Racibórz

Racibórz (niem. Ratibor, czes. Ratiboř) – miasto i gmina położone w południowo-zachodniej Polsce, w województwie śląskim, w powiecie raciborskim, nad rzeką Odrą. Według danych na koniec 2009 roku, miasto liczyło 56 484 mieszkańców.

Racibórz jest, obok Opola, jedną z historycznych stolic Górnego Śląska, gdzie rezydowali książęta opolsko-raciborscy. Do dzisiaj zachowało się wiele cennych zabytków, m.in. kaplica zamkowa pw. św. Tomasza Kantuaryjskiego, zwana perłą gotyku śląskiego. Miasto jako pierwsze w Polsce i Europie otrzymało certyfikat Systemu Zarządzania Środowiskowego ISO 14001.

Położenie

Racibórz znajduje się w południowej części Polski, a jego współrzędne geograficzne to 18º 13' długości geograficznej wschodniej i 50º 05' szerokości geograficznej północnej. Miasto jest oddalone o 30 km od Ostrawy, 75 km od Katowic, 75 km od Opola, 145 km od Krakowa, 150 km od Wrocławia oraz 310 km od Warszawy.

Racibórz pod względem administracyjnym leży w południowo-zachodniej części województwa śląskiego, w powiecie raciborskim, niedaleko granicy z Czechami. Graniczy od północy z gminami Rudnik i Nędza, od wschodu z gminami Kornowac i Lyski, od zachodu z gminą Pietrowice Wielkie, a od południa z gminami Krzanowice, Krzyżanowice i Lubomia.

Racibórz jest centralnym miastem powiatu, który tworzą obok Raciborza miasta Kuźnia Raciborska i Krzanowice, jak również duże gminy wiejskie Krzyżanowice, Nędza, Rudnik, Kornowac i Pietrowice Wielkie. Swoją siedzibę w mieście mają Starostwo Powiatowe, a także oddziały instytucji takich jak Powiatowa Stacja Sanitarno-Epidemiologiczna, Wojewódzki Zarząd Melioracji i Urządzeń Wodnych, Ośrodek Doradztwa Rolniczego, Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa.

Miasto położone jest częściowo na Płaskowyżu Głubczyckim oraz w Kotlinie Raciborskiej, mezoregionach Niziny Śląskiej. Racibórz leży nad rzeką Odrą w dolinie górnej Odry. Sąsiadująca z nią Kotlina Raciborska otoczona jest od południa przez Pogórze Karpackie, od zachodu przez Góry Opawskie, należące do Sudetów Wschodnich, a od północy przez próg Wyżyny Śląskiej. Niewielki obszar zachodniej części miasta leży na Płaskowyżu Rybnickim będącym mezoregionem Wyżyny Śląskiej.

Historycznie Racibórz jest położony na Górnym Śląsku. Administracyjnie od 1741 r. jest w powiecie raciborskim. Do 1945 r. pozostawał w granicach Niemiec, choć jedna z dzielnic Raciborza, Brzezie (do 1975 r. samodzielna wieś) znalazła się po polskiej stronie granicy już w 1922 r. W latach 1950-1975 miasto administracyjnie należało do województwa opolskiego, natomiast w latach 1975-1998 do województwa katowickiego.

Według danych z 31 grudnia 2009 r. powierzchnia Raciborza wynosi 75,01 km², co stanowi 13,78% powierzchni powiatu. Stawia to miasto na 56. pozycji w Polsce pod względem powierzchni.

Środowisko naturalne

Geologia

Racibórz należy do Zagłębia Górnośląskiego, tzn. do zapadliskowej struktury, która wchodzi w skład masywów kaledońsko-waryscyjskich. Najstarsze napotkane i rozpoznane utwory geologiczne to paleozoiczne skały dolnego karbonu, na których zalegają osady kenozoiczne pochodzące z trzeciorzędu i czwartorzędu.

Kotlina Raciborska jest zapadliskiem tektonicznym, które powstało na północnym przedpolu Karpat podczas orogenezy hercyńskiej (karbon). Wypełniona jest głównie czwartorzędowymi piaskami i żwirami. Południowa część doliny Odry ma prostolinijny przebieg, który przypomina rów tektoniczny. W dnie doliny o szerokości 4–5 km i wysokości 180–200 m n.p.m., a także na jej zboczach występuje kilka poziomów terasowych. Zostały one utworzone przez rzekę. Powyżej nich rozciągają się wysoczyzny morenowe. Największy wpływ na rzeźbę tego terenu miały dwa zlodowacenia: południowopolskie oraz środkowopolskie.

Ogólnie budowa geologiczna ziemi raciborskiej powiązana jest w dużej mierze z historią geologiczną takich gór jak Sudety, Karpaty, a także Wyżyny Śląskiej. Obszar ziemi raciborskiej uległ wypiętrzeniu wraz z Sudetami w okresie karbonu, a później ulegał zjawisku erozji. Podczas kenozoiku teren ziemi raciborskiej uległ obniżeniu, a następnie został zalany. Po wycofaniu się wody pozostały duże pokłady piasków, wapieni oraz iłu. Powstanie koryta Odry związane jest z ruchami ziemi w późnym trzeciorzędzie. Dwa kolejne zlodowacenia, które nadeszły w plejstocenie spowodowały, że obszar jest bardzo urozmaicony pod względem ukształtowania powierzchni. Lodowce pozostawiły po sobie duże pokłady piasków i żwirów sięgające 50 metrów, a także głazy narzutowe ze Skandynawii. Jeden z nich, z czerwonego piaskowca znajduje się na placu Wolności w Raciborzu.

Morfologia terenu

Obszar miasta pod względem morfologicznym podzielony jest na dwie odrębne struktury: Nizina Śląska i Wyżyna Śląsko-Krakowska. Z tych dwóch struktur zdecydowanie większą powierzchnię zajmuje podprowincja Niziny Śląskiej, która obejmuje całą zachodnią i środkową część gminy, a także dolinę Odry. W tej podprowincji można wyróżnić dwa mezoregiony: Płaskowyż Głubczycki i Kotlina Raciborska. Znacznie mniejsza jest podprowincja Wyżyny Śląsko-Krakowskiej, która obejmuje zachodnią część miasta, gdzie wyróżniamy mezoregion jakim jest Płaskowyż Rybnicki, najdalej wysunięty na południe.

Racibórz i ziemia raciborska należą do tzw. Równin Środkowopolskich i są ich najdalej wysuniętym na południe obszarem. Oprócz tego te ziemie należą do makroregionu Niziny Śląskiej, gdzie są najdalej wysuniętą na południowy wschód jego częścią. Między tymi wzniesieniami istnieją naturalne obniżenia terenu zwane bramami. I tak na południe w kierunku Czech prowadzi Brama Morawska, stanowiąca przejście pomiędzy Sudetami Wschodnimi i Pogórzem Karpackim. Na północny zachód otwiera się Brama Krapkowicka, prowadząca do Kotliny Śląskiej, a na wschód wiedzie Brama Krakowska. Przez te obniżenia terenu prowadziły najstarsze szlaki handlowe. Racibórz położony jest na wysokości ok. 188 m n.p.m.. Wysokość terenu na poziomie rynku wynosi 192,2 m n.p.m., najwyższy punkt – wzgórze Lipki (276,1 m n.p.m.), najniższy – 164 m n.p.m..

Hydrologia

Na terenie Raciborza występują dwa poziomy wodonośne: czwartorzędowy i trzeciorzędowy. Wody podziemne znajdujące się na poziomie czwartorzędowym powiązane są z piaskami i żwirami dolin rzecznych i pradoliny miasta. Wody te znajdują się w utworach ilastych miocenu i tworzą porowy system hydrauliczny. Wody podziemne znajdujące się na poziomie trzeciorzędowym związane są z wkładkami lub soczewkami piaszczystymi i piaszczysto-żwirowymi, których miąższość kształtuje się w przedziale 2-38 m. Zalegają one w kompleksie ilastym sarmatu i tortonu. Ponadto wody te związane są z klastycznymi utworami pliocenu, które wypełniają struktury kopalne w stropie trzeciorzędu. Również tworzą one porowy system hydrauliczny.

Racibórz leży w południowej części Głównego Zbiornika Wód Podziemnych nr 332 "Subniecka Kędzierzyńsko-Głubczycka". Zbiornik ten jest typu porowego, który występuje w utworach piaszczystych i żwirowych. Posiada on powierzchnię 1 350 km² oraz zasobami 110 000 m³/d i modułem zasobowym 1 l/skm². Zbiornik składa się z trzeciorzędowego poziomu wodonośnego i czwartorzędowych dolin kopalnych. Średnia głębokość ujęcia wynosi 80-120 m, a wydajność studni waha się w granicach 60-80 m³/h. Główna część zbiornika zawiera wody podziemne dobrej jakości, m.in. klasy Ic, lokalnie Ib i Id. Eksploracja wód z poziomu trzeciorzędu trwa od ponad 90 lat. Zasoby dyspozycyjne zostały określone na ok. 130 000 m³/d i są eksploatowane w około 50%. 800 km² powierzchni zbiornika znajduje się w obszarze najwyższej ochrony, a 1 000 km² w obszarze wysokiej ochrony.

Oprócz tego na obszarze miasta znajduje się Główny Zbiornik Wód Podziemnych nr 352 "Racibórz", który objęty został monitoringiem w sieci krajowej oraz regionalnej. Zbiornik ten jest typu porowego, który występuje w utworach piaszczystych i żwirowych akumulacji rzecznej. Związany jest z kopalną doliną rzeki Rudy. Zbiornik cechuje się swobodnym zwierciadłem wody i tym, że zalega na niewielkich głębokościach. W okolicach rzeki Rudy znajduje się tuż pod powierzchnią terenu. Poziom wodonośny zasilany jest przez infiltrację wód opadowych. Eksploatuje się go głównie przez studnie gospodarskie. Zbiornik zawiera wody podziemne średniej jakości, przede wszystkim klasy Ic i Id, lokalnie II. Woda z tego zbiornika nie nadaje się do spożycia bez uprzedniego uzdatnienia. Cała powierzchnia zbiornika należy do obszaru najwyższej ochrony.

Na terenie miasta wody podziemne są badane w dwóch punktach pomiarowych, z czego jeden należy do sieci krajowej, a drugi do sieci regionalnej. W 2000 r. krajowy punkt pomiarowy nr 1114 odnotował poprawę jakości wód z klasy II do Ib. Natomiast regionalny punkt pomiarowy nr 65 odnotował pogorszenie jakości wód z klasy II do III. W 2002 r. jednak wyniki monitoringu w krajowym punkcie pomiarowym wskazywały na pogorszenie jakości wód w oznaczeniach przewodności, Mn, Fe, fosforanów i chromu. Natomiast raport regionalnego punktu pomiarowego nie wskazywał żadnych zmian.

Racibórz znajduje się w całości w dorzeczu Odry, która jest osią hydrograficzną całego regionu. Sieć rzeczną miasta stanowi Odra wraz z jej lewym dopływem Psiną z Troją o długości ok. 55 km, a także prawym dopływem Rudą długości ok. 50 km i Suminą. Gęstość sieci rzecznej waha się w przedziale 0,5–1 km/100 km². Odra to druga co do wielkości rzeka Polski, która swój początek bierze w Czechach w Górach Odrzańskich, na południowo-wschodnim stoku wzniesienia Fidlův kopec, który znajduje się 680 m n.p.m.. W około 20 km biegu rzeki w miejscowości Chałupki znajduje się przekrój graniczny. W miejscu, w którym rzeka przekracza granicę jej nurt znajduje się na wysokości 195 m n.p.m. Natomiast przy ujściu rzeki Ruda koło Kuźni Raciborskiej znajduje się na wysokości 178 m n.p.m. W związku z tym jej spadek jest niewielki i stanowi ok. 17 m na 40 km.

W okolicach miasta Odra jest rzeką nizinną o dużych wahaniach wodostanu, co doprowadziło w 1997 r. do olbrzymiej powodzi i ogromnych strat materialnych. Odra na terenie Raciborza ma powolny przepływ, meandrujące koryto i płaskie dno. Na terenie Raciborza długość rzeki wynosi ok. 9,3 km i wpływa na jego teren w południowej części miasta w 45,7 km jej długości rozdzielając się na dwie części. Pierwsza z nich to Odra, która przepływa przez centrum miasta, a druga to znajdujący się po prawej stronie rzeki kanał Ulga, który został sztucznie wybudowany, aby chronić miasto przed powodzią. Kanał ten leży po prawej stronie rzeki i posiada długość 7,3 km. Kanał Ulga i Odra łączą się ponownie w północnej części miasta, w dzielnicy Miedonia na około 50 km biegu rzeki. Oprócz Odry i kanału Ulga w granicach Raciborza znajduje się jeszcze sześć nazwanych cieków wodnych. Są to strugi Plinc, Kamieniok, Łęgoń, Bodek i Nędza (wszystkie po prawej stronie biegu rzeki) oraz kanał Psinka po lewej stronie, a także liczne rowy melioracyjne. W okresie wiosny zasoby wody na Odrze są bardzo duże, natomiast w lecie niskie.

Wśród pozostałych zbiorowisk wodnych można wymienić stawy w dzielnicy Brzezie, a także staw Brzeziniak, Markowice oraz stawy w Arboretum Bramy Morawskiej. Ponadto oprócz tego występują stawy, które znajdują się w rękach prywatnych. W dzielnicy Markowice znajdują się 3 stawy o powierzchni 4,21 ha, w dzielnicy Brzezie – 5 stawów o powierzchni 22,75 ha i w dzielnicy Miedonia – 3 stawy o powierzchni 1,75 ha.

Na terenie miasta znajdują się także wyrobiska powstałe po wydobyciu kopalin. W dzielnicach Brzezie i Płonia wyrobiska te zajmują ok. 90 ha. Ponadto wyrobiska znajdują się w dzielnicy Ostróg i zajmują 43,21 ha oraz w dzielnicy Studzienna i Sudół, tzw. stawy Witolda o powierzchni 24,5 ha.

Na terenie Raciborza prowadzone są badania monitoringowe Odry w dwóch przekrojach pomiarowo-kontrolnych. Poniższa tabela prezentuje wpływ zanieczyszczeń z terenów gmin wiejskich położonych wzdłuż biegu Odry na południe od miasta. Pierwszy przekrój pomiarowo-kontrolny znajduje się w miejscowości Krzyżanowice poniżej rzeki Olzy w 34,5 km biegu Odry. Natomiast drugi przekrój znajduje się u ujściu rzeki Psiny do Odry. Przy klasyfikacji czystości rzeki według metody statystycznej zastosowano metodę gwarantowanych stężeń zanieczyszczeń. Przy tej metodzie wykorzystano metodę Nesmeraka, a umieszczone w tabeli wyniki oparte są na 90% prawdopodobieństwie nieprzekraczalności wartości stężeń otrzymanych podczas badania.

Jak wynika z powyższej tabeli badania czystości wody w Raciborzu wskazują na jej pozaklasowy charakter. Każdy z kontrolowanych przekrojów wskazuje na wody nieodpowiadające normom, w szczególności przy oznaczeniach fizyko-chemicznych oraz bakteriologicznych. Jednak w punkcie pomiarowym w Miedoni znajdującym się na 55,5 km biegu rzeki można zauważyć poprawę czystości wód w stosunku do punktu pomiarowego umiejscowionego w mieście na 48,5 km. Dotyczy to przede wszystkim oznaczeń BZT5, ChZT, metali ciężkich, zawiesiny oraz oznaczeń fizyko-chemicznych oprócz związków biogennych. Z analizy pozostałych danych monitoringowych można stwierdzić, że woda na Odrze w Krzyżanowicach jest bardziej zanieczyszczona od tej na terenie Raciborza w przypadku oznaczeń fizyko-chemicznych bez związków biogennych. Przede wszystkim rzeka Psina wprowadza do Odry wody pozaklasowe we wszystkich oznaczeniach z wyjątkiem związków mineralnych i metali ciężkich. W związku z tym wody Odry po przejściu przez teren miasta ulegają nieznacznej poprawie w oznaczeniach BZT5, ChZT, utlenialności, zawiesiny oraz fizyko-chemicznych z wyjątkiem związków biogennych.

Klimat

Racibórz według podziału Romualda Gumińskiego należy do podsudeckiej dzielnicy klimatycznej, czyli występuje tam stosunkowo łagodny klimat. Związane jest to z usytuowaniem na przedpolu Sudetów oraz położeniem u północnych wrót Bramy Morawskiej. Natomiast według podziału E. Romera na regiony klimatyczne Polski Racibórz należy do strefy klimatycznej Brama Morawska, która jest jedną z najcieplejszych w kraju. Klimat Kotliny Raciborskiej jest kształtowany przez napływ ciepłych mas powietrza pochodzących z południa przez Bramę Morawską, a także oceanicznych mas powietrza napływających z zachodu.

Średnia roczna temperatura powietrza waha się między 7 a 9 °C. Natomiast średnia wieloletnia temperatura wynosi 8 °C. W lipcu, który jest najcieplejszym miesiącem, wynosi 18 °C, a w najzimniejszym – lutym -2 °C. Średnia temperatura stycznia jest wyższa niż w innych miastach w Polsce i waha się między -2 a 0 °C. Natomiast średnie temperatury lipca są raczej wysokie, ale mimo to niższe niż w Opolu czy Wrocławiu. Maria Połońska wyznaczyła dla miasta podział dni w roku: 1,3 dni bardzo mrożnych (temp. -10 °C), 30,4 dni mroźnych (temp. poniżej 0 °C), 102,4 dni z przymrozkami (temp. 0 °C), 39,6 dni letnich (temp. 25 °C) i 5,2 dni gorących (temp 30 °C). Czas trwania okresu wegetacyjnego wynosi ok. 210 do powyżej 220 dni. Pokrywa śnieżna natomiast zalega przeciętnie 60-75 dni. W Raciborzu notuję się około 100-110 dni z przymrozkami.

Opad śródroczny oscyluje wokół 695 mm, w półroczu letnim wynosi on ok. 495 mm, a w półroczu zimowym ok. 236 mm. W lipcu osiągany jest maksymalny opad, a w lutym i marcu minimalny. Opady w mieście można zaobserwować średnio przez 170 dni, w tym przez 45 dni pada śnieg. Wilgotność powietrza waha się między 75% a 82,5%. W ciągu roku w mieście można zaobserwować około 34 dni z mgłą. Maksymalne zachmurzenie występuje w okresie od listopada do stycznia, natomiast minimalne od sierpnia do września.

Średnie usłonecznienie miasta w ciągu roku to około 1400 godzin, w tym przez 30 dni usłonecznienie przekracza 10 godzin. Można zaobserwować wiatry z kierunków: południowo-zachodniego, północno-zachodniego, zachodniego oraz północno-wschodniego. Według Marii Połońskiej wiatry z kierunku południowo-zachodniego stanowią 22%, północno-zachodniego – 18%, zachodniego – 15% i północno-wschodnich – 5,6%. Wiatry są przeważnie słabe (2-5 m/s) i stanowią 58,3% całości, 23,3% stanowią wiatry bardzo słabe, 12,6% umiarkowane, a 5% to wiatry silne i bardzo silne. Średnie prędkości wiatrów wahają się między 1,7 a 3,4 m/s.

Na klimat lokalny wpływ ma przede wszystkim ukształtowanie terenu oraz jego przestrzenne zagospodarowanie. Płaskowyż Głubczycki, Kotlina Raciborska i Płaskowyż Rybnicki posiadają odrębne klimaty lokalne. Pierwszy z nich charakteryzuje się odmiennością warunków ze względu na ekspozycję terenu. Warunki klimatowe na płaskowyżu są korzystne dla osadnictwa i rolnictwa. Wąskie dolinki boczne posiadają osobne cechy mikroklimatyczne. Doliny te są słabo przewietrzane, a także występują tam częste inwersje temperatur. Te warunki są niekorzystne dla upraw wrażliwych na przymrozki oraz grzybienie, a także dla osadnictwa. Dolina Odry jest szeroka oraz płaskodenna, dlatego też posiada cechy doliny inwersyjnej. Mimo to nie występuje tutaj zbyt wiele inwersji, a te które występują osiągają nieduże miąższości. Warunki klimatyczne są niekorzystne, a przede wszystkim w obrębie najniżej położonych terenów, które znajdują się między wałami przeciwpowodziowymi. Naturalne i sztuczne przegrody terenowy mieszczące się poprzecznie do osi doliny powodują dodatkowe pogorszenie warunków klimatycznych. Płaskowyż Rybnicki natomiast posiada unikalne cechy klimatu lokalnego, na który wpływa położenie i wysoka szata roślinna. Tereny te są mniej korzystne dla rolnictwa, ponieważ uprawy cierpią na niedobór wilgotności w okresach bezdeszczowych.

Użytkowanie gruntów

Rolnictwo to jedna z głównych dziedzin rozwoju gospodarczego miasta. Potwierdza to m.in. struktura użytkowania gruntów. W 2001 r. użytki rolne stanowiły 4 987 ha (66,53%), w tym grunty orne stanowiły 4 206 ha (56,11%), sady 57 ha (0,76%), łąki 626 ha (8,35%) i pastwiska 98 ha (1,31%). Oprócz tego 404 ha (5,39%) stanowiły lasy i grunty leśne, a 2 105 ha (28,08%) pozostałe grunty. Według danych z 2002 r. miasto miało obszar 74,96 km², z czego użytki rolne stanowiły ponad 66% ogólnej powierzchni, a leśne 5%.

W 2007 r. użytki rolne stanowiły 4 970 ha (66,30%), w tym grunty orne stanowiły 4 191 ha (55,91%), sady 45 ha (0,60%), łąki 635 ha (8,47%) i pastwiska 99 ha (1,32%). Oprócz tego 404 ha (5,39%) stanowiły lasy i grunty leśne, a 2 122 ha (28,31%) pozostałe grunty.

Morfologia gleb

W 2002 r. Politechnika Śląska wykonała badania na podstawie których powstało opracowanie "Kompleksowe badania jakości i przydatności rolniczej gleb w mieście Racibórz wraz z opracowaniem raportu i wskazań ich zagospodarowania". W mieście nie został usytuowany żaden punkt monitoringu gleb w ramach Państwowego Monitoring Środowiska. Najbliższy taki punkt znajduje się na terenie gminy Nędza i jest oznaczony numerem 327. Badania monitoringowe przeprowadzone w tym punkcie nie wskazują na zanieczyszczenia gleb.

Na podstawie map glebowo-rolniczych można stwierdzić, że na terenie miasta występują następujące rodzaje gleb: mady, czarnoziemy zdegradowane, czarnoziemy deluwialne, gleby brunatne oraz gleby pseudobielicowe. Spośród wymienionych gleb przeważają mady, które wytworzyły się z osadów aluwialnych o budowie warstwowej i zaliczane są do mad bardzo ciężkich, ciężkich i średnich.

Według klas bonitacyjnych 57,2% użytków rolnych miasta to gleby o klasach I-III, czyli są to gleby o wysokiej przydatności rolniczej. Gleby średnie klasy IV stanowią 30,5%, a słabe klasy V i VI – 12,3%. Gleby gliniaste, pyłowe pochodzenia wodnego, lessowe oraz lessopodobne znajdują się przede wszystkim na Płaskowyżu Głubczyckim. Oprócz tego występują mniej urodzajne mady w dolinie Odry. W północno-wschodniej części miasta, Kotlinie Raciborskiej występują nieurodzajne gleby piaszczyste. Około 75% gleb na terenie Raciborza zaliczana jest do kompleksów pszenno-buraczanych. Biorąc pod uwagę przydatność rolniczą gleb w obrębie samego miasta, jak i dzielnic: Miedonia, Ocice, Sudół oraz częściowo Markowic występuje bardzo dobry kompleks pszenny. Natomiast wadliwy kompleks pszenny występuje w niewielkiej części miasta oraz w dzielnicy Sudół.

W 1995 r. Państwowy Instytut Geologiczny przeprowadził badania geochemiczne gleb, które wykazały przeciętne ilości baru, chromu, cynku, kobaltu, miedzi, niklu i ołowiu są dwukrotnie, a nawet trzykrotnie wyższe od wartości najmniej zanieczyszczonych gleb całego kraju. Podwyższenia te tłumaczone są wyższym tłem geochemicznym większości pierwiastków w tym rejonie Polski. Podobne wyniki osiągnięto w przypadku arsenu, kadmu i rtęci. 56% zbadanych gleb należało do grupy A. Wyższe ilości ołowiu i cynku są prawdopodobnie związane z antropogenicznym pochodzeniem. Podobne wnioski wysnuwano się w przypadku miedzi, baru, cynku i ołowiu w rejonach kanału Ulgi. Miasto nie posiada zanieczyszczonych gleb, co potwierdziły badania wykonane w 2002 r. przez Politechnikę Śląska. Wystąpiły w niektórych próbkach podwyższone zawartości kadmu, ołowiu i cynku, które najczęściej są naturalną zawartością tych pierwiastków w glebach występujących na terenie miasta. Gleby występujące w dolinie Odry mają więcej kadmu, cynku, boru i niklu niż gleby w pozostałej części miasta.

Brzezie i Markowice, wschodnie dzielnice miasta mają gleby o największej kwasowości.

Przy określaniu dawki promieniowania gamma oraz stężenia radionuklidów cezu związanego z katastrofą elektrowni jądrowej w Czarnobylu użyto badań gamma-spektrometrycznych, które zostały wykonane dla Atlasu Radioekologicznego Polski 1:750 000. Wartości te w przypadku promieniowania gamma w rejonie miasta są dość wysokie i wahają się w przedziale 40–60 nGy/h. Wartość uśredniona, która wynosi ok. 50 nGy/h jest wyższa od średniej dla kraju (34,2 nGy/h). Powodem tego jest występowanie w rejonie Raciborza rozległych pokryw lessowych. Oprócz tego w aluwiach Odry notuje się podwyższoną promieniotwórczością naturalną. W przypadku stężenia radionuklidów cezu wahają się one w przedziale 4–8 kBq/m2. Wartości te są stosunkowo niskie i są charakterystyczne dla mało zanieczyszczonych obszarów.

Na terenie miasta występuje 16,66 ha gruntów zdewastowanych, które wymagają rekultywacji. W mieście występuje przekształcanie mechaniczne gleb w dość dużym stopniu. Spowodowane jest to m.in. zabudową terenu i związanym z nią wymieszaniem. Duży wpływ na zmianę struktury gleb ma rolnictwo. Wśród pozostałych czynników możemy wyróżnić: depozycję zanieczyszczeń powietrza z emisji gazów i pyłów oraz zanieczyszczenia komunikacyjne wzdłuż dróg. Procesy niszczenia gleb występuje przede wszystkim w miejscach, w których powstają nowe budynki, drogi, a także na terenach sąsiadujących z zakładami przemysłowymi.

Zasoby kopalin

Istnienie kopalin na terenie Raciborza związane jest przede wszystkim budową geologiczną struktur czwartorzędowych. Można tutaj spotkać złoża kruszyw naturalnych i surowców ilastych ceramiki budowlanej. Przeważającym surowcem są piaski pochodzenia fluwioglacjalnego, które w obrębie Płaskowyżu Głubczyckiego pokryte są glinami piaszczystymi i lessopodobnym. W obrębie teras erozyjno-akumulacyjnych i akumulacyjnych Odry występują utwory żwirowo-piaszczyste.

Głównym źródłem, z którego pozyskuje się kruszywa naturalne są piaski i żwiry doliny Odry. Miąższość złóż w tym rejonie wynosi średnio 7 m. Natomiast właściwości fizyczne żwirów są bardzo dobre, a także cechują się niewielkim zróżnicowaniem. Oprócz wymienionych surowców na terenie miasta spotykane są również utwory ilaste wśród których warto wymienić muły rzeczne i gliny piaszczyste powiązane z rzeką Odrą oraz gliny lessopodobne związane z Płaskowyżem Głubczyckim. Jednakże zasobność i jakość mułów rzecznych i glin piaszczystych nie jest zbyt dobra. Wykorzystywane są bardziej złoża glin lessopodobnych, a jego zasoby wynoszą ok. 85 000 m³. Stanowią one okresowo eksploatowane złoże Racibórz.

Na terenie miasta wyróżnia się kilka złóż surowców. Pierwsze z nich to złoże glin ceramiki budowlanej "Racibórz", które znajduje się na północ od centrum miasta. Złoże to zostało udokumentowane w kategorii C1. Posiada powierzchnię 3,3 ha, jego średnia miąższość wynosi 2,9 m, a grubość nadkładu gleby 0,7 m. Parametry jakościowe surowca kształtują się następująco: średnia skurczliwość wysychania wynosi 8,7%, woda zarobowa – 25,6%. Natomiast po wypaleniu surowca parametry jakościowe wynoszą: porowatość względna – 31,5%, nasiąkliwość na zimno – 17,2%, wytrzymałość na ściskanie – 5,8 MPa. W ziarnach większych niż 0,5 mm surowiec nie zawiera margla. Kopalina z tych złóż nadaje się do produkowania ceramiki budowlanej. Złoże tp zostało zaklasyfikowane z punktu widzenia ochrony środowiska do złóż małokonfliktowych – klasa A.

Złoże piasków i żwirów czwartorzędowych "Racibórz I i II" również zostało udokumentowane w kategorii C1. Posiada powierzchnię 50,8 ha, jego średnia miąższość wynosi 7,7 m, a grubość nadkładu gleby 3,6 m. Nadkład składa się z gleb oraz glin pylastych i piaszczystych. Część z tych glin została udokumentowana jako złoże glin ceramiki budowlanej "Racibórz". W serii złożowej zaobserwowano nieregularne przerosty gliniaste i ilaste, których miąższość wynosi 0,5-1,2 m. Parametry jakościowe surowca kształtują się następująco: punkt piaskowy – 43,97%, zawartość pyłów mineralnych – 2,05%, nasiąkliwość – 1,74%, gęstość nasypowa w stanie luźnym – 1,74 g/cm³, w stanie zagęszczonym – 1,89 g/cm³.

Kolejne złoże znajduje się na wschód od dwóch powyższych, w dolinie rzeki Odry. Jest to złoże żwirów czwartorzędowych "Racibórz" i zostało udokumentowane w kategorii A. Posiada powierzchnię 10,1 ha, jego średnia miąższość wynosi 10,1 m, a grubość nadkładu gleby 2,6 m. Parametry jakościowe surowca kształtują się następująco: punkt piaskowy – 25,9%, zawartość pyłów mineralnych – 1,4%, nasiąkliwość – 0,95%. Złoże to było eksploatowane w latach 1963–1984. W chwili obecnej teren ten został zrekultywowany i znajdują się na nim ogródki działkowe.

W 2001 r. na terenie miasta eksploatowane było złoże kruszyw naturalnych "Brzezie nad Odrą", niedaleko granicy z gminą Lubomia. To właśnie na terenie tej gminy znajduje się większa część tego złoża. zostało udokumentowane w kategorii B+c1+C2. Posiada powierzchnię 296,9 ha, jego średnia miąższość wynosi 7,75 m, a grubość nadkładu gleby 4,08 m. Nakład składa się z gleb, glin pylastych i piaszczystych oraz piasków zaglinionych. Parametry jakościowe surowca kształtują się następująco: punkt piaskowy – 44,98%, zawartość pyłów mineralnych – 1,14%, gęstość nasypowa w stanie luźnym – 1,63 g/cm³, w stanie zagęszczonym – 1,82 g/cm³.. Zasoby bilansowe tego złoża wynoszą 29 113 000 m³, w tym 14 530 000 m³ to zasoby przemysłowe. W 2001 r. wydobyto z całego złoża 420 000 m³ surowca. Surowiec znajduje zastosowanie w budownictwie.

Powyższe złoże eksploatowane jest od 1975 r. Obecnie znajdują się tam dwie firmy, które wydobywają surowiec. Przedsiębiorstwo Produkcji Kruszyw Mineralnych i Lekkich w Katowicach posiada obszar i teren górniczy "Brzezie", gdzie oba posiadają powierzchnię 46,8 ha. Saksońska Unia Betonowa w Katowicach posiada obszar i teren górniczy "Nieboczowy" o powierzchni 142,2 ha. Po eksploatacji złoże zostanie zrekultywowane w kierunku wodnym wraz z zagospodarowaniem rolnym składowiska nakładu. Związane jest to z budową zbiornika retencyjnego "Racibórz Dolny".

W związku z tym, że kopaliny znajdują się na obszarze gleb chronionych zostały one zakwalifikowane jako konfliktowe. Na ternie miasta brak jest zwałowisk odpadów mineralnych.

Zasoby przyrodnicze

Duża lesistość charakteryzowała pierwotną szatę roślinną Raciborza. Wpływ na obecną szatę roślinną wywarła przede wszystkim działalność człowieka. W chwili obecnej lasy zachowały się jedynie w formie szczątkowej. Dla ochrony zachowanych obszarów lesnych utworzono rezerwat przyrody Łężczok, Park Krajobrazowy Cysterskie Kompozycje Krajobrazowe Rud Wielkich oraz Arboretum Bramy Morawskiej. Na terenie miasta wyróżniono 18 typów biotypów, które zostały wyszczególnione w tabeli obok.

Lasy i grunty leśne stanowią 5,8% ogólnej powierzchni miasta (430,11 ha) i są położone w jego wschodniej części. Zadrzewienia, które są niewielkimi grupami roślinności wysokiej znajdują się na terenie całego Raciborza. W mieście wyróżniono 6 obiektów tego typu, które zajmują powierzchnię 40,24 ha. Od zieleńców różnią się bardziej typem roślinności, który jest bardziej dynamiczny. Łąki występują przede wszystkim na obrzeżach miasta w pobliżu pól uprawnych oraz w dolinie Odry i jej dopływów. Na obszarze Raciborza wyszczególniono 24 obiekty tego typu o powierzchni 1 316,79 ha. Największy obszar zajmują w północno-wschodniej części miasta, gdzie znajduje się zlewnia potoku Łęgoń.

Duża lesistość charakteryzowała pierwotny krajobraz Raciborza. W ciągu wieków na ukształtowanie szaty roślinnej miasta znaczący wpływ wywarł człowiek. Do dnia dzisiejszego lasy zachowały się w formie szczątkowej, w tym lasy łęgowe. Na terenie miasta znajduje się kilka obszarów objętych ochroną na których występuje szereg gatunków roślin i grzybów podlegających ochronie. Spośród chronionych roślin warto wymienić: śnieżyczkę przebiśnieg występującej w lesie Widok, lesie Młyńskim i Arboretum Bramy Morawskiej; zimowit jesienny, którego można spotkać na wałach przeciwpowodziowych kanału Ulga i w Arboretum Bramy Morawskiej; skrzyp olbrzymi w lesie Widok, lesie Młyńskim, w Brzeziu oraz w rejonie stawów i w Arboretum Bramy Morawskiej; kotewkę występującą w stawach w Brzeziu; lindernię mułową w Miedoni; grzybień biały w stawach w Brzeziu; grążel żółty w stawach w Brzeziu; obrazek alpejski w lesie na Widoku. Spośród grzybów warto zwrócić uwagę na: purchawicę olbrzymią w rejonie strugi Plęśnica; flagowiec olbrzymi, którego miejscem występowania jest las Widok i Arboretum Bramy Morawskiej; sromotnik bezwstydny w lesie Widok oraz w Arboretum Bramy Morawskiej; szmaciak gałęzisty w lesie Widok, w Arboretum Bramy Morawskiej; szyszkowiec łuskowaty, którego można spotkać w lesie Widok; podgrzybek pasożytniczy w lesie Widok.

Łagodny klimat oraz urozmaicona szata roślina sprzyjają rozwojowi fauny. W związku z tym w mieście i na ziemiach raciborskich występuje ok. 50 gatunków dziko żyjących ssaków, 250 gatunków ptaków, 15 gatunków płazów oraz kilkaset bezkręgowców. Na terenie ziemi raciborskiej występuję wiele gatunków chronionych. Wśród płazów możemy wyróżnić rzekotkę drzewną, którą można spotkać w Arboretum Bramy Morawskiej, żabę wodną występującą na Brzeziu, w rejonie strugi Plęśnica, Miedoni i w Arboretum Bramy Morawskiej oraz żabę jeziorkową, która zamieszkuje stawy w Brzeziu, Markowicach oraz Arboretum Bramy Morawskiej. Wymienione płazy są objęte ochroną w okresie od 1 marca do 31 maja. Spośród gadów możemy wyróżnić dwa chronione gatunki: zaskrońca zwyczajnego oraz jaszczurką zwinkę, które można spotkać w Arboretum Bramy Morawskiej. Na terenie miasta zinwentaryzowano 55 gatunków chronionych ptaków, wśród których warto wymienić: perkoza dwuczubego, który występuje w dzielnicy Brzezie; bociana białego zamieszkującego Brzezie, Sudół, Miedonię, Markowice i Arboretum Bramy Morawskiej; błotniaka stawowego mające swoje gniazda w Brzeziu; myszołowa zwyczajnego w dzielnicy Brzezie i w Arboretum Bramy Morawskiej; turkawkę w Brzeziu; dzięcioła dużego w parku im. Miasta Roth, parku Kolejowym, w Brzeziu, parku przy Rafako S.A. i w Arboretum Bramy Morawskiej. Wśród ssaków możemy wyróżnić następujące gatunki chronione jeża europejskiego, który występuje w bardzo wielu miejscach; popielicę w dzielnicach Brzezie, w lesie na Widoku; gronostaja w lesie na Widoku, lesie przy ul. Rybnickiej i Arboretum Bramy Morawskiej; łasicę, którą można spotkać w wielu miejscach, m.in. Arboretum Bramy Morawskiej; nocka rudego; borowca wielkiego w Arboretum Bramy Morawskiej; karlika malutkiego; nocka wąsatka w Arboretum Bramy Morawskiej.

System obszarów prawnie chronionych na terenie Raciborza składa się częściowo jeden park krajobrazowy oraz częściowo jeden rezerwat przyrody.

Park Krajobrazowy Cysterskie Kompozycje Krajobrazowe Rud Wielkich o powierzchni 49 387 ha powstał w 1993 r. Swoim zasięgiem obejmuje niewielki północno-wschodni obszar Raciborza od wschodniego brzegu kanału Ulga wraz z dzielnicą miasta – Markowice aż po wschodnią granicę miasta wraz z Arboretum Bramy Morawskiej. Park łącznie zajmuje ok. 12 km² powierzchni miasta, m.in. wspomniane powyżej Arboretum Bramy Morawskiej oraz rezerwat przyrody Łężczok. Swoim obszarem obejmuje takie gminy jak Nędza, Kuźnia Raciborska, Knurów, Czerwionka-Leszczyny, Orzesze, Żory, Suszec, Rybnik, Lyski, Sośnicowice i Pilchowice. Park Krajobrazowy Cysterskie Kompozycje Krajobrazowe Rud Wielkich jest jednym z największych w Polsce jeśli chodzi o zajmowaną powierzchnię.

Rezerwat przyrody Łężczok powstał w 1957 r. i rozciąga się od Raciborza, a dokładniej jego dzielnicy Markowice przez Nędzę, Babice aż po Zawadę Książęcą. Teren rezerwatu znajduję się za linią kolejową Kędzierzyn Koźle – Racibórz. Jest jednym z największych w województwie śląskim, a jego powierzchnia to 408,21 ha, z czego 218 ha stanowią stawy, 144 ha lasy, 7 ha łąki oraz pozostała część, którą stanowią drogi i groble. Na terenie miasta znajduje się ok. 81 ha powierzchni rezerwatu. Łężczok sąsiaduje z użytkami zielonymi i polami uprawnymi.

Dominującymi siedliskami rezerwatu grąd subkontynentalny, łęg jesionowo-wiązowy, olszowy łęg przypotokowy, ols porzeczkowy i kwaśna dąbrowa. Grąd subkontynentalny posiada drzewostan dębowo-grabowy z domieszką lipy drobnolistnej. W tym siedlisku można spotkać rośliny chronione, takie jak lilia złotogłów, barwinek pospolity, bluszcz pospolity i marzanka wonna. Łęg jesionowo-wiązowy to najlepiej zachowane i najbardziej charakterystyczne siedlisko rezerwatu. Można znaleźć w nim starodrzew z przeważającą liczbą dębu szypułkowego, jesionu i klonu oraz niewielką liczbą lip, grabów i wiązów. Olszowy łęg przypotokowy znajduje się we wschodniej części rezerwatu, a przeważają w nim olsza czarna z niewielką ilością jesionu, dębu szypułkowego i świerku. W runie można znaleźć gatunki łęgowe, m.in. czartawę leśną, niecierpka pospolitego, oraz gatunki olsowe, szuwarowe i grądowe. Ols porzeczkowy znajduje się w północno-wschodniej części rezerwatu, a przeważa w nim olsza czarna. Natomiast w runie można znaleźć rośliny typowe dla olsu, m.in porzeczkę czarną, turzycę długokosą, karbieniec pospolity, a także bagienne gatunki traw i turzyc. Kwaśna dąbrowa posiada drzewostan z przeważającą ilością dębów szypułkowych i brzozy brodawkowatej z domieszką sosny pospolitej.

Na terenie rezerwatu znajduje się 8 stawów: Ligotniak, Brzeźniok, Babiczak, Grabowiec, Tatusiak, Markowiak, Salm Duży i Salm Mały. Stawy te istnieją już od XIII wieku i prowadzona jest ekstensywna gospodarka rybacka. Florę rezerwatu reprezentuję 530 gatunków roślin naczyniowych, z czego 22 objęte są ścisłą ochroną, a 8 ochroną częściową. Wśród nich znajduje się 70 gatunków drzew oraz 54 gatunki roślin zarodnikowych. Wśród nich warto wymienić takie jak kotewka orzech wodny, storczyk, strzałka wodna, salwinia pływająca, grzybień biały i grążel żółty. Na terenie rezerwatu żyje 51% gatunków ptaków żyjących w Polsce, czyli 211 gatunków, z czego 121 to gatunki lęgowe. Reszta wykorzystuje te tereny jako miejsce zdobywania pokarmu oraz odpoczynku podczas wędrówek. Można spotkać tutaj m.in. takie ptaki jak bocian czarny, kania czarna, perkoz, trzmielojad, kormoran i orlik krzykliwy. Oprócz tego na terenie rezerwatu występuje kilkaset bezkręgowców oraz 36 gatunków ssaków.

Sieć Natura 2000 obejmuje 2 obszary rezerwatu Łężczok:

• Ostoja - Obszar Specjalnej Ochrony ptaków Stawy Łężczok (kod PLB240003),
• Ostoja – Specjalny Obszar Ochrony siedliskowej Stawy Łężczok (kod PLH240010).

Na terenie Raciborza znajduje się łącznie 20 obiektów uznanych za pomniki przyrody, na które składają się pojedyncze drzewa, grupy drzew, jedno pnącze oraz głaz narzutowy – jedyny pomnik przyrody nieożywionej w Raciborzu. Pierwszymi obiektami w Raciborzu uznanymi za pomniki przyrody były głaz narzutowy z epoki lodowcowej na placu Wolności (1960), sosna Sosienka w Brzeziu (1963) oraz Dąb Sobieskiego w Łężczoku (1967), choć te dwa ostatnie w granicach Raciborza znalazły się dopiero w latach 70. XX wieku, po przyłączeniu do miasta Brzezia (1975) i Markowic (1977). W 1992 roku uchwała Rady Miasta do rangi pomników przyrody zakwalifikowała kolejnych 9 pojedynczych drzew, jedną grupę drzew oraz jedno pnącze. W roku 2000 z kolei wycięto brzeską sosnę, po tym jak została podpalona. W sporządzonej w roku 2006 waloryzacji przyrodniczej miasta Racibórz wskazano 17 nowych obiektów, z których po analizie postanowiono objąć ochroną 6 następnych (przy czym z 9 proponowanych drzew z terenu dawnego szpitala przy ul. Bema jedno odrzucono, a pozostałe 8 połączono w grupę i uznano jako jeden pomnik przyrody). Ponadto pozytywnie rozpatrzono wniosek osoby fizycznej o uznanie za pomnik przyrody jesionu wyniosłego przy ul. Babickiej. Ostatecznie uchwała Rady Miasta z 2008 roku zatwierdziła poszerzoną listę 18 obiektów, którą uzupełniają wspomniany już wcześniej dąb szypułkowy i głaz narzutowy.

Arboretum Bramy Morawskiej usytuowane jest we wschodniej części Raciborza, po prawej stronie rzeki Odry. Oprócz tego kompleks leśny położony jest w południowo-zachodniej części Parku Krajobrazowego "Cysterskie Kompozycje Krajobrazowe Rud Wielkich". Ogród powstał w 2000 roku i swoim zasięgiem objął cały obszar lasu komunalnego Obora. Arboretum znajduje się w korytarzu ekologicznym, tzw. Pradolinie Górnej Odry o znaczeniu międzynarodowym. Arboretum jest ogrodem botanicznym, status ten został zatwierdzony przez Ministra Ochrony Środowiska. Swoim obszarem obejmuje powierzchnię 162 ha.

Arboretum jest interesującym przyrodniczo terenem z licznymi okazami starodrzewia, m.in. dębami o 4 metrowym obwodzie, ale także jary, stawy i źródła. Siedliska dominujące to: las mieszany zajmujący 127 ha (88% powierzchni), las świeży o powierzchni 14 ha (10%) oraz ols jesionowy – 3 ha (2%).

Głównymi celami arboretum jest działalność dydaktyczna, naukowa, kulturalna, turystyczna i zdrowotna. Na terenie ogrodu wyznaczona została jedna ścieżka zdrowotna oraz dwie ścieżki dydaktyczne: ekologiczna i dendrologiczna.

W Raciborzu lasy i obszary leśne stanowią 5,8% ogólnej powierzchni miasta, czyli zajmują 430,11 ha. Jest to niewiele w stosunku do powiatu raciborskiego, gdzie lesistość wynosi 25,9%. Lasy publiczne stanowią prawie 98% powierzchni wszystkich obszarów leśnych na terenie Raciborza. 58% wszystkich obszarów leśnych należy do Skarbu Państwa. Grunty leśne stanowiące własność miasta zajmują powierzchnię 162,7 ha, w tym lasy obejmujące 156,9 ha. Nadleśnictwo Rudy Raciborskie sprawuje nadzór nad państwowymi lasami. Na terenie miasta znajdują się cztery główne skupiska leśne: Las Obora wraz z Arboretum Bramy Morawskiej, Las Widok, Las Młyński oraz Las Magistracki.

W Raciborzu znajdują się przede wszystkim lasy liściaste, iglaste oraz mieszane. Umiejscowione są przede wszystkim we wschodniej części miasta. Lasy rezerwatu Łężczok i Las Magistracki związany jest z doliną Odry i jej dopływami. Pierwotny charakter tych lasów to łęgi wiązowo-jesionowe, jednak poprzez uregulowanie rzek i ograniczanie zalewów przekształcają się w kierunku grądów środkowoeuropejskich. Obszary leśne znajdujące się na skarnie pradoliny Odry oraz terasach ponadzalewowych mają charakter grądów środkowoeuropejskich. Widoczna jest tu jeszcze większa ingerencja człowieka w postaci gospodarowania drzewostanem i sztucznymi nasadzeniami drzew, które należą do innych typów zbiorowisk leśnych. Lasy mieszane znajdują się przy osiedlach Brzezie, Pogwizdów, Dębicz i Obora, a także na granicy miasta ze wsiami Kobyla i Pogrzebień. Do nielicznych siedlisk wilgotnych i warunkowanych wysokim poziomem wód gruntowych w podłożu na terenie miasta zaliczamy łęg jesionowo-olszowy, który został wydzielony w rezerwacie Łężczok. Ponadto w południowej części miasta, wokół starorzeczy Odry, między rzeką a linią kolejową znajdują się lasy tworzące kompleks nadrzecznych łęgów wierzbowych oraz łęgów topolowych.

Las Obora znajduje się we wschodniej części miasta i zajmuję powierzchnię 164 ha. Las można podzielić na dwa zasadnicze obszary. Pierwszy o powierzchni około 35 ha, na którym znajduje się zagospodarowany i ogrodzony ogród właściwy arboretum, gdzie umieszczono kolekcje roślin i ośrodki dydaktyczne. Drugi obszar to część przyrodniczo-krajobrazowa z fragmentami naturalnej przyrody, która zajmuje pozostałą część powierzchni

Las Widok położony jest we wschodniej części Raciborza i zachodniej części gminy Kornowac. Zajmuje powierzchnię 91,9 hektara, w tym na terenie miasta 77,6 ha i gminy 14,3 ha. Las Widok jest obszarem, na którym widoczna jest gospodarka leśna. Obszar leśny w większości obejmuje drzewostany sosnowe. Wśród unikatowych roślin można wymienić: lilia złotogłów, skrzyp olbrzymi, zimowit jesienny. Miejsce to służy mieszkańcom Raciborza i gminy Kornowac w celach rekreacyjnych.

Demografia

Liczba ludności w pierwszym okresie powstawania miasta jest trudna do określenia. Do jej wzrostu przyczyniały się zarówno przyrost naturalny, jak i napływ ludności. Jednak wojny, choroby, pożary i inne klęski żywiołowe powodowały wahania w liczebności mieszkańców. Według danych szacunkowych na podstawie świętopietrza w 1329 r. Racibórz liczył 2348, a w 1337 r. 2882 mieszkańców, co czyni go jednym z najliczebniejszych miast ówczesnego Górnego Śląska. W połowie XIV wieku szacuje się, że Racibórz wraz z przedmieściami miał ok. 3 100 mieszkańców. Na początku XVII wieku liczba ludności wynosiła ok. 3 300 osób, a pod koniec pierwszej połowy XVIII wieku spadła do ok. 2 700 osób.

W 1749 r. było 1 577 mieszkańców. Z 1787 r. pochodzą najwcześniejsze oficjalne dane, które mówią o 3 272 mieszkańcach.

W 1800 r. populacja miasta wynosiła 3 457 mieszkańców. Należy pamiętać, że w tamtych czasach miasto zamykało się w obrębie murów miejskich. W 1840 r. miasto liczyło 7 022 mieszkańców, a 3 grudnia 1867 r. w Raciborzu było 14 571 mieszkańców. 2 grudnia 1895 r. populacja wyniosła 21 680.

W 1900 r. miasto poszerzyło swoje granice o Bosacz, a w 1902 również o Starą Wieś oraz Proszowiec, licząc wtedy łącznie 30 398 mieszkańców. 5 stycznia 1927 r. włączono obszary dworskie obejmujące Ostróg wraz z obszarem zamkowym, Studzienną, Ocice, Starą Wieś i Proszowiec do miasta, które liczyło 49 076 mieszkańców. W 1939 r. liczba mieszkańców sięgnęła 49 724 mieszkańców.

W maju 1945 r. w mieście przebywało ok. 3 000 mieszkańców. W 1946 r. liczba mieszkańców wzrosła do 19 605. W 1950 r. miasto zamieszkiwało 26 447 osób. 27 maja 1975 r. do miasta przyłączono Brzezie, które liczyło wówczas 2 900 osób. Pod koniec 1975 r. Racibórz liczył 50 293 osób. 1 lutego 1977 r. włączono Ocice Górne, które liczyły 235 osób oraz Sudół liczący 110 mieszkańców, a także Markowice i Miedonię. 31 grudnia 1980 miasto liczyło 55 532 ludności. Najwięcej mieszkańców, 65 300 Racibórz miał w 1991 r. 31 grudnia 1993 r. liczba mieszkańców wynosiła 64 875.

W 2002 r. miasto liczyło 60 162 mieszkańców, w 2003 r. – 59 466 mieszkańców, a w 2004 r. – 58 817 mieszkańców. Dane z 2006 r. mówią o 57 987 mieszkańcach. W 2007 r. Racibórz liczył 56 410 osób zameldowanych na pobyt stały, z czego 29 635 kobiet i 26 775 mężczyzn oraz 1 495 osób zameldowanych na pobyt czasowy, w tym 801 kobiet i 694 mężczyzn. Na koniec 2008 r. miasto liczyło 56 727 mieszkańców. Według danych z 31 grudnia 2009 r. liczba ludności wynosiła 56 484, a 31 grudnia 2010 r. – 56 397.

Gęstość zaludnienia w 2004 r. wynosiła ok. 777,9 mieszkańców/km², a w 2008 r. – 756,3 mieszkańców/km². W 2009 r. gęstość zaludnienia wynosiła 753 mieszkańców/km². Struktura płci w latach 2000–2004 nie uległa znacznym zmianom i na koniec 2004 r. kształtowała się następująco: populacja kobiet wynosiła 52,4%, a mężczyzn 47,6%. W 2006 r. populacja kobiet wyniosła 52,56%, a mężczyzn 47,44%. Natomiast w 2008 r. struktura ta kształtowała się następująco: populacja kobiet – 52,46%, a mężczyzn – 47,54%. W 2009 r. struktura wynosiła kolejno 52,48% w przypadku kobiet i 47,52% w przypadku mężczyzn.

W latach 2001–2003 w Raciborzu występował dodatni, ale malejący przyrost naturalny. W 2004 r. wystąpił wzrost przyrostu w porównaniu z latami poprzednimi, który wynosił 65, gdy w roku poprzednim tylko 7. Natomiast w 2009 r. przyrost był ujemny i wynosił -58.

Pod względem ekonomicznej klasyfikacji grup wiekowych przeważa grupa produkcyjna, która w 2004 r. stanowiła 65,4% ogółu mieszkańców. Ludność w wieku przedprodukcyjnym stanowiła 20,3%, a w wieku poprodukcyjnym 14,3%. W stosunku do poprzednich lat widoczny jest wzrost ludności w wieku poprodukcyjnym przy jednoczesnym spadku ludności w wieku przedprodukcyjnym. W 2006 r. nadal dominowała ludność w wieku produkcyjnym i stanowiła 66,1% wszystkich mieszkańców. Ludność w wieku przedprodukcyjnym stanowiła 18,8%, a w wieku poprodukcyjnym 15,1%. W 2003 r. saldo migracji wyniosło -528 osób, a w 2004 -534 osoby. Przy czym przeważała migracja zewnętrza, która najczęściej związana była z poszukiwaniem pracy za granicą (m.in. w Holandii i Niemczech). W 2009 r. do miasta przybyły 495 osoby, a opuściły je 519. W związku z tym odnotowano ujemne saldo migracyjne wynoszące -24 i jest ono o mniejsze w porównaniu z latami ubiegłymi.

Mieszkańcy Raciborza stanowią około 51,42% populacji powiatu raciborskiego, co stanowi 1,23% populacji województwa śląskiego. Według danych z 31 grudnia 2009 r. miasto zajmowało 81. miejsce pod względem ludności miast w Polsce.

Prognoza demograficzna

Główny Urząd Statystyczny przeprowadził prognozę demograficzną na lata 2002–2030 w świetle której miasto odnotuje spadek liczby ludności o 37%. Główną przyczyną takiego spadku będzie obniżający się przyrost naturalny. Natomiast w przypadku salda migracji wystąpi korzystne zjawisko, tzn. napływ ludności przewyższy jej odpływ i według prognoz wyniesie 38 osób. Prognoza przewiduje kontynuację tendencji spadkowej w przypadku liczby ludności w wieku przedprodukcyjnym i produkcyjnym. W 2030 r. 54% ogółu mieszkańców będą stanowić osoby w wieku produkcyjnym, 13% w wieku przedprodukcyjnym oraz 33% w wieku poprodukcyjnym.

Historia

Toponimia

Nazwa miasta pochodziła najprawdopodobniej od słowiańskiego imienia "Racibor" ("Ratibor" – forma zgermanizowana). Według Weltzla pochodziła ona od czasownika "rati" = orać i "bor" = bór, las. Inne źródła nadają temu imieniu znaczenie "walczący na wojnie" bądź "chętny do boju"., co jest zgodnie z ostatnimi badaniami onomastycznymi. Nazwa miasta pochodzi od dwóch znaczeniowo tożsamych słów "rati=walczyć" oraz "boriti=walczyć" i oznacza "walczący na wojnie". Imię Racibor było charakterystyczne we wczesnym średniowieczu dla książąt pomorskich oraz obodrzyckich. Nadawano władcom imię Racibor być może na dobrą wróżbę, aby "walczyli i zwyciężali w boju".

Kalendarium historyczne

• 1108 – historyczna wzmianka o Raciborzu w kronice Galla Anonima, bitwa pod Raciborzem
• 1172-1173 – Mieszko I Plątonogi otrzymuje oddzielne Księstwo Raciborskie,
• 1211-1217 – lokacja Raciborza na prawie flamandzkim przez księcia Kazimierza I,
• 1241 – zwycięska obrona miasta przed Tatarami, według legendy pod dowództwem Bartka Lasoty,
• 1246 – powstanie klasztoru dominikanów, w którym zapisano pierwsze polskie zdanie "Gorze szą nam stało", czyli "Gorzej się nam stało"
• 1280-1287 – budowa gotyckiego zamku i kaplicy na Ostrogu,
• 1287 – konflikt na terenie Raciborza biskupa Tomasza II i księcia śląskiego Henryka IV Prawego,
• 1296 – datacja zachowanej pieczęci z herbem miasta: pół orła i pół koła,
• 1299 – książę Przemysław przekazuje władzę w Raciborzu radzie miejskiej według prawa magdeburskiego: miasto otoczone jest murami obronnymi z trzema bramami; założenie klasztoru dominikanek,
• XIII wiek – w Raciborzu bito monetę z napisem "MILOST", mennica z przerwami działała do 1715 r.,
• 1302 – wzmianka o szkole parafialnej,
• 1336 – umiera ostatni piastowski książę raciborski Leszek; księstwo przechodzi w ręce czeskich Przemyślidów,
• 1521 – śmierć ostatniego księcia z dynastii Przemyślidów – Walentyna,
• 1532 – po śmierci księcia Jana Opolskiego Księstwo Raciborskie przechodzi w ręce Hohenzollernów, potem Habsburgów,
• 1567 – wzmianka o istnieniu browaru zamkowego, obecnie najstarszego browaru w Polsce,
• 1586 – przywilej cesarza Rudolfa II porządkuje żeglugę na Odrze; Racibórz do końca XIX w. jest miastem portowym,
• 1670 – wzmianka o działaniu poczty,
• 1683 – Jan III Sobieski ucztuje na zamku w drodze na odsiecz Wiednia,
• 1727 – wzniesienie na Rynku Kolumny Maryjnej dłuta Jana Österreicha,
• 1742 – Racibórz wraz z większością Śląska staje się częścią Prus,
• 1788 – nieudana próba zabójstwa króla pruskiego Fryderyka II,
• 1819 – otwarcie gimnazjum,
• 1826 – oddanie do użytku budynku sądu według projektu Schinkla,
• 1846 – miasto uzyskało połączenie kolejowe z Wrocławiem,
• 1849 – uruchomienie linii telegraficznej Wiedeń – Racibórz – Berlin,
• 1858 – oddanie do użytku gazowni miejskiej,
• 1882 – w gimnazjum uczył się poeta Jan Kasprowicz,
• 1889 – ukazał się pierwszy numer polskich "Nowin Raciborskich",
• 1904 – uruchomienie elektrowni miejskiej,
• 1911 – otwarcie Domu Polskiego Strzecha,
• 20 marca 1921 - plebiscyt górnośląski: w Raciborzu 2227 (9,13%) uprawnionych oddaje głos za Polską, natomiast 22.291 (87,98%) głosujących opowiada się za przynależnością miasta do Niemiec, w tym prawie 24% tzw. emigrantów plebiscytowych (ściągniętych na tereny plebiscytowe w celu podniesienia końcowego rezultatu; wniosek o prawo głosu dla emigrantów złożyła Polska, ale w praktyce znaczna większość z nich głosowała na Niemcy),
• 1921 – przeprowadzono plebiscyt na Górnym Śląsku i wybuchło III powstanie śląskie, w którego wyniku 437 ha obszaru dzisiejszego miasta przekazano Polsce,
• 1939 – w mieście stacjonuje przed atakiem na Polskę niemiecka 14 Armia,
• 1945:
  • wojska radzieckie 31 marca zdobywają (po dwu miesięcznym oblężeniu) Racibórz;
  • 9 maja polska administracja obejmuje władzę;
  • 10 maja w mieście zostają ulokowane czechosłowackie władze powiatowe
• 1946 – powstanie pierwszej polskiej szkoły podstawowej SP 1,
• 1958 – obchody IX wieków Raciborza; otwarcie odbudowanego Domu Kultury "Strzecha",
• 1975 – miasto wraz z powiatem raciborskim zostały włączone do województwa katowickiego,
• 1986 – otwarcie Młodzieżowego Domu Kultury.
• 1990 – przeprowadzono pierwsze demokratyczne wybory do Rady Miejskiej,
• 1991 – podpisano umowę partnerską z miastem Opawa w Czechach,
• 1992 – podpisano umowę partnerską z Roth w Niemczech,
• 1993 – otwarto przejście graniczne Pietraszyn–Sudice,
• 1997 – Racibórz został dotknięty największą od stuleci klęską powodzi,
• 1999 – ukształtował się nowy podział administracyjny kraju – powstał powiat raciborski (1 września), powstał Euroregion Silesia (20 września),
• 2001 – jako pierwsze miasto w Polsce i Europie uzyskano certyfikat Zarządzania Środowiskowego wg normy ISO 14001,
• 2002 – podpisano umowę partnerską z miastem Kaliningrad w Rosji (5 marca), oraz z miastem Leverkusen w Niemczech (18 marca), zorganizowano III Dożynki Województwa Śląskiego, przeprowadzono pierwsze bezpośrednie wybory na prezydenta, burmistrza, wójta,
• 2005 – reaktywowano browar raciborski i podpisano umowę partnerską z miastem Kędzierzyn-Koźle.
• 2008 – 900-lecie miasta, wielka impreza z udziałem między innymi Piotra Rubika i The Jet Set.

Symbole

Herb Raciborza to według Uchwały nr V/20/90 Rady Miasta Racibórz z dnia 7 września 1990 roku pół białego orła z otwartym dziobem, bez korony oraz bez złoceń dzioba i pazurów, połowa żółtego koła z pięcioma pełnymi szczeblami plus dwie połówki na czerwonym tle. Godło to pojawiło się po raz pierwszy na miejskim dokumencie z 1296 roku.

Logo Raciborza zawiera nazwę miasta w kolorze niebieskim, którą zdobi z jednej strony baszta więzienna w kolorze czerwonym, a z drugiej zielony liść z białym napisem ISO 14001. Ostatni element ma podkreślić proekologiczne działanie władz. Znak nawiązuje do promocyjnego loga Polski.

Maskotka Raciborza została wybrana 18 maja 2005 roku spośród prac konkursowych jakie nadesłały dzieci. Wygrał Raciborek, który jest dziecięcym odpowiednikiem dorosłego rycerza, który według miejscowej legendy założył miasto.

Trwają również prace nad flagą Raciborza. Kolorami i symbolami będzie nawiązywać do historii miasta. Flaga będzie w kolorach białym i czerwonym, na którym będzie widniał herb Raciborza. Projekt opracuje Marian Zawisła, a uzasadnienie historyczno-heraldyczne Norbert Mika i Paweł Newerla. Flaga musi zostać zaakceptowana przez Komisję Heraldyczną Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji zanim będą ją mogli przyjąć uchwałą radni miejscy.

Polityka i administracja

Władze miasta

Obecnym prezydentem miasta Racibórz jest Mirosław Lenk. Od zajęcia miasta przez wojska radzieckie w marcu 1945 r. miasto miało 17 prezydentów i 24 wiceprezydentów. Najważniejsze stanowisko we władzach wykonawczych Raciborza było na przestrzeni lat różnie nazywane: od 9 maja 1950 zwano ich przewodniczącymi rady miejskiej, od 15 maja 1963 r. zwano ich naczelnikami, a od 30 czerwca 1975 r. przywrócono nazwę prezydent, która jest w użyciu do dziś. W 2002 r., po nowelizacji Ustawy o samorządzie lokalnym rada miasta utraciła prawo wyboru prezydenta. Zgodnie z tą ustawą 27 października 2002 odbyły się pierwsze wybory powszechne na prezydenta Raciborza, w których został wybrany Jan Osuchowski.

W skład Rady Miasta Raciborza wchodzi 23 radnych, wybieranych w wyborach bezpośrednich. W obecnej radzie najwięcej mandatów zdobył KWW Mirosława Lenka Razem dla Raciborza.

Współpraca międzynarodowa

Do tej pory Racibórz podpisało osiem umów o współpracy z innymi miastami. Wszystkie miasta znajdują się w Europie.

Miasto	Data i miejsce podpisania umowy
Opawa	1 czerwca 1991 roku w Opawie
Roth	19 września 1992 roku w Raciborzu
Kaliningrad	5 marca 2002 roku w Kaliningradzie
Leverkusen	18 marca 2002 roku w Leverkusen
Tyśmienica	8 maja 2004 roku w Raciborzu
Kędzierzyn-Koźle	22 lipca 2005 roku w Raciborzu
Villeneuve d'Ascq	16 października 2007 roku w Villeneuve d'Ascq
Zugló	11 grudnia 2008 roku w Zugló

Pierwsza umowa partnerska została podpisana za rządów Jana Kuligi z czeską Opawą. Umowę podpisano 1 czerwca 1991 roku w Opawie. Miasta współpracują ze sobą w zakresie wymiany doświadczeń między organami samorządowymi zarządzającymi miastami, organizacji kontaktów służb miejskich i jednostek organizacyjnych, które obsługują ludność obu miast oraz w zakresie stwarzania warunków do współpracy instytucji kultury, sztuki, sportu, turystyki i rekreacji. W 2003 roku za rządów Jana Osuchowskiego odbyła się wspólna sesja rad obu miast.

Umowa z Roth została podpisana 19 września 1992 roku w Raciborzu. Współpraca ma dotyczyć tych samych aspektów jak w przypadku umowy z Opawą. W 2002 roku obchodzono 10-lecie podpisania umowy. W uroczystościach zorganizowanych z tej okazji uczestniczył ówczesny prezydent Raciborza Adam Hajduk oraz Nadburmistrz Roth Richard Erdmann.

Umowę z Kaliningradem podpisano w tym mieście 5 marca 2002 roku przez prezydenta Raciborza Adama Hajduka i mera Kaliningradu, Aleksieja Koniuszenko. Umowa dotyczy wymiany doświadczeń między samorządami, w tym w sprawach socjalnych i ochrony środowiska. Ponadto współpraca ma mieć miejsce w takiej dziedzinie jak przemysł i handel, tak aby na terenie miast realizować wspólne przedsięwzięcia. Strony zobowiązały się też do współpracy w zakresie edukacji i kultury, w tym do współpracy miedzy szkołami oraz wymiany dzieci i młodzieży.

Umowę z Leverkusen podpisano 18 marca 2002 roku w tym mieście. Racibórz reprezentował prezydent Adam Hajduk, a Leverkusen Paul Hebbel, jego nadburmistrz. Współpraca dotyczy m.in. polityki komunalnej, sportu, turystyki, kultury, kontaktów religijnych, rozwoju gospodarczego, naukowego, technicznego oraz współpracy młodzieży.

8 maja 2004 roku w Raciborzu została podpisana umowa z Tyśmienicą. Współpraca ma dotyczyć wymiany doświadczeń między samorządami, gospodarki komunalnej, ochrony środowiska, rozwoju małych i średnich przedsiębiorstw, wymiany kontaktów pomiędzy przedsiębiorstwami, instytucjami, szkołami i mieszkańcami, a także takich dziedzin jak kultura, oświata, sport i rekreacja.

Umowę z Kędzierzynem-Koźlem podpisano 22 lipca 2005 roku w Raciborzu. List intencyjny podpisał prezydent Raciborza Jan Osuchowski oraz prezydent Kędzierzyna-Koźla Wiesław Fąfara. Współpraca ma dotyczyć dwóch sfer: kultury i sportu. W sferze kultury współpraca ma dotyczyć organizacji wspólnych przedsięwzięć oraz wymiany informacji o organizowanych imprezach. Natomiast w sferze sportu współpraca dotyczy głównie wspólnej organizacji imprezy "Odra – rzeką integracji europejskiej", czyli tzw. Pływadła.

Umowa z Villeneuve d'Ascq została podpisana 16 października 2007 roku w tej miejscowości przez wiceprezydenta Raciborza Wojciecha Krzyżeka oraz mera Villeneuve d'Ascq, J. M. Stievenarda. Zawarta została za rządów Mirosława Lenka. Współpraca ma dotyczyć takich sfer jak: ochrona środowiska, promocja zrównoważonego rozwoju, kultura, turystyka, sport i rekreacja oraz administracja lokalna.

11 grudnia 2008 roku podpisano umowę z Zugló, tj. XIV dzielnicą miasta stołecznego Budapeszt. Podpisana została w tej dzielnicy przez wiceprezydenta Raciborza Wojciecha Krzyżeka oraz burmistrza Zugló Leonárda Weineka. Zawarta została za rządów Mirosława Lenka. Współpraca ma dotyczyć wymiany doświadczeń między samorządami oraz takich sfer jak oświata, sprawy społeczne, kultura, turystyka, sport i rekreacja czy ochrona środowiska.

Podział administracyjny

Miasto Racibórz składa się z 11 dzielnic:

Urzędy i instytucje

W Raciborzu jako siedzibie powiatu raciborskiego znajduje się wiele ważnych urzędów i instytucji.

Do lat 50 XX. wieku w Raciborzu istniał sąd okręgowy. Mieścił się on w budynku obecnego zakładu poprawczego. Został on zlikwidowany w związku z reorganizacją sądownictwa. Powodem były m.in. braki kadrowe. Sądy okręgowe zostały zniesione, a na ich miejsce wprowadzono sądy wojewódzkie. Do jego jurysdykcji należały powiat głubczycki, kozielski i raciborski.

Architektura

Zabytki

• Kościół Wniebowzięcia Najświętszej Maryi – gotycki, pochodzi z 1205 r.
• Kościół św. Jakuba – gotycki, pochodzi sprzed 1258 r., podominikański.
  • Kaplica Gaszynów – barokowa, wykonana między 1637 a 1665 r.
• Kościół św. Ducha – gotycki, pochodzi z 1327 r., podominikański.
• Baszta więzienna – pochodzi z XVI wieku. Została ukazana na jednorazowej serii monet "Miasta Polski".
• Kościół św. Jana Chrzciciela na Ostrogu – neogotycki, pochodzi z 1856 r.
• Kościół św. Mikołaja na Starej Wsi – neogotycki, pochodzi z 1902 r.
• Kościół Matki Bożej – barokowy, pochodzi z 1727 r.
• Rynek
  • Kolumna Matki Boskiej, tzw. Kolumna Maryjna wykonana w latach 1725-1727 przez Jana Melchiora Oesterreicha.
• Zamek książąt raciborskich – wzniesiony w latach 1281-1287 obecnie w trakcie renowacji i odbudowy,
  • Kaplica zamkowa pw. św. Tomasza Kantuaryjskiego – tzw. perła gotyku śląskiego, pochodzi po 1287 r.
• Mury obronne – powstałe w latach 1287-1290.
• Kościół Najświętszego Serca Pana Jezusa – wzniesiony w latach 1934-1935.
• Statua Zgody – wybudowana na przełomie XVIII i XIX wieku.
• Budynek Sądu – późnoklasyczny, wybudowany w latach 1823-1826 według projektu Karla Friedricha Schinkla.
• Zespół budynków więzienia – neogotycki, wybudowany w latach 1845-1851.
• Zakład Poprawczy – dawniej budynek Sądu Krajowego, neorenesansowy, wybudowany w latach 1889-1892.
• Budynek Poczty – neorenesansowy, pochodzący z 1889 r.

Zieleń miejska

Na terenie Raciborza wyróżniono 45 obiektów zakwalifikowanych jako zieleń urządzoną, do której zaliczamy: parki, zieleńce, ogrody przydomowe, ogrody działkowe i cmentarze. Zieleń miejska stanowi 823,91 ha powierzchni miasta.

W Raciborzu znajduje się 5 parków o łącznej powierzchni 19,52 ha. Cztery z nich znajdują się w centrum miasta, a jeden w jego zachodniej części. Największymi są park Zamkowy o powierzchni 8,6 ha i park im. Miasta Roth zajmujący 5,46 ha. Pozostałe parki to park Jordanowski o powierzchni 2,82 ha, Park im. kpt. Franciszka Stala – 1,43 ha oraz park w Ocicach – 1,22 ha.

Zieleńce obejmują powierzchnię 15,61 ha. Do zieleńców został zaliczony m.in. obszar Cmentarza Żołnierzy Radzieckich przy ul. Reymonta, gdyż jest to cmentarz pamiątkowy, a zieleń nie posiada charakteru cmentarnego. Do tej grupy należy także sad wokół Zakładu Kanalizacji i Wodociągów przy ul. Bogumińskiej i obszar przylegający do Zakładu Karnego przy ul. Eichendorffa.

Skwery obejmują powierzchnię 13,03 ha. Skwer im. Kresowiaków znajduje się między gmachem Urzędu Miasta a sklepem Kaufland, natomiast skwer im. Sybiraków między Galerią Młyńską a ul. Batorego. Obok kościoła pw. Najświętszej Maryi Panny znajduje się skwer im. ks. prałata Stefana Pieczki. Naprzeciw budynku Sądu Rejonowego znajduje się skwer im. Stanisława Moniuszki, natomiast obok sali gimnastycznej Towarzystwa Gimnastycznego "Sokół" znajduje się skwer im. Olimpijczyków i Sław Sportu Ziemi Raciborskiej. Warto wymienić jeszcze skwer przy Ośrodku Szkolno-Wychowawczym dla Niesłyszących i Słabosłyszących oraz skwer przy ul. Podwale. Na skwerze przy kościele św. Jakuba wkrótce powstanie hotel.

Do ogrodów przydomowych, które zajmują powierzchnie 663,21 ha zaliczono domy jednorodzinne wraz z przylegającymi do nich ogrodami i sadami. Obszary te występują przede wszystkim na obrzeżach miasta, m.in. w dzielnicach Płonia, Ocice, Nowe Zagrody, Miedonia, Markowice, Obora, Dębicz, Brzezie, Pogwizdów, Studzienna i Sudoł. Zieleń osiedlowa zajmuje 38,5 ha.

Ogródki działkowe stanowią 111,04 ha i znajdują się na terenie całego miasta. W największej ilości znajdują się w centrum, południowo-wschodniej i południowo-zachodniej części Raciborza. Występują przede wszystkim w dzielnicach: Nowe Zagrody, Ocice, Brzezie.

Łączna powierzchnia cmentarzy na terenie miasta wynosi 14,53 ha. Występując na terenie całego miasta. Największe ich skupiska znajdują się w zachodnich dzielnicach: Nowe Zagrody i Stara Wieś.

W mieście znajduje się także jedna z najdłuższych w Polsce alej leszczyny tureckiej – ulica Słowackiego.

Gospodarka

Miasto jest centralnym ośrodkiem powiatu raciborskiego, który jest regionem o charakterze rolniczo-przemysłowym. Przemysł jest skupiony przede wszystkim w mieście Racibórz.

Bardzo ważną rolę odgrywało rolnictwo w mieście, bowiem sprzyjały temu korzystne warunki naturalne, m.in. urodzajne gleby oraz sprzyjające warunki klimatyczne z długim okresem wegetacyjnym. Około 60% użytków rolnych na terenie gminy Racibórz to gleby w klasach bonitacyjnych od I do III. Na terenie miasta działa kilka organizacji i instytucji, które wspierają rozwój rolnictwa, są to m.in.: Agencja Rozwoju Rolnictwa i Przemysłu Przetwórczego Regionu Raciborskiego, Ośrodek Doradztwa Rolniczego, Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa oraz Zrzeszenie Plantatorów Roślin Okopowych w Raciborzu.

W centrum miasta handel skupia się w ciągu ulic Opawskiej, Odrzańskiej i Długiej. W centrum usytuowane są także dwie galerie handlowe: Srebrna i Młyńska. W dzielnicy Obora duże centrum handlowe Castorama, Auchan, i inne, galeria handlowa.

Ziemia raciborska jak i sam Racibórz nie są bogate w kopaliny jak sąsiadujący z nimi Rybnicki Okręg Węglowy, mimo to dysponują dużymi zasobami piasków i żwirów eksploatowanych na północ i na południe od miasta oraz pokładami gliny, która służy do produkcji cegieł. Pomimo braku bogactw naturalnych Racibórz jest miastem zasobnym w zakłady przemysłowe z branży chemicznej, maszynowej, energetycznej, rolno-spożywczej (m. in.: Henkel, SGL Carbon, RAFAKO, Mieszko, AwBud, Ecolab, Spółdzielnia Mleczarska, Sunex, DHL, Koltech).. To właśnie tutaj powstały: pierwszy na ziemiach polskich browar (1567 r.), czy fabryka elektrod – jedna z najstarszych na świecie (obydwa zakłady pracują do dziś). O poziomie raciborskiego przemysłu i jakości jego produktów świadczą certyfikaty ISO oraz nagrody i wyróżnienia zdobywane na targach na całym świecie.

Według danych z roku 2002 średni dochód na mieszkańca wynosił 1294,31 zł.

Bezrobocie

W latach 2000–2004 odnotowano spadek liczby bezrobotnych. W 2001 r. liczba bezrobotnych wynosiła 3 084, w 2002 r. – 3 176, a w 2003 r. – 2 905. W 2004 r. bez pracy pozostawało 2 661 osób, co stanowiło około 11% mniej niż rok wcześniej. W 2005 r. liczba bezrobotnych wynosiła 2 490, czyli o ok. 6,5% mniej niż w poprzednik roku. W 2007 r. liczba bezrobotnych wynosiła 1 094 osoby. W październiku 2010 r. było 2 586 zarejestrowanych bezrobotnych.

W 2004 r. 27% spośród wszystkich bezrobotnych stanowiły osoby do 24 roku życia, jednakże w ciągu ostatnich 3 latach odnotowano spadek liczby bezrobotnych w tej grupie wiekowej. 26% ogółu bezrobotnych stanowią osoby w wieku 25-34 lata, 21% w wieku 35-44 oraz 26% w wieku powyżej 45 roku życia. W latach 2002–2004 odnotowano wzrost liczby bezrobotnych w wieku powyżej 55 lat.

W 2004 r. 34,6% ogółu bezrobotnych stanowiły osoby z wykształceniem gimnazjalnym lub niższym, 28,4% z wykształceniem zawodowym, 21,2% z wykształceniem policealnym i średnim zawodowym, 9,3% z wykształceniem średnim i 3,8% z wykształceniem wyższym.

W 2001 r. stopa bezrobocia w powiecie wynosiła 13,1%, a w 2002 r. wzrosła do 14,1%. W kolejnych latach udało się ją zmniejszyć i tak w 2003 r. wyniosła 13,8%, a w 2004 r. – 13,7%. W kolejnych latach stopa bezrobocia nadal spadała i tak w 2005 r. wynosiła 12,8%, w 2006 r. – 9,7%, w 2007 r. – 6,4% i w 2008 r. – 5,5%. W 2009 r. odnotowano wzrost stopy bezrobocia do poziomu 7,4%.

Edukacja

W Raciborzu znajduje się 1 żłobek, 15 przedszkoli, 14 szkół podstawowych, 6 szkół gimnazjalnych, 9 szkół ponadgimnazjalnych oraz jedna uczelnia wyższa. W 2006 roku decyzją Rady Miasta zlikwidowane zostały dwie placówki: Szkoła Podstawowa nr 11 (włączone do Szkoły podstawowej nr 15) oraz Gimnazjum nr 4 (włączone Gimnazjum nr 5).

Kultura

Racibórz zawsze był kulturalną stolicą regionu, do dziś tę tradycję kontynuują Dom Kultury "Strzecha", Młodzieżowy Dom Kultury, Muzeum, Raciborskie Centrum Kultury, Miejska Biblioteka Publiczna oraz Towarzystwo Miłośników Ziemi Raciborskiej. Działalność tych instytucji obejmuje, bowiem nie tylko miasto, ale również placówki kulturalno-oświatowe ziemi raciborskiej. Największą instytucją kulturalną jest jednak Raciborskie Centrum Kultury.

W mieście znajdują się dwa kina "Bałtyk" oraz "Przemko".

Ośrodkami kultury w mieście są:

• Raciborskie Centrum Kultury
• Dom Kultury Strzecha
• Młodzieżowy Dom Kultury
• Muzeum
• Niezależne Centrum Kultury "ASP-Akcja Sztuka Przestrzeń"

Cykliczne imprezy kulturalne

Lista imprez kulturalnych odbywających się cyklicznie w Raciborzu:

• Festiwal Podróżniczy "Wiatraki"
• Dni Raciborza
• Konwent Miłośników Fantastyki i RPG Goblikon
• Memoriał imienia młodszego kapitana Andrzeja Kaczyny i druha Andrzeja Malinowskiego (sierpień)
• Festiwal Pieśni Chóralnej do słów Josepha von Eichendorffa
• Festiwal Pieśni Stanisława Moniuszki
• Raciborski Przegląd Piosenki Religijnej Spotkałem Pana
• Raciborski Festiwal Motywy Bluesa
• Dni Muzyki Organowej i Kameralnej im. Henryka Klai
• Ogólnopolski Festiwal Ekologiczny Piosenki i Wiersza dla Dzieci i Młodzieży Szkolnej

Media

W mieście wydawane są dwa tygodniki, jeden dwutygodnik i jeden miesięcznik, które traktują o sprawach związanych z regionem, nadaje także jedna lokalna stacja radiowa i telewizja. W Raciborzu wydawany jest także ogólnopolski dwumiesięcznik energetyczny Nowa Energia i półrocznik kulturalny Almanach Prowincjonalny.

• "Tygodnik Regionalny Nowiny"
• "Nowiny Raciborskie"
• Nowa Energia
• "Oblicza Ziemi Raciborskiej"
• "Gazeta - Informator Raciborski"
• "Raciborski Portal Internetowy"
• "Nasz Racibórz"
• Radio "Vanessa"
• Polsko-Niemieckie Radio "MITTENDRIN"
• Raciborska Telewizja Kablowa
• "Niezależny Portal Raciborski"

Sport

Rozwojowi sportu i rekreacji ruchowej sprzyjają m.in.:

• 10 stadionów i dużych boisk sportowych
• 3 hale sportowe
• 2 kryte pływalnie
• 8 kortów tenisowych
• 26 sal gimnastycznych
• 2 kręgielnie
• lodowisko odkryte
• strzelnica sportowa

W mieście działa ponad 14 klubów sportowych, 30 stowarzyszeń i organizacji, które skupiają ok. 1 300 osób uprawiających 17 dyscyplin sportowych. Raciborscy sportowcy odnoszą sukcesy indywidualnie jak i zespołowo. Największym osiągnięciem było zdobycie złotego medalu na Igrzyskach Olimpijskich w Atlancie w 1996 r. przez zapaśnika Ryszarda Wolnego.

Wielu raciborskich zapaśników, pływaków, lekkoatletów i szachistów reprezentowało nasz kraj na Mistrzostwach Świata i Europy, zdobywali również tytuły i medale Mistrzostw Kraju w różnych kategoriach sportowych.

Największym kompleksem obiektów sportowych w mieście zarządza Ośrodek Sportu i Rekreacji, który w 1995 r. oddał do użytku pole minigolfa, a w 1996 r. dokonał gruntownego remontu basenu. W latach 1995-1997 Ośrodek Sportu i Rekreacji przeprowadził 329 imprez sportowych, w których wzięło udział 125 tysięcy uczestników.

Miasto od wielu lat jest miejscem, gdzie są rozgrywane mistrzostwa kraju w pływaniu, zapasach oraz ogólnopolskie i międzynarodowe wyścigi kolarskie i turniejów szachowych. To tutaj odbywa się wojewódzka inauguracja Dni Olimpijczyka. W poprzednich latach w Raciborzu odbyły się Mistrzostwa Polski w szachach i akrobatyce, Ogólnopolskie Dni Kultury Fizycznej, a także Centralna Inauguracja Sportowego Roku Szkolnego.

Racibórz jest miastem, w którym funkcjonuje zamknięty cykl szkolenia sportowego, który rozpoczyna się od klas sportowych, poprzez doskonalenie umiejętności w Zespole Szkół Ogólnokształcących Mistrzostwa Sportowego, kończąc na możliwości kontynuowania nauki w Kolegium Nauczycielskim.

Miasto organizuje (w tym roku XIV) Memoriał im. młodszego kapitana A. Kaczyny i druha A. Malinowskiego (strażaków poległych w gaszeniu dużego pożaru lasu w Kuźni Raciborskiej w sierpniu 1992), dawniej wyścig kolarski, a obecnie zawody zapaśnicze. Z Raciborza wywodzi się pływaczka Katarzyna Dulian oraz złoci medaliści Igrzysk Olimpijskich, zapaśnik Ryszard Wolny i bramkarz reprezentacji Polski w piłce nożnej, Hubert Kostka.

Kluby sportowe

• Pływacki: Victoria Racibórz
• Piłkarskie: KP Unia Racibórz, RTP Unia Racibórz, KS Rafako Racibórz, LKS 07 Markowice, LKS Ocice Racibórz, LKS Studzienna, LKS Brzezie, LKS Wicher Płonia
• Zapaśniczy: MKZ Unia Racibórz
• Siatkarski: KS AZS Rafako Racibórz
• Szachowy: KSz Silesia Racibórz
• Tenisowy: TKKF Rafako
• Karate: Raciborski Klub Karate Kyokushin
• Podnoszenia ciężarów: TKKF Belfer Racibórz

Wspólnoty wyznaniowe

Katolicy – W mieście istnieje 11 parafii. Racibórz posiada również Sanktuarium Matki Bożej Raciborskiej, do którego corocznie przybywa wielu pielgrzymów, natomiast w Brzeziu znajduje się grób siostry Marii Dulcissimy Hoffmann. W połowie sierpnia corocznie wyrusza raciborski nurt opolskiej pieszej pielgrzymki do Częstochowy. Raciborskie parafie należą głównie do dekanatu raciborskiego, którego jest siedzibą, lecz również jedna parafia należy do dekanatu tworkowskiego, natomiast parafia w Brzeziu należy do archidiecezji katowickiej. Przy parafiach działa wiele grup, m.in. Róże Różańcowe, Liturgiczna Służba Ołtarza, Dzieci Maryi oraz Duszpasterstwo Młodzieży Miasta Racibórz "Linia Najwyższego Napięcia". Cmentarz na Ostrogu - Nekropolia pochodzi najprawdopodobniej z XIV wieku, lecz nagrobki na nim się znajdujące pochodzą z pierwszej połowy XIX wieku. Na cmentarzu znajdują się dwie kaplice. Pierwsza, murowana, pochodzi z początku XIX wieku, natomiast druga – drewniana w stylu neogotyckim pochodzi prawdopodobnie z 1869 r.

Żydzi – Pierwsze wzmianki o ludności żydowskiej w Raciborzu pojawiły się ok. XI wieku, kiedy to, według podań ludowych, na miejscu obecnego kościoła św. Mikołaja miała istnieć bożnica. Jednak podczas II wojny światowej Żydzi opuścili Racibórz, emigrując lub trafiając do obozów koncentracyjnych, nigdy już nie wracając do rodzinnego miasta. Po wojnie nastąpiła kolejna fala ucieczki z miasta ze względu na represje władz komunistycznych. W Raciborzu istniała synagoga oraz cmentarz żydowski, a oba miejsca zostały rozebrane po wojnie. Obecnie w Raciborzu mieszka zaledwie 57 Żydów. W mieście istniały prawdopodobnie trzy synagogi, żadna z nich nie przetrwała do dzisiaj. Pierwsza, według podań ludowych znajdowała się na miejscu obecnego kościoła św. Mikołaja, druga przy ul. Sukienniczej, obecnie róg ul. Solnej i Leczniczej, a ostatnia, rozebrana w latach pięćdziesiątych przy Szewskiej. Pozostałości po cmentarzu żydowskim znajdują się na obecnej ulicy Głubczyckiej i Fojcika, za mleczarnią. Nekropolia założona została w 1814 r. i zajmowała łącznie powierzchnię 2,03 ha.

Ewangelicy – Obecnie parafia i jedyny ocalały cmentarz wraz z kaplicą należą do parafii ewangelicko-augsburskiej w Rybniku. Cmentarz jak i kaplica jest świadectwem współistnienia wiary protestanckiej z wiarą katolicką na przestrzeni wieków w Raciborzu. W mieście istniało pięć cmentarzy ewangelickich, lecz do dziś ocalał tylko jeden, przy ul. Starowiejskiej. Pozostałe znajdowały się przy ulicach: Zborowej i Mickiewicza, Nowej, Opawskiej, placu Długosza i na Płoni.

Ewangeliczni chrześcijanie – W Raciborzu działają trzy zbory o charakterze ewangelicznym. Należą do nich zbór Kościoła Ewangelicznych Chrześcijan, zbór Kościoła Zielonoświątkowego oraz zbór Kościoła Adwentystów Dnia Siódmego.

W Raciborzu znajdują się też zbory Świadków Jehowy.

W mieście znajduje się również ośrodek buddyzmu Diamentowej Drogi oraz ośrodek buddyzmu Zen.

Transport

Bardzo korzystne gospodarczo jest położenie Raciborza, bowiem miasto leży w obrębie Euroregionu Silesia, gdzie do roku 2007 funkcjonowało 21 przejść granicznych z Republiką Czeską (3 ogólnodostępne, 1 kolejowe i 17 małego ruchu). W odległości ok. 40 km od Raciborza znajduje się lotnisko międzynarodowe w Ostrawie, ponadto w niewielkiej odległości od miasta, ok. 30 km trwa budowa autostrady A1.

Komunikacja miejska

Na terenie Gminy Racibórz oraz na terenie gmin: Pietrowice Wielkie, Krzanowice, Lubomia, Rudnik, Kornowac, Rydułtowy, Pszów, istnieje 10 linii autobusowych, które obsługuje Przedsiębiorstwo Komunalne. Są to linie: 1, 2, 3, 4, 6, 7, 8, 9, A, 14. W związku z posiadaniem certyfikatu ISO 14001 wszystkie autobusy przystosowane są do używania biopaliwa.

Transport kolejowy

W 1846 r. wybudowano pierwszą linię kolejową, która dwa lata później połączyła Berlin z Wiedniem. Racibórz był ważnym węzłem kolejowym.

Z Raciborza odjeżdża 28 pociągów REGIO, do Rybnika, Katowic, Chałupek, Bogumina, Kędzierzyna-Koźla oraz Wrocławia.

Tranzyt

Przez miasto przebiegają drogowe szlaki komunikacyjne. Są to m.in.:

• droga krajowa nr 45: Chałupki – Racibórz – Opole – Kluczbork – Praszka – Wieluń – Złoczew
• droga wojewódzka nr 416: Krapkowice – Głogówek – Głubczyce – Kietrz – Racibórz
• droga wojewódzka nr 915: Racibórz – Zawada Książęca – Ciechowice
• droga wojewódzka nr 916: Pietraszyn - Samborowice – Racibórz
• droga wojewódzka nr 917: Krzanowice – Racibórz – Sudół
• droga wojewódzka nr 919: Racibórz – Rudy -Sośnicowice
• droga wojewódzka nr 935: Racibórz – Rydułtowy – Rybnik – Żory – Pszczyna

Turystyka

Szlaki turystyczne

Szlak im. Polskich Szkół Mniejszościowych

• Trasa: Chałupki – Tworków – Racibórz – Markowice – Łęg – Kuźnia Raciborska – Bierawa

Szlak im. Husarii Polskiej

• Trasa: Będzin – Bytom – Tarnowskie Góry – Gliwice – Rudy – rezerwat Łężczok – Racibórz – Pietrowice Wielkie – Krzanowice

Szlak im. Młodości J. Von Eichendorffa

• Trasa: Brzezie – Pogrzebień – Kobyla – Markowice – Łubowice

Szlak Gołęszyców

• Trasa: Racibórz Kamieniok – Brzezie – Kobyla – Grodzisko – Syrynia

Trasy rowerowe

• Trasa rowerowa Racibórz – Krzanowice – jest częścią trasy rowerowej nr 6, która prowadzi z Krakowa do Opawy. Częściowo prowadzi szlakiem im. Husarii Polskiej, a ukazuje walory przyrodnicze i architektoniczne terenu przez który prowadzi. Jej długość to 19 km.
  • Trasa: Racibórz – Ocice – Wojnowice – Bojanów – Krzanowice – Pietraszyn

Baza noclegowa

W Raciborzu znajdują się 2 hotele (***) trzygwiazdkowe oraz 1 dwugwiazdkowy. Ponadto 2 domy studenta, 2 domy sportowca, domy gościnne.

Ochrona środowiska

Racibórz jest pierwszą gminą w Polsce i w Europie, która zdobyła certyfikat ISO 14001. Miasto wprowadza nowatorskie rozwiązania w zakresie ochrony środowiska, m.in. w zakresie gospodarki odpadami, edukacji ekologicznej i ochrony przyrody. W mieście na każdym osiedlu znajdują się odpowiednie kontenery do segregacji odpadów, natomiast w domach jednorodzinnych dostarczane są odpowiednie worki.

Raciborzanie

Lista niektórych znanych osób związanych z Raciborzem:

• Moritz Traube (1826-1894)
• Adolf Baginsky (1843-1918)
• Arnold Ludwig Mendelssohn (1855-1933)
• Max Böhm (1879-1936)
• Max Berek (1886-1949)
• Georg Hyckel (1880-1975)
• Arka Bożek (1889-1954)
• Otto Bernert (1893-1918)
• Joseph Schacht (1902-1969)
• Hanno Blaschke (1927)
• Claus Ogerman (1930)
• Hubert Kostka (1940)
• Jacek Wojciechowicz (1963)
• Marek Migalski (1969)
• Ryszard Wolny (1969)
• Arkadiusz Mularczyk (1971)
• Magdalena Walach (1976)
• Grzegorz Jakosz (1979)
• Wojciech Orłowski (1981)
• Iwo Kitzinger vel Marcin Kosiński (1985)
• Dawid Gunia (1987)
• Katarzyna Dulian (1987)
• Michał Kamiński (siatkarz) (1987)
• Artur Noga (1988)
• Sebastian Tyrała (1988)