Kłobuck

Kłobuck (hebr. קלובוצק, Klobutsk, niem. Klobutzko, ros. Клобуцк, wcześniej Kłobucko) – miasto w województwie śląskim, siedziba powiatu kłobuckiego i gminy miejsko-wiejskiej Kłobuck. Kłobuck leży na terenie Małopolski, w pobliżu jej historycznej granicy z Wielkopolską i Śląskiem. Według podziału administracyjnego z lat 1975-1998 miasto należało do województwa częstochowskiego.

W wyniku reformy administracyjnej w 1999 roku włączony został do województwa śląskiego, z siedzibą w Katowicach, do którego należał również w latach 1950 – 1975 (od 1952 pod nazwą województwo katowickie).

Kłobuck jest regionalnym ośrodkiem administracyjnym, kulturalnym i gospodarczym w subregionie północnym województwa śląskiego. Położony jest w bliskim sąsiedztwie Częstochowy i jest miastem wspierającym rozwój aglomeracji częstochowskiej. Według danych z 31 grudnia 2010 miasto miało 13 085 mieszkańców.

Geografia

Miasto położone jest na pograniczu dwóch mezoregionów fizycznogeograficznych Wyżyny Wieluńskiej i Obniżenia Krzepickiego, będących elementami Wyżyny Woźnicko-Wieluńskiej. Kłobuck leży nad rzekami Białą Okszą i wyznaczającą wschodnią granicę miasta – Czarną Okszą (Kocinką) – prawymi dopływami Liswarty. Przez miasto przepływa również kilka mniejszych cieków.

Ukształtowanie terenu

Miasto leży na pagórkowatym fragmencie Wyżyny Woźnicko-Wieluńskiej, nazywanym Pagórami Kłobuckimi. Większość obszaru miasta leży na wysokości od 240 do 260 m n.p.m. Najwyższym wzniesieniem na terenie miasta, mającym wysokość 284,6 m n.p.m., jest Dębowa Góra znajdująca się na południowym krańcu Kłobucka.

Zagospodarowanie

Miasto Kłobuck zajmuje obszar o powierzchni 47 km². W strukturze użytkowania gruntów dominującą pozycję zajmują użytki rolne, głównie grunty orne oraz łąki (71% powierzchni miasta). Lasy zajmują 20% powierzchni miasta. Pozostałe 9% zajmują tereny mieszkaniowe, tereny przemysłowe, usługowe i inne tereny zabudowane, a także parki, place, drogi, chodniki, grunty pod wodami oraz pozostałe grunty z wyłączeniem gruntów rolnych zabudowanych a związanych z działalnością rolniczą.

Środowisko przyrodnicze

Na terenie miasta Kłobuck w odległości 2 km na południe od śródmieścia zlokalizowany jest rezerwat leśny Dębowa Góra. Ochronie podlegają w nim pozostałości pierwotnych lasów dębowo-grabowych porastających niegdyś okolice dzisiejszego miasta. Innym blisko położonym rezerwatem jest rezerwat Zamczysko.

Na terenie miasta znajduje się około 450 ha lasów. Są one częścią otaczających Kłobuck od północy i południowego zachodu kompleksów leśnych które w sumie zajmują powierzchnię 4576 ha. Większość lasów w mieście znajduje się pod zarządem Nadleśnictwa Kłobuck, pozostała część znajduje się w posiadaniu prywatnych właścicieli.

Największym akwenem, który znajduje się na terenie Kłobucka, jest zbiornik retencyjny Zakrzew. Oprócz niego na terenie miasta znajduje się wiele mniejszych stawów rybnych. W pobliżu Kłobucka znajdują się również zalewy pełniące funkcje rekreacyjne we wsi Kamyk i największy z nich, Zalew Ostrowy we wsi Ostrowy nad Okszą. Brak jest większych naturalnych zbiorników wodnych.

Demografia

Wykres liczby ludności miasta Kłobuck od roku 1622.

Liczba ludności miasta była kształtowana głównie przez jego gospodarcze wzloty i upadki. Populacja Kłobucka znacznie zmniejszyła się po II wojnie światowej, w której zginęła, stanowiąca znaczącą część, ludność żydowska. Największą liczbę mieszkańców odnotowano w 1995 roku – 14 104.

Gospodarka

Kłobuck swój rozwój gospodarczy zawdzięcza głównie znajdującym się w pobliżu, nieeksploatowanym już, kopalniom rud żelaza. Duża część mieszkańców prowadzi działalność rolniczą. Miasto leży w obrębie Częstochowskiego Okręgu Przemysłowego, jest także ośrodkiem o znaczeniu ponadlokalnym, wspierającym rozwój aglomeracji częstochowskiej.

Najlepiej rozwinięte w mieście gałęzie przemysłu:

• przemysł metalowy – odlewnia metali, zakłady przetwórstwa metali
• przemysł chemiczny, przetwórstwo tworzyw sztucznych – Bahpol, ERG Kłobuck
• przemysł spożywczy – piekarnia produkująca uznany za produkt regionalny chleb kłobucki
• produkcja obuwia – OLIP Polska, Embis, Sagan, Łukasz
• przemysł drzewny – 2 tartaki

Etymologia nazwy

W przeszłości funkcjonowały inne odmiany nazwy miasta, między innymi: Kłobucko, Kłobuczko, Kłobuczek. Współczesna nazwa używana jest od przełomu XIX i XX wieku. Istnieje kilka hipotez dotyczących pochodzenia nazwy miasta. Większość z nich skłania się ku szukaniu jej źródła w słowie kłobuk. Żadna z wersji nie została jednak w pełni potwierdzona, z powodu wieloznaczności tego słowa na przestrzeni dziejów.

Legenda, którą zapisał Jan Długosz podaje, iż nazwa Kłobuck pochodzi od kłobuka – nakrycia głowy, znalezionego w miejscu zakładanej osady i uwidocznionego w średniowiecznym herbie miasta. Współczesne opinie językoznawców również nie są zgodne. Pierwsza, która znalazła większe poparcie mówi że nazwa ma związek z geograficznym położeniem Kłobucka. Kłobuk oznaczał bowiem wierzchołek lub szczyt, a miasto było w czasie jego lokacji najdalej wysuniętym na północny zachód w Małopolsce. Nazwa może też mieć związek z położeniem na pagórkowatym terenie Wyżyny Wieluńskiej. Inni wskazują że nazwa ta jest typu dzierżawczego, pochodząca od mieszkającego tu człowieka, zwanego Kłobukiem.

Historia

Kłobuck prawa miejskie otrzymał prawdopodobnie już w 1244 roku. Pewne jest że o Kłobucku jako mieście, była mowa w dokumentach królewskich Kazimierza Wielkiego w 1339 i ta data jest oficjalnie uznawana jako rok nadania praw miejskich. Przez Kłobuck przebiegała dawna droga handlowa łącząca Małopolskę i Wielkopolskę. W okolicach Wielunia rozwidlała się ona, a jej zachodnie ramię wiodło na Śląsk, do Oleśnicy i Wrocławia.

Jest bardzo prawdopodobne, iż wcześniej przebiegała tędy także odnoga najstarszego szlaku handlowego prowadzącego przez ziemie polskie jeszcze za czasów rzymskich, tzw. szlaku bursztynowego, wiodąca od wybrzeży Morza Śródziemnego przez Kraków, Kalisz do brzegów Bałtyku. Pograniczny charakter miasta dawał mu szanse na szybki rozwój, był jednak także zagrożeniem z powodu licznych ataków z zachodu i północy.

Według Jana Długosza kościół parafialny pod wezwaniem św. Marcina i Małgorzaty został ufundowany i zbudowany z kamienia w roku 1144 przez Piotra Dunina ze Skrzynna. Być może, już wcześniej istniał tu kościół drewniany, gdyż rozległość tutejszej, pierwotnej parafii świadczy o jej bardzo dawnym utworzeniu. Kłobuck był znaczącą osadą targową jeszcze przed uzyskaniem praw miejskich. Istniała tu komora celna, o czym świadczy pochodząca jeszcze z czasów piastowskich taryfa pobieranego myta. Od dawnych czasów odbywał się w Kłobucku jarmark w dniu św. Małgorzaty (13 lipca) i prawdopodobnie drugi w dniu św. Marcina (11 listopada). Ponieważ wymienieni święci są patronami miejscowego kościoła parafialnego, można z dużym prawdopodobieństwem przypuszczać, że jarmarki te zostały ustanowione w okresie budowy i poświęcenia kościoła, a więc już w XII wieku. W 1471 roku w kodeksie należącym do parafii kłobuckiej zapisano cyzjojan kłobucki – średniowieczny polski cyzjojan, stanowiący jeden z niewielu przykładów poezji świeckiej tego okresu.

Od XV do XVII wieku, ośrodek rzemieślniczo–handlowy (kowalstwo, sukiennictwo, hutnictwo). W 1658 roku Sejm Warszawski ustanowił Kłobuck siedzibą starostwa niegrodowego, które następnie nadał w wieczyste posiadanie klasztorowi paulinów na Jasnej Górze. Po potopie szwedzkim miasto podupadało z powodu wzrostu danin na rzecz jasnogórskiego klasztoru. W 1689 zostało całkowicie spalone. W wyniku drugiego rozbioru Polski w 1773, Kłobuck znalazł się w zaborze pruskim. Władze pruskie odebrały starostwo paulinom i włączyły je do dóbr rządowych. W latach 1870-1917 Kłobuck został pozbawiony praw miejskich.

W maju 1939 roku sformowano tu Batalion Obrony Narodowej Kłobuck. 1 września w pobliskiej wsi Mokra, w jednej z pierwszych bitew II wojny światowej, Wołyńska Brygada Kawalerii starła się z niemiecką 4 Dywizją Pancerną. W czasie II wojny światowej Kłobuck został włączony do III Rzeszy, jako część powiatu Blachownia w rejencji opolskiej w prowincji Schlesien (od stycznia 1941 roku w prowincji Oberschlesien). W 1941 roku podczas okupacji Niemcy zamierzali zmienić nazwę miasta na Klobstadt. Plany administracji nazistowskiej nie zostały wdrożone. Przed II wojną światową w Kłobucku mieszkało około 2000 Żydów, większość z nich zginęła w trakcie wojny lub uciekła z Polski.

W latach 1952–1975 Kłobuck był siedzibą powiatu kłobuckiego. Silny rozwój Kłobucka przypadł na lata 50. i 60. XX wieku kiedy to w okolicach, nastąpił wzrost wydobycia syderytowych rud żelaza a w mieście uruchomiono wiele zakładów przemysłowych takich jak Zakład Budowy Maszyn Górniczych, Nitron ERG, destylarnia żywicy itd. Prawie podwoiła się wtedy liczba mieszkańców miasta. W roku 1999, po reformie administracyjnej został ponownie siedzibą powiatu kłobuckiego.

Przynależność administracyjna

Okres		Państwo	Zwierzchność	Jednostka administracyjna	Status miasta
XI wiek-1244 lub 1339		Królestwo Polskie		województwo krakowskie	Wieś Kłobuck
1244 lub 1339-1356					Miasto Kłobuck
1356-1370				województwo krakowskie, krzepicki okręg zamkowy
1370-1391		Księstwo opolskie		krzepicki okręg zamkowy
1391-1569		Królestwo Polskie		województwo krakowskie, starostwo krzepickie
1569-1658		Rzeczpospolita Obojga Narodów		województwo krakowskie, powiat lelowski, starostwo krzepickie
1658-1793		Rzeczpospolita Obojga Narodów	Klasztor Paulinów na Jasnej Górze	województwo krakowskie, powiat lelowski, starostwo kłobuckie
1793		Królestwo Prus		Prusy Południowe, departament łęczycki, powiat częstochowski
1793-1795				Prusy Południowe, departament piotrkowski, powiat częstochowski
1795-1807				Prusy Południowe, departament kaliski, powiat częstochowski
1807-1815		Księstwo Warszawskie	Cesarstwo Francuskie	departament kaliski, powiat częstochowski
1815-1816		Królestwo Polskie	Imperium Rosyjskie
1816-1826				województwo kaliskie, obwód wieluński, powiat częstochowski
1826-1837
1837-1842				gubernia kaliska, obwód wieluński, powiat częstochowski
1842-1867				gubernia kaliska, powiat wieluński
1867-1870				gubernia piotrkowska, powiat częstochowski
1870-1916					Wieś Kłobuck
1916-1917		Królestwo Polskie	Rzesza Niemiecka, Austro-Węgry
1917-1918					Miasto Kłobuck
1918		Królestwo Polskie
1918-1939		Rzeczpospolita Polska		województwo kieleckie, powiat częstochowski
1939-1945		okupacja niemiecka/III Rzesza		Prowincja Górny Śląsk, Kreis Blachstät
1939-1945		Polskie Państwo Podziemne		Okręg Radom-Kielce, Inspektorat E Częstochowa, Obwód Częstochowa
1945-1950		Rzeczpospolita Polska		województwo kieleckie, powiat częstochowski
1950-1952				województwo katowickie, powiat częstochowski
1952-1975		Polska Rzeczpospolita Ludowa		województwo katowickie, powiat kłobucki
1975-1989				województwo częstochowskie, rejon kłobucki
1989-1998		Rzeczpospolita Polska
od 1999				województwo śląskie, powiat kłobucki, gmina Kłobuck

Zabytki

Kościół świętych Marcina i Małgorzaty

Najważniejszy zabytek Kłobucka. Po raz pierwszy wybudowany z kamienia w roku 1144. Wielokrotnie trawiony przez pożary i odbudowywany. Obecnie część wzniesionego w 1476 roku, zespołu klasztornego kanoników regularnych, ufundowanego przez Jana Długosza. Siedziba kłobuckiej parafii św. Marcina od czasów średniowiecza. Utrzymany jest w stylu gotyckim z elementami baroku.

Pałac w Zagórzu

Pałac w Zagórzu pochodzi z przełomu XVIII i XIX wieku i jest przykładem neogotyckiej architektury rezydencjalnej. Numer w rejestrze: 1115/69 z 27 grudnia 1969. Otaczający go park również wpisany jest do rejestru zabytków pod nr A-46/78 z 17 lutego 1978 i R/512 z 2 maja 1957. W 2004 roku rozpoczęto generalny remont pałacu a w 2009 włączono park do programu rewitalizacji miasta. W pałacu planuje się utworzenie centrum konferencyjnego.

Układ urbanistyczny miasta

Do rejestru zabytków wpisany jest układ urbanistyczny centrum miasta. Głównymi jego elementami są czworokątny rynek i charakterystyczna, nieregularna, siatka odchodzących od niego ulic. Numery w rejestrze: R/403/53 z 31 marca 1953, 1131/69 z 27 grudnia 1969 oraz A-46/78 z 17 lutego 1978. W 2009 roku rozpoczęła się rewaloryzacja rynku i przyległych ulic. Remont zakończył się w czerwcu 2010 roku. Rynek ma się stać miejscem imprez plenerowych i spotkań mieszkańców.

Łaźnia miejska

Budynek w którym działała łaźnia miejska. Znajduje się przy ul. Wieluńskiej 11, wybudowany w 1930 r. W rejestrze zabytków zapisany pod numerami 1116/69 z 27 grudnia 1969 oraz A–47/78 z 17 lutego 1978. Przebudowany i zmodernizowany, mieści się w nim Wydział Komunikacji i Transportu starostwa powiatowego.

Transport

Infrastruktura drogowa

Przez Kłobuck przebiegają:

• droga krajowa 43 łącząca Częstochowę z Wieluniem
• droga wojewódzka 492 biegnąca z miejscowości Ważne Młyny do Blachowni

Droga krajowa 43 zostanie połączona z autostradą A1 węzłem komunikacyjnym we wsi Lgota przez co Kłobuck zyska bezpośrednie połączenie z autostradą. Planowana jest budowa obwodnicy w ciągu drogi krajowej 43, przebiegającej na południowy zachód od miasta.

Infrastruktura kolejowa

W mieście znajduje się nieczynna stacja kolejowa Kłobuck przy linii kolejowej nr 131 stanowiącej część magistrali węglowej Chorzów Batory–Tczew. Linia wykorzystywana jest obecnie tylko do przewozów towarowych, w 2006 roku ruch pasażerski został całkowicie zawieszony.

Transport publiczny

Komunikację autobusową z Częstochową i miejscowościami powiatu kłobuckiego zapewniają PKS Częstochowa – rozbudowana sieć połączeń, w tym linie podmiejskie 50 i 64, PKS Lubliniec, PKS Wieluń, oraz inne, również prywatne.

Edukacja

Szkoły średnie i zawodowe

• Zespół Szkół nr 1 im. Jana Kilińskiego – szkołę wybudowano w latach 1968-1969
• Zespół Szkół nr 2 im. ks. Jana Długosza
• Zespół Szkół nr 3 im. Kazimierza Kosińskiego

Gimnazja

• Gimnazjum im. Jana Pawła II
• Publiczne Gimnazjum Stowarzyszenia Przyjaciół Szkół Katolickich

Szkoły Podstawowe

• Szkoła Podstawowa nr 1 im. Władysława Sebyły
• Szkoła Podstawowa nr 2 im. Adama Mickiewicza
• Publiczna Szkoła Podstawowa Stowarzyszenia Przyjaciół Szkół Katolickich – utworzona w miejsce likwidowanej państwowej Szkoły Podstawowej nr 3, w dzielnicy Smugi.

Przedszkola

W Kłobucku działa 5 przedszkoli gminnych, w tym jedno z oddziałem integracyjnym.

Kultura

Działalność kulturalna mieszkańców miasta koncentruje się w Miejskim Ośrodku Kultury. Ośrodek został uruchomiony w 1972 roku. Od 1991 odbywa się tu Jurajski Festiwal Tańca Freestyle. Od wielu lat również prężnie działają: Klub Tańca Towarzyskiego "Pionier" i Klub Tańca Nowoczesnego "Ciało i Ruch", które posiadają na swoim koncie wiele sukcesów. Od 2001 roku w drugiej połowie września organizowane są Dni Długoszowskie, stanowiące serię wykładów, imprez kulturalnych, sportowych i festynów.

Najbardziej znanym zespołem muzycznym pochodzącym z Kłobucka jest Cała Góra Barwinków – grający muzykę reggae i ska. Od 1997 Miejski Ośrodek Kultury wraz z kłobuckim zespołem Murphy Blues organizują festiwal Blues nad Okszą.

Prasa

W mieście ukazują się i mają swe redakcje, dwa czasopisma:

• Tygodnik Powiatowy – kłobucki dodatek Dziennika Zachodniego,
• Gazeta Kłobucka – tygodnik regionalny.

Ważniejsze informacje z Kłobucka publikuje również częstochowski dodatek Gazety Wyborczej.

Sport

OSiR Kłobuck

W mieście działa Ośrodek Sportu i Rekreacji Kłobuck. Prowadzone są w nim następujące sekcje sportowe:

• sekcja tenisa stołowego
• sekcja siatkówki
• sekcja koszykówki
• sekcja pływacka "Delfin Kłobuck".

Dysponuje on następującymi obiektami sportowymi:

• 25 metrową krytą pływalnią
• stadionem piłkarskim
• boiskami treningowymi
• halą sportową
• kortami do tenisa ziemnego

Piłka nożna

Na stadionie OSiR Kłobuck rozgrywa mecze klub piłkarski MLKS Znicz Kłobuck. W 1946 roku powstały w mieście dwa kluby – LZS Kłobuck i Zryw Zagórze. Trzy lata później, w 1949 roku zespoły te dołączyły do federacji Ludowych Zespołów Sportowych i przystąpiły do rozgrywek Częstochowskiego oddziału Polskiego Związku Piłki Nożnej. Na przełomie 1958/1959 roku LZS Kłobuck stracił swoją siedzibę, która znajdowała się na skrzyżowaniu ulic 3 Maja i Wieluńskiej. Na jej miejscu powstał dom towarowy. Równocześnie nastąpił rozkład drużyny LZS Kłobuck. Działacze obydwu zespołów postanowili połączyć siły i utworzono zespół pod nazwą LZS Znicz Kłobuck.

Obecnie drużyna uczestniczy w rozgrywkach śląskiej klasy okręgowej, grupy częstochowskiej.

W mieście działa również kilka amatorskich drużyn piłkarskich rozgrywających spotkania zarówno klasycznego futbolu jak i halowej piłki nożnej w ramach Amatorskiej Ligi Halowej Piłki Nożnej w Kłobucku. Spotkania tej ligi odbywają się w hali sportowej gimnazjum w Kłobucku.

Piłka siatkowa

Rozgrywki w piłce siatkowej kobiet, wśród drużyn w mieście i okolicach, prowadzi Kobieca Amatorska Liga Siatkowa Kłobuck. Istnieje także kilka amatorskich męskich drużyn siatkarskich.

Taekwondo

Dużą popularnością w mieście cieszy się koreańska sztuka walki Taekwondo. Sukcesy w tej dyscyplinie odnosi Uczniowski Ludowy Klub Sportowy Orient. Od 2008 odbywają się tu zawody Grand Prix Polski w Taekwondo w różnych kategoriach wiekowych, będące eliminacjami mistrzostw Polski.

Pozostałe

Koordynatorem sportu w szkołach miasta i całego powiatu kłobuckiego jest Powiatowy Szkolny Związek Sportowy w Kłobucku. Organizuje on rozgrywki międzyszkolne w wielu dyscyplinach sportowych.

Wspólnoty religijne

• parafie katolickie dekanatu Kłobuck:
  • Parafia św. Marcina
  • Parafia Najświętszego Ciała i Krwi Chrystusa
  • Parafia Najświętszej Maryi Panny Fatimskiej
• zbór Świadków Jehowy w dzielnicy Smugi

Przed II wojną światową dużą część ludności Kłobucka stanowili Żydzi. Obecnie jedyną pozostałością po ich obecności w mieście jest cmentarz żydowski.

Turystyka

Przez teren miasta prowadzą dwa szlaki turystyczne:

• Szlak Rezerwatów Przyrody Blachownia – Chorzew Siemkowice, prowadzący m.in. przez rezerwaty Dębowa Góra i Zamczysko.
• Zielony Szlak Kłobucki – szlak biegnący z Kłobucka m.in. przez wieś Mokra będącą miejscem jednej z pierwszych bitew kampanii wrześniowej 1939 – Bitwy pod Mokrą, stoczonej pomiędzy Wołyńską Brygadą Kawalerii a niemiecką 4 dywizją pancerną. Znajduje się tam monumentalny pomnik oraz Izba Pamięci poświęcona uczestnikom bitwy.

Współpraca międzynarodowa

Miasta partnerskie:

• Štúrovo
• Mościska

Osoby związane z miastem

• Jan Długosz – średniowieczny historyk
• Mikołaj Wolski – marszałek wielki koronny
• Stefan Olszyński – burmistrz Kłobucka w latach 1939-1941
• Władysław Sebyła – poeta międzywojenny
• Małgorzata Rydz – lekkoatletka
• Franciszek Musiel – biskup pomocniczy diecezji częstochowskiej w latach 1966–1992
• Czesław Erber – historyk, pisarz
• Witold Klepacz – polityk i samorządowiec
• Władysław Serafin – polityk i działacz związkowy
• Marek Sztolcman – polityk, samorządowiec
• Ewa Kutynia – aktorka