogółem w gospodarce narodowej jest 21 572 osób, z tego w przemyśle i budownictwie pracuje 11 787 osób, w usługach rynkowych 5 274, w usługach nierynkowych 4 407. Rolnictwem zajmują się 104 osoby.

Nazwa miasta

Nazwa pochodzi od występujących na terenie miasta jaworów. Znana mieszkańcom i oparta na etymologii ludowej legenda głosi: W 1330 przyszły król Kazimierz Wielki wracał z Poznania do Krakowa na wezwanie swojego ojca Władysława Łokietka. W rejonie zwanym dziś Pańską Górą napotkał drwali ścinających jawor i zapytał ich, co robią. Wówczas jeden z nich odpowiedział: „My se jawor zno lo tyk, co srybra sukajo” (co tłumaczymy: My sobie jawor ścinamy, dla tych, co srebra szukają). Na podstawie tej ludowej opowieści powstał obecny herb miasta – rozłożysty jawor i ścinający go dwaj drwale. W rzeczywistości nazwa „Jaworzno” powstała poprzez dodanie do wyrazu „jawor” przyrostka *-ьno i nie ma nic wspólnego z „rznięciem”.

Historia

Jaworzno historycznie leży na terenie Małopolski, a wykopaliska archeologiczne potwierdzają, że osiedle ludzkie istniało na jego terenie już w młodszej epoce kamienia. Zarysowane wały na powierzchni wzgórza Grodzisko wskazują również na istnienie osady we wczesnym średniowieczu. Przez wieki Jaworzno było niewielką osadą na terenie Ziemi krakowskiej w pobliżu Chrzanowa. Pierwsze zapiski o Jaworznie pochodzą z 1229, a w 1335 powstaje parafia, która przyjmuje imię św. Wojciecha. Początkowo tereny te należały do biskupów krakowskich i wchodziły w skład klucza sławkowskiego. Na rzece Przemszy od 1179 roku przebiega granica między Małopolską i Górnym Śląskiem, będąca aż do 1922 roku także granicą państwową. Początkowo w Jaworznie wydobywano srebro i ołów z galeny, następnie rudę cynku i żelaza, a w 1767 w obecnej dzielnicy miasta – Szczakowej powstała pierwsza polska kopalnia węgla kamiennego i od tego czasu do dzisiaj w mieście wydobywa się ten surowiec.

Po III rozbiorze Polski miasto znalazło się w zaborze austriackim. W latach 1809-1815 Jaworzno wchodziło w skład Księstwa Warszawskiego, w latach 1815-1846 na nim kończyło się terytorium maleńkiej, formalnie niepodległej Rzeczypospolitej Krakowskiej – Wolnego Miasta Krakowa. Od 1846 do 1918 należała do Wielkiego Księstwa Krakowskiego, w ramach zaboru austriackiego. W czasach rozbiorów na styku rzek Przemszy i Białej Przemszy istniał tzw. Trójkąt Trzech Cesarzy, wyznaczający granicę między Austrią, Rosją a Prusami. W XIX wieku rozwój przemysłowy zdynamizował rozwój miasta, a przeprowadzenie w 1847 przez dzielnicę miasta – Szczakową linii kolejowej Górnośląsko-Krakowskiej (zwanej jako Cesarsko-Królewska Uprzywilejowana Kolej Północna Cesarza Ferdynanda) jeszcze bardziej wzmocniło impuls rozwojowy tych terenów, tworząc jednocześnie ze Szczakowej istotny do dzisiaj węzeł kolejowy, który po rychłym uzyskaniu połączenia z Koleją Warszawsko-Wiedeńską stał się również ważnym węzłem przeładunkowym pomiędzy Austrią a Rosją i Prusami. Już w 1898 powstaje w Jaworznie pierwsza elektrownia, wydobycie węgla stanowi 84% wydobycia w całej Galicji, powstaje Fabryka Bieli Cynkowej, Fabryka Sody Amoniakalnej (Przekształcona w Hutę Szkła Okiennego „Szczakowa”), Garbarnia, a w 1916 Zakłady Azotowe „Azot”. 21 września 1901 cesarz Franciszek Józef I podpisał ustawę Sejmu Lwowskiego w sprawie nadania praw miejskich dla Jaworzna. Od 1918 do 1939 i od 1945 do 1975 w woj. krakowskim.

W czasie II wojny światowej miasto znalazło się pod okupacją niemiecką. W okresie II wojny światowej Jaworzno stało się formalnie częścią Rzeszy Niemieckiej. Nazistowska administracja planowała germanizację jego nazwy na Arnshalde, jednak nie udało się. Utworzono tu podobóz obozu koncentracyjnego Auschwitz (Oświęcim), którego więźniowie pracowali w jaworznickich kopalniach, inaczej zwany: Centralny Obóz Pracy Neu-Dachs. Po wojnie obóz funkcjonował nadal i był miejscem więzienia dla żołnierzy AK oraz osób niewygodnych dla komunistów w powojennej Polsce, m.in. Niemców, Ślązaków, Ukraińców, polskich Łemków.

Dynamiczny rozwój miasta nastąpił w drugiej połowie XX wieku, kiedy napłynęły do niego tysiące ludzi (głównie z południowej Polski) do pracy w przemyśle. W drugiej połowie XX wieku do Jaworzna przyłączono okoliczne osady oraz dawniej niezależne miasta, tworząc dzisiejsze dzielnice Dąbrowa Narodowa, Szczakowa, Byczyna, Jeleń, Ciężkowice, Długoszyn. Powstaje organizm miejski o specyficznej, promienistej (rozchodzącej się od centrum) strukturze, mający bardzo dużą powierzchnię (152,2 km²) i ok. 100 tys. mieszkańców. Do 1975 Jaworzno było jednym z ważniejszych miast ówczesnego woj. krakowskiego. Po reformie administracyjnej 1975 roku zostaje przyłączone, głównie ze względu na silnie rozwinięty przemysł, do województwa katowickiego, przez co straciło na znaczeniu, choć znacząco zwiększyło liczbę mieszkańców przyjeżdżających do pracy w kopalniach.

Kolejna reforma administracyjna z 1999 nie przywróciła miasta do Małopolski (jak to się stało z pozostałymi miastami dawnego powiatu chrzanowskiego: Chrzanowem, Trzebinią, Libiążem), włączając Jaworzno do woj. śląskiego jako miasto na prawach powiatu (powiat grodzki).

Pod koniec XX wieku Jaworzno było miastem z największą liczbą elektrowni na świecie – funkcjonowały 3 elektrownie. Obecnie działa już tylko Elektrownia „Jaworzno III”. Elektrownia Jaworzno III składa się obecnie z dwóch zakładów:

• Elektrownia II – elektrociepłownia
• Elektrownia III – elektrownia

Rok 1998 pozostanie znamienny dla historii jaworznickiej energetyki, jako rok, w którym wyłączono z eksploatacji Elektrownię I.

Gospodarka

Od czasu transformacji ustrojowej w Polsce, wskutek znacznej redukcji zatrudnienia w sektorze przemysłowym w latach 90. XX wieku, znaczna część mieszkańców Jaworzna trudni się handlem detalicznym. Miasto stało się lokalnym centrum handlu, także dla mieszkańców Mysłowic, Sosnowca czy Chrzanowa. W Jaworznie swoje sklepy zlokalizowało kilka dużych sieci handlowych, np. Carrefour, Carrefour Express, Kaufland, Lidl, Aldi, Biedronka, a także restauracja typu fast food – McDonald's. Aktualnie w mieście funkcjonują tylko dwie kopalnie: Sobieski, który wchodzi w skład Południowego Koncernu Węglowego, a także Piłsudski. Inne kopalnie, wyłączone już z użytku: Jan Kanty, Jaworzno (Kościuszko), Bierut. W dzielnicy Jeleń powstaje także okręg przemysłowy. Do tej pory zostały wybudowane trzy hale należące do firm: francuskiej, czeskiej i chińskiej.

Edukacja

W Jaworznie znajduje się Okręgowa Komisja Egzaminacyjna obejmująca swoim zasięgiem województwo śląskie. Jaworzno posiada także wiele szkół, w których można się kształcić na różnorodnych kierunkach.Jaworzno jako pierwsze miasto w Polsce wprowadziło do szkolnych pracowni komputerowych system operacyjny Linux.

Przedszkola:

• Przedszkola – publiczne: 28.

Szkoły Podstawowe

• Szkoły Podstawowe – publiczne: 12.

Szkoły artystyczne

• Szkoła Muzyczna I Stopnia im. Grażyny Bacewicz
• Jaworznicka Szkoła Muzyki Rozrywkowej
• Szkoła Tańca Towarzyskiego WIR (oddział zamiejscowy)
• Szkoła Tańca Towarzyskiego GAMA
• TITO Dance Studio
• Szkoła Tańca Towarzyskiego Sukces

Gimnazja

• Gimnazja – publiczne: 14.

Licea

• Liceum Ogólnokształcące nr I im. Tadeusza Kościuszki
• Liceum Ogólnokształcące nr II im. Czesława Miłosza
• Liceum Ogólnokształcące nr III
• Liceum Ogólnokształcące nr IV Zespołu Szkół Ponadgimnazjalnych nr 2
• Liceum Ekonomiczne dla Dorosłych
• Liceum Ekonomiczne dla Dorosłych po ZSZ
• Liceum Ekonomiczne Zespołu Szkół Ponadgimnazjalnych nr 4
• Liceum Handlowe Zespołu Szkół Ponadgimnazjalnych nr 4
• Liceum Ogólnokształcące Społeczne Miejskiego Towarzystwa Oświatowego
• Liceum Profilowane nr II Zespołu Szkół Ponadgimnazjalnych nr 2
• Liceum Profilowane nr III Zespołu Szkół Ponadgimnazjalnych nr 3
• Liceum Profilowane nr IV Zespołu Szkół Ponadgimnazjalnych nr 4
• Liceum Profilowane nr V Zespołu Szkół Ponadgimnazjalnych nr
• Liceum Profilowane Południowego Koncernu Energetycznego SA
• Liceum Profilowane Zespołu Szkół Ponadgimnazjalnych nr 1
• Liceum Techniczne Zespołu Szkół Ponadgimnazjalnych nr 2
• Liceum Zawodowe Zespołu Szkół Ponadgimnazjalnych nr 1
• Liceum Zawodowe Zespołu Szkół Ponadgimnazjalnych nr 4
• Liceum Zawodowe Zespołu Szkół Ponadgimnazjalnych nr 5
• Liceum Zawodowe Zespołu Szkół Zawodowych Południowego Koncernu Energetycznego SA
• Prywatne Liceum Ogólnokształcące dla dorosłych „Twoja Szkoła”

Technika

• Technikum Budowlane Zespołu Szkół Ponadgimnazjalnych nr 1
• Technikum dla Dorosłych Zespołu Szkół Ponadgimnazjalnych nr 6
• Technikum Energetyczne dla Dorosłych Zespołu Szkół Ponadgimnazjalnych nr 5
• Technikum Energetyczne Zespołu Szkół Zawodowych Południowego Koncernu Energetycznego SA
• Technikum Gastronomiczne Zespołu Szkół Ponadgimnazjalnych nr 4
• Technikum Górnicze Zespołu Szkół Ponadgimnazjalnych nr 6
• Technikum Hotelarskie Zespołu Szkół Ponadgimnazjalnych nr 4
• Technikum Mechaniczne dla Dorosłych Zespołu Szkół Ponadgimnazjalnych nr 3
• Technikum nr 1 Zespołu Szkół Ponadgimnazjalnych nr 1
• Technikum nr 2 Zespołu Szkół Ponadgimnazjalnych nr 2
• Technikum nr 3 Zespołu Szkół Ponadgimnazjalnych nr 3
• Technikum nr 4 Zespołu Szkół Ponadgimnazjalnych nr 4
• Technikum nr 5 Zespołu Szkół Ponadgimnazjalnych nr 5
• Technikum nr 6 Zespołu Szkół Ponadgimnazjalnych nr 6
• Technikum Telekomunikacyjne Zespołu Szkół Ponadgimnazjalnych nr 5
• Technikum Zawodowe dla Dorosłych po ZSZ Zespołu Szkół Ponadgimnazjalnych nr 1

Szkoły policealne

• Policealna Szkoła eCollege
• Centrum Edukacji Copernicus
• Policealna Szkoła Informatyki i Administracji

Szkoły wyższe

• Górnośląska Wyższa Szkoła Handlowa w Katowicach, oddział zamiejscowy
• Akademia Górniczo-Hutnicza, oddział zamiejscowy
• Uniwersytet III wieku

Kultura

Świętem Miasta jest pierwsza sobota czerwca. W tym okresie organizowane są Dni Jaworzna.

Festiwal Energii

Festiwal Energii jest festiwalem muzyki elektronicznej i sztuk wideo organizowanym pod patronatem Prezydent Miasta. Pierwsza edycja odbyła się w dniach 19-20 lipca 2008 nad Zalewem Sosina

Festiwal jest podzielony na dwie części. Część południowa jest poświęcona konkurencjom sportowym na Zalewie, m.in. zawody w pływaniu, regaty, a także Grand Prix w siatkówce plażowej. Część wieczorna to głównie występy muzyczne, wraz z organizowanymi Mistrzostwami Polski VideoZone z udziałem VJ'ów i scratcherów. Po mistrzostwach są planowane koncerty znanych zespołów polskiej sceny muzycznej. W dniach 17 – 19 lipca 2009 odbyła się druga edycja festiwalu.

Muzea

• Muzeum Miasta Jaworzna

Kina

• Kino Pod Chmurką – kino plenerowe, zawsze w okresie wakacyjnym.
• Kino Sasanka – otwarte 22 lutego 1985 r. (widzowie zobaczyli przedpremierowy szlagier Vabank II) a zamknięte w 2002 r. (obecnie budynek przekształcony do celów handlowych np. sklep Biedronka)
• Kino Złocień – zamknięte w 1985 r.
• Kino Pionier – zamknięte w 1994 r.
• Kino Związkowiec – zamknięte w 1987 r.

Biblioteki

• Miejska Biblioteka Publiczna, Rynek Główny 17 (Główna siedziba)
• Filie:
  • al. 11 listopada 1 (Os. Podwale)
  • ul. Ławczana 12 (Os. Podłęże I)
  • ul. Brodzińskiego 27 (Os. Podłęże II)
  • ul. Granitowa 5 (Os. Gigant)
  • ul. Dwornickiego 7 (Os. Kościuszki)
  • ul. Łukasiewicza 1 (Os. Stałe)
  • ul. Niemcewicza 7a (Bory)
  • ul. Jaworznicka 27a (Góra Piasku)
  • ul. Jagiellońska 3 (Szczakowa)
  • ul. Olszewskiego 76 (Stara Huta)
  • ul. Kasztanowa 33 (Jeziorki)
  • ul. Strażacka 1 (Dąbrowa Narodowa)
  • ul. Dąbrowskiego 25 (Długoszyn)
  • ul. Korczyńskiego 12 (Byczyna)
  • ul. Wyzwolenia 2 (Ciężkowice)
  • ul. Celników 1 (Jeleń)
  • ul. Chełmońskiego 28 (Filia Szpital)
• Pedagogiczna Biblioteka Wojewódzka w Katowicach. Filia w Jaworznie, Rynek Główny 17 (II piętro w gmachu Miejskiej Biblioteki Publicznej)

Cykliczne imprezy kulturalne

• Festiwal Piosenki Francuskiej – luty.
• Jawor Rock Festival – kwiecień.
• Jeunesses Musicales – cykl koncertów – styczeń/luty
• Festiwal Twórczości Młodzieży Szkolnej ”Jawor” – kwiecień – czerwiec
• Konkurs Literacki „O złote pióro prezydenta m. Jaworzna” kwiecień – czerwiec
• „Psia Parada” – maj.
• „Jaworznicki salon motoryzacyjny” – maj.
• Tour de Jaworzno – czerwiec.
• Dni Jaworzna – czerwiec.
• „Noc Świętojańska” – czerwiec.
• „Grand Prix w siatkówce plażowej” – lipiec.
• Festiwal Energii – lipiec.
• Międzynarodowy Bieg Uliczny na 15km – sierpień.
• „Pożegnanie lata” – sierpień.
• „Grand Prix w biegach ulicznych” – wrzesień.
• Miejski Przegląd Humoru „Śmiej się pan z tego” – listopad
• Festyn Energetyków – 14 sierpnia

Galerie

• Galeria Obecna
• Galeria Kameralna

Zespoły muzyczne pochodzące z Jaworzna

• Animations
• Stos

Sport

Piłka nożna

• JSP Szczakowianka Jaworzno – klub piłkarski grający w III lidze. W sezonie 2002/2003 jako jedyny dotychczas jaworznicki klub występował w Ekstraklasie piłkarskiej.
• MCKiS Sokół Jaworzno – młodzieżowa sekcja piłkarska trampkarzy i juniorów MCKiS pod patronatem JSP Szczakowianka Jaworzno.
• Ciężkowianka Jaworzno – klub piłkarski grający w lidze okręgowej.
• Zgoda Byczyna Jaworzno – klub piłkarski grający w lidze okręgowej.
• MCKiS Dąbrovia Jaworzno – drużyna piłki nożnej halowej grająca w rozgrywkach II Polskiej Ligi Piłki Nożnej Halowej.

Siatkówka

• MCKiS Energetyk Jaworzno – męski klub siatkarski grający obecnie w I lidze.
• MCKiS Jaworzno – męska drużyna siatkarska grająca obecnie w II lidze.
• MCKiS Jaworzno – kobieca drużyna siatkarska grająca obecnie w II lidze.

Koszykówka

• MCKiS Termo-Rex Jaworzno – męski klub koszykarski grający obecnie w II lidze. Wicemistrz Polski juniorów.

Szachy

• MCKiS Jaworzno – klub szachowy.

Narty wodne

• Klub Nart Wodnych Jaworzno (dawniej Boreasz Jaworzno)

Parkour i Free running

• Collection of Feelings
• Mustamba - Feel It Team
• Vision of Movement

Rozrywka

• Basen olimpijski
• Stadnina koni
• Kręgielnia
• Strzelnica
• Skate Park
• Korty tenisowe
• Lodowisko (sezonowe)
• Zalew Sosina
• Centrum nurkowania „Zalany kamieniołom”
• Sztuczna ścianka wspinaczkowa w Gimnazjum nr 3
• Sztuczna ściana wspinaczkowa na Oś. Stałym

Media

Prasa

• Co Tydzień – tygodnik lokalny.
• Tydzień w Jaworznie – tygodnik opiniotwórczy.
• Dziennik Zachodni – tygodnik powiatowy „DZ Jaworzno”.
• Żółty Jeż – tygodnik reklamowy, darmowy.
• Sokół Jaworznicki – magazyn kulturalny, miesięcznik Miejskiego Centrum Kultury i Sportu.

Telewizja

• CTv Jaworzno – prywatna telewizja lokalna.

Turystyka

Atrakcje turystyczne Jaworzna:

• Muzeum Miasta Jaworzna
• Budynek dawnej rzeźni w Ciężkowicach z końca XVIII w. (zabytek techniki)
• Kolegiata św. Wojciecha i św. Katarzyny w Jaworznie z XVI w. z cudownym obrazem Matki Bożej Jaworznickiej (inaczej zwaną MB Passawską).
• Sanktuarium Matki Bożej Nieustającej Pomocy z ukoronowanym przez Jana Pawła II obrazem w 1999 r. Jaworzno – Osiedle Stałe.
• Rynek Główny o nietypowym trójkątnym kształcie.
• Kościół Podwyższenia Krzyża Świętego w Jaworznie – Jeleniu z XVII w.
• Studnia w Jeleniu z XVII w.
• Cmentarz pechnicki z XVIII w.
• Cmentarz ciężkowicki (gwarowo ciężkowski)
• Ponad 40 kapliczek i krzyży przydrożnych przeważnie z XIX w. rozsianych po terenie całego miasta.
• Pałac jaworznicki pochodzący z XIX w.
• Zespół willowo-parkowy przy ul. Grunwaldzkiej (w centrum miasta) pochodzący z XIX w.
• Budynek przy ul. Mickiewicza 2 – Miejskie Centrum Kultury i Sportu (dawna siedziba Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół”) z XIX w.
• Hala Widowiskowo – Sportowa MCKiS (jedna z najnowocześniejszych w Polsce).
• Dworzec PKP w Jaworznie – Szczakowej z XIX w.
• Cmentarz Żydowski przy al. Piłsudskiego z XIX w.
• Budynek po Synagodze przy ulicy Stojałowskiego 4.
• Pozostałości po Centralnym Obozie Pracy.
• Zabudowa dawnej Huty Szkła Jaworzno – Dąbrowa Narodowa z XX w.
• Rezerwat sasanek – rezerwat przyrody. Znajduje się w północnej części miasta. Ochroną objęte jest stanowisko sasanki otwartej (Pulsatilla patens) położone na południowo-wschodnim skłonie dolomitowego zbocza Sodowa Góra.
• Dolina Żabnika – rezerwat przyrody położony jest w północno-wschodniej części miasta. Obszar objęty jest ochroną rezerwatową od 1996 roku. Powierzchnia rezerwatu obejmuje 42 ha i ok. 197 ha otuliny.
• W mieście znajduje się także jeden z największych witraży w Europie (w kościele pw. św. Wojciecha i św. Katarzyny).
• Jeden z największych w Europie komin (należący do Elektrowni „Jaworzno III”).
• Jaworzno w posiadaniu ma także nowoczesną krytą pływalnię, która oprócz olimpijskiego basenu posiada kilkudziesięciometrowe zjeżdżalnie, jaccuzi, sauny i inne nowoczesne rekreacyjno-zdrowotne atrakcje.
• W mieście funkcjonuje także bardzo popularny ośrodek nurkowania Orka w zalanym kamieniołomie kopalni dolomitu
• Zalew Sosina powstały w dawnym wyrobisku kopalni piasku.
• Warto zobaczyć też nieczynne kamieniołomy oraz kopalnie węgla kamiennego już nieużywane lub dwie pozostałe, które funkcjonują nadal.

Szlaki turystyczne

• – PKP Jaworzno Szczakowa, Zalew Sosina, Ciężkowice, Jeziorki, Góra Grodzisko, Byczyna, Zalew Tarka, Jeleń, Zalew Łęg, Elektrownia Jaworzno III, Dąbrowa Narodowa, Łubowiec, Długoszyn, Góra Piasku, PKP Jaworzno Szczakowa.
• – Bukowno, Jaworzno Knieje, Zalew Sosina, Ciężkowice, Sosina Młyny Serafińskie, Diabla Góra, Kopalnia Piasku Bukowno, Kanał wodny Jaworznik, Teren Gminy Bukowno.
• – PKP Maczki, Długoszyn, Góra Piasku, Góra Sodowa, Rezerwat Sasanka, Obszar Krajobrazowy Dobra – Wilkoszyn, Warpie, Osiedle Leopold, Osiedle Podłęże, Zalew Łęg, Elektrownia Jaworzno III, Wysoki Brzeg, Rzeka Przemsza, Mysłowice Brzęczkowice. Dalej szlak biegnie po terenie Mysłowic.
• – siedziba PTTK o/Jaworzno, Wilkoszyn, Jeziorki, Cezarówka, Koźmin, Balin, PKP Balin.
• – siedziba PTTK o/Jaworzno, Góra Grodzisko, Byczyna, Pomnik Partyzantów, Gmina Libiąż i Chrzanów.
• – dochodzi do szlaku zielonego i żółtego w Wilkoszynie do źródła wody siarczanej.

Baza noclegowa

W mieście znajdują się 3 skategoryzowane hotele:

• Brojan** (ul. Paderewskiego 44)
• Pańska Góra*** (ul. Krakowska 1)
• Wodnik* (ul. Bukowska 10)

Administracja

Jaworzno jest miastem na prawach powiatu. Mieszkańcy wybierają do Rady Miejskiej w Jaworznie 23 radnych. Organem wykonawczym samorządu jest prezydent miasta, którym obecnie jest Paweł Silbert.

Miasto jest członkiem Górnośląskiego Związku Metropolitalnego, Śląskiego Związku Gmin i Powiatów i Związku Miast Polskich.

Lata	Imię Nazwisko	Partia lub blok partyjny
1975 – 1979	Leszek Jagodyński	PZPR
1979 – 1982	Marian Skalski	PZPR
1982 – 1990	Józef Cichowski	PZPR
1990 – 1998	Andrzej Węglarz
1998 – 2002	Marian Tarabuła
2002 – nadal	Paweł Silbert	Jaworzno Moje Miasto

Wspólnoty religijne

Katolicyzm

Większość mieszkańców Jaworzna stanowią wierni Kościoła Rzymskokatolickiego.

Diecezja
Jaworzno niemal w całości należy do diecezji sosnowieckiej w obrębie archidiecezji częstochowskiej. Obszar Cezarówki Górnej i Koźmina podlega Parafii Chrystusa Króla w Balinie, natomiast Jeleń-Dąb, w którym znajduje się tylko kaplica dojazdowa, należy do parafii Przemienienia Pańskiego w Libiążu. Obie te parafie znajdują się w granicach archidiecezji krakowskiej, której w przeszłości podlegało całe Jaworzno.

Dekanaty
Obszar Jaworzna należy do dwóch dekanatów diecezji sosnowieckiej oraz dwóch dekanatów archidiecezji krakowskiej.

Diecezja sosnowiecka:

• jaworznicki św. Wojciecha BM,
• jaworznicki NMP Nieustającej Pomocy.

Archidiecezja krakowska:

• Dekanat Libiąż – Dąb,
• Dekanat Chrzanów – Cezarówka Górna, Koźmin.

Parafie

• Parafia Świętych Wojciecha i Katarzyny w Jaworznie – Centrum
• Parafia Najświętszej Maryi Panny Nieustającej Pomocy w Jaworznie – Osiedlu Stałym
• Parafia Narodzenia Najświętszej Maryi Panny w Jaworznie – Długoszynie
• Parafia św. Jana Kantego w Jaworznie – Niedzieliskach
• Parafia św. Brata Alberta Chmielowskiego w Jaworznie – Pieczyskach
• Parafia św. Elżbiety Węgierskiej w Jaworznie – Szczakowej
• Parafia Najświętszej Maryi Panny Anielskiej w Jaworznie – Dąbrowie Narodowej
• Parafia św. Barbary w Jaworznie – Podłężu
• Parafia Miłosierdzia Bożego w Jaworznie – Borach
• Parafia Najświętszej Maryi Panny Nieustającej Pomocy w Jaworznie – Ciężkowicach
• Parafia Podwyższenia Krzyża Świętego w Jaworznie – Jeleniu
• Parafia św. Karola Boromeusza w Jaworznie – Starej Hucie
• Parafia św. Józefa Rzemieślnika w Jaworznie – Jeziorkach
• Parafia Najświętszej Maryi Panny Królowej Polski w Jaworznie – Sobieskim
• Parafia Najświętszego Serca Pana Jezusa w Jaworznie – Byczynie

Świadkowie Jehowy

Drugą co do wielkość religią w Jaworznie są Świadkowie Jehowy. Na terenie samego miasta znajduje się siedem zborów Świadków Jehowy, posiadających trzy własne Sale Królestwa.

Protestantyzm

Działalność duszpasterską na terenie miasta prowadzą cztery kościoły protestanckie o charakterze ewangelicznym. Należą do nich:

• Kościół Adwentystów Dnia Siódmego
  • zbór w Jaworznie
• Wspólnota Kościołów Chrystusowych w RP
• Kościół Wolnych Chrześcijan w RP
• Kościół Zielonoświątkowy w RP

Inne

W przeszłości istniała w Jaworznie synagoga, która została zdewastowana przez hitlerowców w czasie II wojny światowej.

Transport

Jaworzno znajduje się na skrzyżowaniu szeregu drogowych szlaków komunikacyjnych. Przez miasto przebiegają:

• autostrada A4 (fragment trasy europejskiej E40) łącząca granice państwa (wschód – zachód) Jędrzychowice – Korczowa.
• droga ekspresowa S1 (fragment trasy europejskiej E75) Gdańsk – Cieszyn,
• droga krajowa nr 79 Warszawa – Bytom,

Planowane jest przedłużenie Drogowej Trasy Średnicowej do Jaworzna.

Transport kolejowy

Dworzec kolejowy Jaworzno-Szczakowa jest jednym z największych w Polsce węzłów kolejowych i ważnym punktem ruchu ludności, a także przeładunku towarów. Kolejowy transport towarowy to przede wszystkim przewozy węgla kamiennego, ze względu na położenie miasta dużą rolę odgrywają przewozy tranzytowe, także międzynarodowe.

W mieście znajdują się następujące czynne stacje i przystanki kolejowe:

• Jaworzno Szczakowa – obecnie Dworzec Główny
• Jaworzno Ciężkowice
• Jaworzno Szczakowa Lokomotywownia
• Jaworzno Niedzieliska – nie istnieje
• Jaworzno Główne – nie istnieje
• Jaworzno Azot – nie istnieje
• Jaworzno Szyb Sobieski – nie istnieje
• Jaworzno Bory – nie istnieje
• Jaworzno Byczyna – nie istnieje
• Jaworzno Knieje

Komunikacja miejska

Na terenie Jaworzna działa wiele linii autobusowych, które obsługuje PKM Jaworzno nie należący do KZK GOP. Oprócz tego w Jaworznie działają także linie organizatorów z miast ościennych (Mysłowice, Chrzanów, Sosnowiec) oraz przewoźników prywatnych. Dzięki PKM Jaworzno bezpośrednio z Jaworzna dostać się można do: Katowic, Mysłowic, Sosnowca, Balina i Chrzanowa. Dzięki prywatnym liniom ekspresowym Jaworzno-Kraków dostać się można do Krakowa. Dzięki busom, można także dostać się do Dąbrowy Górniczej i Sosnowca.

Transport lotniczy

Dzięki dobrze rozwiniętej sieci dróg i połączeń kolejowych, oraz bliskości portów lotniczych: Katowice-Pyrzowice do którego jest ok. 35 km oraz Kraków-Balice do którego jest ok. 40 km. komunikacja z miastem jest szybka i bardzo łatwa.

Osoby związane z Jaworznem

Honorowi obywatele miasta Jaworzna

• 2003 – Jan Paweł II
• 2008 – Adam Śmigielski

Patroni miasta

• Matka Boska Nieustającej Pomocy

Osoby urodzone w Jaworznie

• Antoni Popiel – rzeźbiarz; profesor w Inst. Politechnicznym we Lwowie, twórca pomników: A. Mickiewicza we Lwowie, T. Kościuszki w Waszyngtonie.
• Wincenty Drabik – scenograf, malarz; współpracował głównie z teatrami warszawskimi.
• Zdzisław Stieber – językoznawca, slawista; profesor uniw. we Lwowie, Łodzi, Warszawie; czł. PAN, Bułgarskiej AN.
• Shelomo Selinger – francusko-izraelski rzeźbiarz, ur. w Szczakowej.
• Barbara Trzetrzelewska – piosenkarka.
• Adam Synowiec – dziennikarz, publicysta, wydawca, krytyk filmowy, pisarz
• Adam Jamróz – sędzia Trybunału Konstytucyjnego od 2003 roku.
• Marta Kozera – wicemistrzyni świata w Ju-Jitsu, zawodniczka Energetyka Jaworzno.
• Anna Kadulska – aktorka Teatru Śląskiego.
• Justyna Chowaniak – aktorka Studia Buffo.
• Mirka Szawińska – poetka.
• Wojciech Brzeziński – aktor Teatru Ateneum.
• Jan Pierzchała – prozaik, poeta, autor adaptacji scenicznych, dramaturg, tłumacz.
• Paweł Sarna – poeta, krytyk literacki.
• Mirosław Stadler – piłkarz i trener.
• Jan Urban – piłkarz i trener.
• Bogdan Wołkowski – wielokrotny mistrz trików bilardowych i snookerowych.
• Czesław Żelichowski – działacz samorządowy, senator.
• Bogdan Szczotka – kulturysta, mistrz polski, europy i świata w kulturystyce.
• Andrzej Stalmach – lekkoatleta, olimpijczyk.
• Janusz Skulich – polski nadbrygadier i magister inżynier pożarnictwa.
• Rafał Witkowski – polski piłkarz.
• Andrzej Karweta – kontradmirał Marynarki Wojennej
• Bogdan Tosza – reżyser teatralny, publicysta, eseista
• Elżbieta Tosza – dziennikarka, publicystka, animator kultury
• Maciej Talaga – gitarzysta, kompozytor
• Danuta Noszczyńska-Pisarka
• Grzegorz Proksa-Bokser

Miasta partnerskie

Karviná  Czechy

Szigethalom  Węgry