Gmina Orzesze - Informacje
Rodzaj gminy: miejska
Populacja: 18674
Gęstość populacji: 225,3 os./km²
Powierzchnia: 82,89 km²
SIMC: 0941984
TERC: 2243308031
Numer kierunkowy: 32
Tablice rejestracyjne: SMI
Urząd gminy Orzesze
Adres: ul. Św. Wawrzyńca 21 43-180 Orzesze
Orzesze
Orzesze (śl. Orzesze, Uorzesze, niem. Orzesche) – miasto i gmina w województwie śląskim, w powiecie mikołowskim.
Według danych z 31 grudnia 2010 r. miasto miało 19 304 mieszkańców.
Położenie
Orzesze położone jest na południowej krawędzi Wyżyny Śląskiej.
Według danych z 1 stycznia 2010 r. powierzchnia miasta wynosiła 83,79 km². Miasto stanowi 35,8% powierzchni powiatu.
Według danych z roku 2002 Orzesze ma obszar 82,89 km², w tym: użytki rolne 38%, użytki leśne: 53%.
W latach 1975-1998 miasto administracyjnie należało do województwa katowickiego.
Miejscowość położona jest wzdłuż ważnej drogi krajowej nr 81 łączącej Katowice ze Skoczowem.
Przez Orzesze przebiega ponadto droga wojewódzka nr 925 (Rybnik – Orzesze – Ruda Śląska – Bytom).
Sąsiednie gminy: Czerwionka-Leszczyny, Łaziska Górne, Mikołów, Ornontowice, Suszec, Wyry, Kobiór, Żory.
Środowisko naturalne
W mieście usytuowane jest wzniesienie zwane Górą św. Wawrzyńca (357 m n.p.m.), często mylone z Górką św. Wawrzyńca (333 m n.p.m.), na której znajduje się zabytkowy kościółek.
Demografia
Dane z 30 czerwca 2004:
Opis | Ogółem | Kobiety | Mężczyźni | |||
---|---|---|---|---|---|---|
jednostka | osób | % | osób | % | osób | % |
populacja | 18 674 | 100 | 9452 | 50,6 | 9222 | 49,4 |
gęstość zaludnienia (mieszk./km²) | 225,3 | 114 | 111,3 |
Dzielnice
W skład Orzesza wchodzą:
- Gardawice
- Jaśkowice
- Królówka
- Mościska
- Orzesze
- Woszczyce
- Zawada
- Zawiść
- Zazdrość
- Zgoń
Edukacja
- Zespół Szkół im. Poległych na Pasternioku
- Liceum ogólnokształcące
- Gimnazjum nr 1
- Gimnazjum nr 2
- Gimnazjum nr 3
W mieście znajduje się również:
- 8 szkół podstawowych
- 9 przedszkoli
Historia
Pierwszą wzmiankę historyczną o wiosce znaleźć można w dokumentach z czasów Heleny, księżnej raciborskiej (XV w.), w których wymienia się wieś rycerską Orzesze. Do XIII w. ziemie orzeskie należały do ziemi krakowskiej, na początku XV w. weszły w skład księstwa raciborskiego, by wreszcie po utworzeniu księstwa pszczyńskiego, pozostać przez pięć stuleci w jego granicach.
Najstarszą budowlą w Orzeszu jest kościółek na Górze św. Wawrzyńca. W czasach reformacji zaniedbany i zdewastowany, stał się według opowiadań siedzibą miejscowych rozbójników Juraszka (lub Łukaszka) i Andreaszaka.
Ludność Orzesza żyła pod panowaniem Piastów, Przemyślidów i Habsburgów, a po wojnach śląskich władzę na tą częścią Śląska przejęli Hohenzollernowie.
Podczas plebiscytu w 1921 r. 1050 mieszkańców głosowało za Polską, a 852 za Niemcami. W wyniku ustaleń Rady Ambasadorów od 1922 Orzesze znalazło się w granicach Polski.
Po zajęciu Orzesza przez Wehrmacht, w pierwszych dniach II wojny światowej, Niemcy przystąpili do likwidacji "niebezpiecznych" Orzeszan. Byli to głównie dawni powstańcy śląscy. 3 września 1939 r. silne oddziały Freikorps i SS otoczyły miejscowość. Następnego dnia w niewielkim lasku zwanym "Pasterniokiem", Niemcy zamordowali 29 mieszkańców Orzesza. W miejscowości od 1942 roku funkcjonował jeden z sieci obozów koncentracyjnych przeznaczonych dla Polaków na Śląsku - Polenlager 28 znajdujący się w Kolonii Marii, w budynkach szpitalnych.
W latach 1945-54 siedziba gminy Orzesze.
Od dnia 1 stycznia 1956 r. miejscowość zaliczano do osiedli. 2 lipca 1962 roku Orzesze otrzymało prawa miejskie, jednocześnie uzyskało również prawo do posługiwania się herbem, który jest wybierany przez Radę Miejską. Obecny herb został zatwierdzony Uchwałą Rady Miejskiej w dniu 24 stycznia 1992 r., jest to krzew orzecha laskowego z kwiatostanami męskimi. Krzew składa się z trzech konarów i dziesięciu gałęzi. Tarcza herbu jest w kolorze błękitnym, krzew w kolorze złotym (żółtym). Nazwa Orzesze wg językoznawców nawiązuje do miejsca, gdzie rosną orzechy.
W ostatnim spisie powszechnym prawie 14% mieszkańców zadeklarowało się jako Ślązacy.
Przemysł
Pierwszą hutę na terenie gminy zbudowano w 1719 r. W rejestrach z końca XIX wieku wymienia się w Orzeszu łącznie 4 huty. W 1838 r. Franciszek Winkler wybudował hutę żelaza, którą przerobiono na fabrykę szkła. W XIX w. było w Orzeszu, Jaśkowicach i Zawadzie równocześnie kilkanaście kopalń, które później połączono tworząc kopalnię "Fryderyk-Orzesze". Do dziś zachowały się niektóre zabudowania oraz hałdy i zapadliska. W Orzeszu działało także kilka kamieniołomów. Od 1856 r. funkcjonuje linia kolejowa Katowice-Racibórz, także w 1856 r. oddano do użytku nowy dworzec kolejowy. Współcześnie w Orzeszu działa tylko huta szkła, złoża kopalniane wyczerpały się w latach międzywojennych. Obecnie na terenie miasta działa duża liczba przedsiębiorstw, wśród nich takie jak: Pol-Am-Pack S.A. oddział Huta Szkła "ORZESZE", Fabryka Materacy Janpol, Igloland, FVZ.
Oświata
W 1820 r. w Orzeszu powstała pierwsza szkoła w odnowionym pomieszczeniu miejscowego folwarku. Jej pierwszym nauczycielem został Antoni Miarka, ojciec Karola Miarki. W 1838 r. z powodu rozwoju przemysłu liczba mieszkańców zaczęła gwałtownie wzrastać. Wybudowano murowany budynek, z dwoma pomieszczeniami, w których uczyło się 389 dzieci. W 1868 r. powstała nowy budynek szkoły, w którym dziś znajduję się poczta, przy ulicy Rybnickiej. W tym samym roku dzieci wyznania ewangelickiego rozpoczęły naukę we własnej szkole. W 1903 r. wybudowano, odpowiadającą ówczesnym potrzebom placówkę, której fragmenty przetrwały do dziś. Zajęcia w szkole odbywały się do roku 1939. Placówka wznowiła działalność w 1945 r., jako Szkoła Podstawowa nr 1 w Orzeszu. Pierwszym dyrektorem został Jan Tlatlik. W 1962 r. podjęto, zgodnie z hasłem "tysiąc szkół na Tysiąclecie", decyzje o budowie kolejnej placówki, Szkoły Podstawowej nr 2. W wyniku reformy oświaty, SP nr 1 została przemianowana na Gimnazjum nr 1. W 2002 r. w budynku Gimnazjum nr 1 rozpoczęła działalność pierwsza szkoła średnia w Orzeszu: Zespół Szkół im. Poległych na Pasternioku.
Kultura
W Orzeszu koordynacją życia kulturalnego miasta i organizowaniem imprez kulturalnych zajmuje się Miejski Ośrodek Kultury. Ośrodek ten organizuje koncerty muzyki poważnej, koncerty kolęd, wieczory okolicznościowe, zjazdy chórów i orkiestr, ponadto konkursy, wystawy teatralne, kiermasze, biesiady, spotkania autorskie, występy grup teatralnych. Na arenie regionalnej i międzynarodowej reprezentuje miasto Chór "Dzwon" oraz zespoły śpiewacze: "Szarotki" i "Jaśkowiczanie". Ważną rolę spełnia również Miejska Biblioteka Publiczna i jej filie udostępniające mieszkańcom cenne zbiory. W Orzeszu działa również od 1998 r. Integracyjna Grupa Teatralna POMOST.
Grupa założona i prowadzona jest przez Iwonę Woźniak, składa się z osób niepełnosprawnych oraz młodzieży powiatu mikołowskiego. Grupa regularnie wystawia przedstawienia, ponadto co roku organizuje letnie warsztaty teatralne, pozwalające doskonalić warsztat pracy wszystkich jej członków.
Imprezy kulturalne, sportowe i turystyczne- Festyn Integracyjny organizowany przez Dom Pomocy Społecznej – maj
- Rodzinny Rajd Rowerowy – maj
- Turniej Skata – maj
- Koncerty majowe i listopadowe
- Festyn "Powitanie lata" – czerwiec
- Zjazd Chórów i Orkiestr – czerwiec
- Dni Orzesza – wrzesień
- Dożynki Orzeskie – wrzesień
- Spotkania Artystów Nieprofesjonalnych – październik
- Śląskie Biesiady – wrzesień i listopad
- Wieczory kolęd
- Turniej Piłki Siatkowej o Puchar Burmistrza – grudzień
- Turniej Tenisa Stołowego – grudzień
- Orzeska ALPN – Amatorska liga piłki nożnej
Sport
Działalnością sportową w Orzeszu zajmują się trzy kluby: MKS "Sokół" Orzesze, LKS Woszczyce oraz LZS Gardawice. Orzeski Sokół tradycjami sięga dwudziestolecia międzywojennego. Wychowanką "Sokoła" była Otylia Tabacka-Kałużowa uczestniczka IX Letnich Igrzysk Olimpijskich w Amsterdamie. W orzeskim "Sokole" ćwiczył Eberhard Barniczek, który zakwalifikował się do olimpijskiej reprezentacji gimnastycznej Polski na Igrzyska Olimpijskie w Amsterdamie. W większości dzielnic funkcjonują również amatorskie drużyny piłki nożnej. Na terenie miasta działa również "Orzeska Amatorska Liga Siatkówki", w jej skład wchodzi 10 drużyn.Ponadto w Orzeszu działa klub "Oyama Karate" przy szkole podstawowej nr 2, zrzeszający około 60 osób, zarówno dzieci jak i dorosłych.Klub istnieje od około 8 lat i ma na swoim koncie wysokie sukcesy.
Turystyka
Przez teren Orzesza przechodzą dwa szlaki turystyczne:
Szlak Historii Górnictwa Górnośląskiego
- Trasa: Katowice – Dolina Trzech Stawów – Murcki – Kostuchna – Podlesie – Mikołów – Łaziska Górne – Brada – Góra Św. Wawrzyńca – Orzesze Jaśkowice – Góra Ramża – Bełk – Stanowice – Leszczyny – Kamień – Wielopole – Rybnik
Szlak Obrońców Polskiej Granicy niebieski
- Trasa: Makoszowy – Nowy Świat – Halemba – Wirek – Lasy Kochłowickie – Śmiłowice – Paniowy – Bujaków – Góra Św. Wawrzyńca – Stara Szklarnia – Zawiść – Łaziska Średnie – Wyry – Gostyń – Paprocany
Na terenie dzielnic miasta znajdują się również liczne stawy, zajmujące ok. 10% powierzchni gminy.
Noclegi i wyżywienie:
- Hotel i restauracja Timberland Orzesze
- Gościniec Pszowski
- Zajazd Kasztelański – Orzesze
Zabytki
- Kościół pw. św. Wawrzyńca z XVI wieku – jest to obiekt w stylu gotycko-renesansowym,jednonawowy, kryty gontem, z ciekawymi kamiennymi portalami przy drzwiach. W kościele znajduje się herb rodowy fundatora.
- kościół pw. św. Piotra i Pawła w Woszczycach z lat 1878-1880 w stylu historyzmu, z elementami neoromańskimi i neogotyckim, według projektu królewskiego pruskiego budowniczego Moebiusa; obok znajduje się plebania z 1812.
- Kościół pw. Nawiedzenia Najświętszej Marii Panny – wybudowany w latach 1926-1930 wg projektu Józefa Kuliga, jest to świątynia trójnawowa zbudowana na planie krzyża, utrzymana w stylu neoromańskim.
- Barokowy pałac – z I poł. XVIII w., położony w Zawiści, na uwagę zasługują kolebkowe sklepienia piwnic oraz obramowania okien i drzwi. W pałacu znajduje się unikatowy okrągły piec kaflowy z XIX wieku Obiekt ten był dwukrotnie przebudowany i rozbudowany – w 1911 r. przez ówczesnych właścicieli Hegenscheitów oraz w 1955 r. – adaptacja na ośrodek leczniczo-wychowawczy dla dzieci, funkcjonujący do dnia dzisiejszego. W sąsiedztwie pałacu znajdują się dawne zabudowania dworskie.
- XIX-wieczny pałac – zbudowany w stylu neobarokowym, usytuowany w centrum Woszczyc. Jest to budynek parterowy, murowany, z mansardą i elewacjami zdobionymi piękną sztukaterią. Odremontowany i zagospodarowany w latach dziewięćdziesiątych XX wieku.
- dwór w Gardawicach z 1866, wybudowany przez właściciela Gardawic Ludwika Adlera w stylu historyzmu z elementami neobaroku; obok dworu znajdują się pozostałości po parku.
- kilka krzyży przydrożnych z XIX wieku.
Upamiętnione miejsca walk z lat wojny 1939-1945:
- Orzesze, ul. św. Wawrzyńca – pomnik dla uczczenia pamięci Polaków zamordowanych w latach 1939-1945 w niemieckich obozach zagłady.
- Orzesze-Jaśkowice – pomnik ku czci ofiar terroru. W dniu 3 września 1939 r. żołnierze Wehrmachtu przeprowadzili w Orzeszu "krwawą niedzielę", rozstrzeliwując 20 Polaków, wśród nich jedną kobietę.
Wspólnoty wyznaniowe
Kościół rzymskokatolicki
- Parafia Nawiedzenia Najświętszej Maryi Panny w Orzeszu
- Parafia św. Wawrzyńca w Orzeszu
- Parafia św. Apostołów Piotra i Pawła w Woszczycach
- Parafia Narodzenia św. Jana Chrzciciela w Jaśkowicach Śląskich
- Parafia Męczeństwa św. Jana Chrzciciela w Zawiści
- Parafia Miłosierdzia Bożego w Zazdrości
- Parafia Przemienienia Pańskiego w Zawadzie
- Parafia św. Antoniego z Padwy w Zgoniu
- Parafia św. Maksymiliana Kolbego w Gardawicach
Kościoły protestanckie
- Kościół Ewangelicko-Augsburski – parafia w Orzeszu
- Kościół Chrześcijan Baptystów – zbór w Orzeszu
Inne
- Świecki Ruch Misyjny "Epifania" – zbór w Jaśkowicach-Orzesze
Kody pocztowe w gminie Orzesze (wyświetlono 4/4)
Wtyczki społecznościowe
Komentarze o Gminie Orzesze
Ostatnia data aktualizacji: 2012-03-19 11:44:58