Rybnik

Rybnik – miasto na prawach powiatu położone w południowej Polsce, w województwie śląskim. Największy ośrodek centralny aglomeracji rybnickiej i Rybnickiego Okręgu Węglowego.

Rybnik składa się z 27 dzielnic zamieszkiwanych przez 141,4 tys. mieszkańców oraz jest siedzibą powiatu rybnickiego ziemskiego. Zajmuje 14 miejsce na liście największych miast Polski wg powierzchni i 25 miejsce na liście największych miast polski wg ludności. Jest również na 9 miejscu pod względem wielkości w województwie śląskim wg ludności.

Po śląsku jak i w języku czeskim słowo rybnik oznacza staw rybny (analogicznie jak w języku polskim np. karmnik, paśnik).

Położenie

Rybnik położony jest na Płaskowyżu Rybnickim będącym częścią Wyżyny Śląskiej, na terenie Górnego Śląska. Najwyższym wzniesieniem jest Góra Grzybówka 291 m n.p.m. Przez miasto przepływają rzeki Ruda i Nacyna oraz kilka potoków. Pod względem geologicznym Rybnik położony jest w Górnośląskim Zagłębiu Węglowym obejmującym cały Rybnicki Okręg Węglowy oraz Górnośląski Okręg Przemysłowy. Miasto graniczy z następującymi powiatami: rybnickim, raciborskim, wodzisławskim, gliwickim, Żory.

Podział administracyjny

Miasto Rybnik podzielone jest na 27 dzielnic. Stanowią one pomocniczy, szczebel samorządu miejskiego. Większość spośród dzielnic ma charakter przedmiejski, Maroko-Nowiny mają charakter wielkiego osiedla z wielkiej płyty, a jedynie Smolna, Śródmieście, Północ i Paruszowiec mają charakter czysto miejski (tj. b. gęsta zabudowa wielorodzinna).

1. Boguszowice Osiedle 2. Boguszowice Stare 3. Chwałowice 4. Chwałęcice 5. Golejów 6. Gotartowice 7. Grabownia 8. Kamień 9. Kłokocin 10. Ligota – Ligocka Kuźnia 11. Meksyk 12. Niedobczyce 13. Niewiadom 14. Maroko-Nowiny

15. Ochojec 16. Orzepowice 17. Paruszowiec-Piaski 18. Popielów 19. Radziejów 20. Rybnicka Kuźnia 21. Rybnik – Północ 22. Smolna 23. Śródmieście 24. Stodoły 25. Wielopole 26. Zamysłów 27. Zebrzydowice

Warunki naturalne

Klimat

Klimat Rybnika jest łagodny, wpływają na to bliskie sąsiedztwo rzeki Odry, kompleksy leśne w Parku Krajobrazowym Rud Wielkich, a przede wszystkim bliskie sąsiedztwo Bramy Morawskiej. Średnia temperatura roczna kształtuje się w granicach +7 °C do + 8 °C. Najcieplej jest w lipcu, najzimniejszym zaś miesiącem jest styczeń. Opady kształtują się w granicach 600-900 mm rocznie. Miasto leży w strefie wiatrów słabych i bardzo słabych. Średnia roczna prędkość wiatru – 2,2 m/s.

Rzeźba terenu

Historia

Początki

Dokładne początki Rybnika nie są znane. Pierwsze ślady pobytu człowieka na terenie obecnego miasta datuje się na ok. osiem tysięcy lat przed naszą erą. Znalezione przedmioty przemawiają za tezą, że w czasach panowania Rzymu prowadzona była wymiana handlowa z plemionami Celtów. Przodkowie rybniczan pochodzą z ze słowiańskiego plemienia Gołęszyców, zamieszkujących tereny Rybnika we wczesnym średniowieczu.

Według Żywota św. Metodego tereny dzisiejszej południowej Polski (w tym także Rybnik) przyjęły chrzest z Wielkich Moraw (przypuszczalnie przed 906, gdyż w tymże roku państwo Wielkomorawskie przestało istnieć). W wydanym w 1922 Krótkim zarysie historii miasta Rybnika przy okazji opisu kościoła Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny znajdującym się na Górze Cerkwickiej czytamy: (...) zbudowany prawdopodobnie (...) na miejscu pogańskiej kontyny, zamienionej podług tradycji na świątynię chrześcijańską przez pierwszego w tych stronach misjonarza Osława, ucznia św. Metodego. Z tych i innych informacji możemy określić prawdopodobny czas chrztu Rybnika na ok. 900...

Średniowiecze

W średniowieczu Rybnik był osadą rybacką, leżącą na ważnym szlaku handlowym w księstwie raciborskim. W okolicach pełno było stawów rybnych, od których miasto wzięło swoją nazwę.

Szlak handlowy przebiegał przez takie miasta jak Kraków, Oświęcim, Wodzisław Śląski i Racibórz, co dawało mu szansę rozwoju – w II poł. XIII w. Rybnik zmienił statut z osady na miasto. Miasto lokowane było na prawie niemieckim na przełomie XIII i XIV w.

Rybnik do 1336 (później także w latach 1521-1532) był pod władaniem Piastów. Z tamtego okresu zachował się średniowieczny zamek piastowski. W latach 1336-1521 miastem rządzili czescy Przemiślidowie.

W XV w., z powodu wojen husyckich, miasto uległo niemalże całkowitemu zniszczeniu.

Habsburgowie

W XVI w. Rybnik i okoliczne tereny znajdował się pod rządami dynastii Habsburgów. Okres ten nie sprzyjał rozwojowi miasta, ponieważ często zmieniający się właściciele starali się zapełnić swoje kieszenie, niż zadbać o rozwój miasta. W tym czasie Rybnik zyskał prawo do jarmarków. Targowisko stanowił plac rybnickiego Rynku, który stanowił centralną część miasta. Rynek był głównie miejscem handlu, lecz odbywały się tam także przedstawienia, zebrania czy egzekucje.

W tamtym okresie Rybnik był jednym z najmniejszych miast na Górnym Śląsku. Jego nieliczni mieszkańcy utrzymywali się głównie z rzemiosła, handlu, rolnictwa.

Rybnik w Prusach

Granice Prus w 1740 roku sięgnęły Rybnika. W II połowie XVIII w. Rybnik został sprzedany królowi pruskiemu, Wilhelmowi Fryderykowi II, uzyskując statut wolnego miasta królewskiego, co wpłynęło na poprawę życia rybniczan, m.in. zniesiono poddaństwo oraz zaczęto przebudowę miasta – drewniane budynki zastąpione zostały murowanymi.

W XIX w. Rybnik osiągnął kolejne stadium rozwoju, stając się miastem powiatowym. Rozwój przemysłu (przede wszystkim górnictwo i browarnictwo) oraz doprowadzenie do Rybnika linii kolejowych (1856) przyczyniło się do wzrostu liczby mieszkańców miasta.

Po zakończeniu I wojny światowej Rybnik był ważnym miejscem, jednym z głównych ośrodków, w których planowano powstania śląskie. Działało tu wiele polskich organizacji m.in. już od 1898 roku Towarzystwo Gimnastyczne Sokół, którym kierował Florian Piecha, Uniwersytet Ludowy, Towarzystwo Polek, Bank Ludowy, Towarzystwo Śpiewu „Seraf”, Polski Czerwony Krzyż, Towarzystwo Czytelni Ludowych.

Powstania śląskie

Podczas I powstania śląskiego, w nocy z 17 na 18 sierpnia 1919 r. powstańcy spod Rybnika (z Boguszowic, Chwałowic i Gotartowic) pod dowództwem Wincentego Motyki rozbili placówkę niemieckiego Grenzschutzu w dworze w Gotartowicach. Oddziały te wspomagali ochotnicy z Ligoty Rybnickiej pod dowództwem A. Szymury. Podczas II powstania śląskiego w mieście stacjonowały oddziały alianckie, dlatego powstańcy tylko blokowali miasto.

W tej sytuacji 20 marca 1921 odbył się Plebiscyt na Górnym Śląsku. W powiecie Rybnik 65%, albo 52347 głosów ważnych oddano za przyłączeniem do Polski i 27919 (35%) za pozostaniem w Niemczech. Zaś w samym mieście Rybnik zdecydowana większość (71% albo 4714) głosowała za Niemcami.

W czasie III powstania śląskiego, o świcie 3 maja 1921 roku 7. kompania Józefa Ochojskiego z 2 baonu pułku rybnickiego nagłym atakiem zdobyła dworzec, pocztę, sąd i drukarnię. O zdobycie szpitala psychiatrycznego ciężkie walki prowadził 2 baon Józefa Płaczki. W tym czasie dwa baony z pułku żorskiego Antoniego Haberki zdobyły Paruszowiec-Piaski. Polegli w czasie walk powstańcy spoczywają na cmentarzu w Rybniku.

II Rzeczpospolita (1922-1939)

Po oficjalnym włączeniu miasta do Polski w dniu 4 lipca 1922 roku, dzięki dobremu położeniu miasto nadal mogło się rozwijać, wzrastała liczba mieszkańców, a w mieście mieściło się starostwo powiatowe. W latach międzywojennych wybudowano nowy gmach Urzędu Miasta, szkoły, nowe drogi, zakładano skwery i odnowiono rynek. Miasto wygrało ogólnopolski konkurs na ukwiecone miasto i otrzymał miano „miasta kwiatów i ogrodów”. Powstały liczne spółdzielnie spożywców, elektryfikacyjne i budowlane.

II wojna światowa

Dalszy rozwój miasta przerwał wybuch II wojny światowej. Rybnik i cały powiat rybnicki stanowiły pierwszy cel okupanta, gdyż „wcinał” się on w głąb Trzeciej Rzeszy. Rybnika broniły kompanie kapitana Kotucza i Ogrodowskiego dysponujące karabinami maszynowymi. Miasto nie mogło liczyć na pomoc z zewnątrz, gdyż w godzinach południowych całe miasto zostało już otoczone przez Niemców, a obrońcy zostali wzięci do niewoli. Duża część ludności Rybnika już pierwszego dnia wojny zmieniła język polski na niemiecki (który w owych czasach był doskonale znany – Górny Śląsk dopiero od kilku lat był w Polsce), polskie flagi zmieniano na hitlerowskie swastyki. Niemniej jednak w czasie II wojny światowej w powiecie rybnickim oraz okolicach działały tajne organizacje niepodległościowe: Śląska Chorągiew Harcerstwa Polskiego, Organizacja Orła Białego, Polska Organizacja Powstańcza, Polska Tajna Organizacja Powstańcza, Tajna Organizacja Niepodległościowa oraz największa z nich Służba Zwycięstwu Polski (SZP). Na bazie SZP powołano w 1940 Związek Walki Zbrojnej, który w lutym 1942 przemianowano na Armię Krajową.

W Rybniku powstał Inspektorat Armii Krajowej podzielony na obwody: Rybnik, Pszczyna, Wodzisław Śląski i obwód zewnętrzny raciborsko-kozielski. Od marca 1942 inspektoratowi w Rybniku, został podporządkowany podinspektorat w Cieszynie z obwodami: Cieszyn, Jabłonków i Karwina. W inspektoracie zajmowano się działalnością wywiadowczą, działalnością dywersyjno-sabotażową, kolportowaniem tajnych pism, tj. „Zew Wolności”, „Nad Odrą czuwa straż”. Partyzantkę w Inspektoracie w głównej mierze tworzyły osoby, którym okupant zagrażał: powstańcy śląscy, dezerterzy z armii niemieckiej, uciekinierzy z obozów jenieckich, robót przymusowych, więzień i obozów koncentracyjnych. W roku 1942 Niemcy utworzyli w Rybniku jeden z obozów przeznaczonych dla Polaków na Śląsku tzw. Polenlager 97.

Dzięki siatce wywiadowczej Inspektoratu o kryptonimie „August” uzyskiwano informacje na temat działalności wojskowej oraz cywilnej okupanta. W obwodzie raciborsko-kozielskim dokonano rozpoznania obrony przeciwlotniczej i produkcji zakładów. Informacje te zostały przekazane aliantom. Siatka działała od marca 1942. W styczniu 1943 została rozbita – hitlerowcy aresztowali 97 osób. Rybnicki Inspektorat Armii Krajowej działał, aż do kwietnia 1945, kiedy zakończono działania wojenne na terenach Śląska.

Na początku 1945 Wehrmacht tracąc swe pozycje na Górnym Śląsku i przewidując walki ewakuował mieszkańców Rybnika w stronę Raciborza. Armia Czerwona rozpoczęła natarcie na Rybnik 11 marca 1945. Po wyzwoleniu mieszkańcy wracali do miasta dopiero 30 marca 1945, natomiast rybniccy Niemcy osiedlili się w Niemczech. Zniszczone było 25% zabudowy miasta.

Lata powojenne

Miasto zostało zajęte przez wojska radzieckie 26 marca 1945. Częściowo zniszczone miasto powoli zaczęto odbudowywać. Koncentrowano się przede wszystkim nad rozwojem przemysłu węglowego, co w niedługim czasie spowodowało powstanie Rybnickiego Okręgu Węglowego (ROW). Rozwinęło się także szkolnictwo, kultura i sport.

W latach 70. XX w. Rybnik powiększył swe terytorium, ponieważ włączonych zostało do niego kilka podrybnickich wiosek i miasteczek. W tym okresie w dzielnicy Rybnicka Kuźnia zostaje otwarta Elektrownia Rybnik, obecnie jedna z największych elektrowni w Polsce. Poza przemysłem rozwijała się oświata, kultura, sport i rekreacja. Powstawały nowe osiedla mieszkaniowe m.in. największe w Rybniku: osiedle Nowiny. Gruntownie zrekonstruowano szkolnictwo.

Współczesność

Obecnie Rybnik ponownie przeżywa rozkwit, powstały dwa centra handlowe, nowe drogi. Niedługo miasto zostanie połączone ze światem autostradą. Rozwija się budownictwo, szczególnie jednorodzinne. Wkrótce zakończy się budowa kanalizacji.

Obecnie największą bolączką w mieście jest ruch drogowy, który mimo oddania prawie całej obwodnicy i budowy nowych dróg wciąż jest zbyt duży. Planuje się budowy dróg równoległych do największych szlaków komunikacyjnych, tj. ulic Mikołowskiej, Wodzisławskiej, Żorskiej i Gliwickiej oraz obwodnicy ścisłego centrum.

Zabytki i atrakcje turystyczne

Zabytki architektury skupione są one głównie w śródmieściu. Do najważniejszych należą:

• Bazylika św. Antoniego, świątynia neogotycka, zbudowana wg projektu Ludwika Schneidera w latach 1903-1906.
• Budynek dawnego Starostwa w Rybniku z 1887 r.
• Neoklasycystyczny budynek nowego ratusza, wzniesiony w 1928 r.
• Klasycystyczny dawny ratusz miejski z wieżą zegarową z 1822 r., obecnie mieszczący muzeum miejskie oraz Urząd Stanu Cywilnego
• Kościół ewangelicki zbudowany w 1791 r., odnowiony po pożarze 1875 r.
• Zamek piastowski, wzniesiony na początku XIII w., całkowicie przebudowany w XVIII w. według projektu Franciszka Ilgnera
• Zespół Szpitalny św. Juliusza, założony przez doktora Juliusza Rogera. Najciekawszym obiektem jest centralna kaplica szpitalna pw. św. Juliusza
• Kościół pw. Matki Boskiej Bolesnej, wewnątrz skrzydła późnogotyckiego tryptyku z kościoła WNMP. Gotyckie prezbiterium. Zbudowany według projektu Franciszka Ilgnera w latach 1798-1801
• Wieża ciśnień przy skrzyżowaniu ulic Gliwickiej i Kotucza
• Figura św. Jana Nepomucena – rzeźba późnobarokowa, wolno stojąca

W pozostałych dzielnicach można wyróżnić:

• Kościół św. Katarzyny z 1534 r. w dzielnicy Wielopole
• Kościół św. Wawrzyńca, zbudowany w 1717 r. w dzielnicy Ligocka Kuźnia
• Późnobarokowy murowany dwór zbudowany w 1736 r.
• Zabytkowa Kopalnia "Ignacy" w Rybniku Niewiadomiu
• Familoki, głównie w dzielnicy Chwałowice

Nieistniejące obiekty historyczne:

• Nowa Synagoga z XIX w., zburzona w 1940 r.
• Stara Synagoga – drewniana bożnica z XIX w.

Oprócz zabytków miasto posiada także liczne atrakcje turystyczne, takie jak:

• Sanktuarium św. Teresy od Dzieciątka Jezus w Rybniku Chwałowicach
• Jezioro Rybnickie, przy którym znajduje się ośrodek wypoczynkowy oraz kilka klubów żeglarskich.
• Park krajobrazowy Cysterskie Kompozycje Krajobrazowe Rud Wielkich
• Kalwaria golejowska ciągnąca się wzdłuż najwyższego wzniesienia Rybnika – Góry Grzybówki
• Zespół Szkół Wyższych w Rybniku, powstał na bazie zabudowań dawnego szpitala. Architektura tego miejsca połączenie zabytków z nowoczesnymi elementami.
• Wieża widokowa na terenie zabytkowej kopalni Ignacy
• Modernistyczny Zespół Szkół Urszulańskich z 1923 r.

Demografia

Rozwój demograficzny

Rozwój demograficzny Rybnika ściśle związany jest z wcielaniem okolicznych miasteczek i wsi. Największy skok ludności miał miejsce w latach siedemdziesiątych, gdy po wcieleniu m.in. pobliskiego miasta Boguszowice liczba ludności potroiła się. W latach 80. tempo wzrostu ludności spadło, w latach 90. nastąpiła stagnacja a począwszy od 2001 utrzymuje się tendencja spadkowa ludności, która jednak jest wyraźnie niższa niż w pozostałych miastach Polski i Europy. W 2006 przyrost naturalny był dodatni i wynosił 1,3%.

• Wykres liczby ludności Rybnika na przestrzeni ostatnich 70 lat

Największą populację Rybnik odnotował w 2001 r. – wg danych GUS 145 015 mieszkańców.

Struktura wiekowa i zawodowa

Miasto zamieszkuje ponad 141 tys. mieszkańców. W Rybniku przeważa ludność w wieku produkcyjnym (66%), następnie ludność wieku przedprodukcyjnym (22%). Najmniejszy udział (12%) ma ludność w wieku poprodukcyjnym. Jest to znacznie lepsza struktura społeczeństwa niż średnio w województwie. Stopa bezrobocia wynosi 4,6%, a więc w Rybniku jest około 2,6 tys. osób bez pracy, przy czym bezrobocie ciągle spada (z 15% w 2005 roku). Wśród powiatów grodzkich w woj. śląskim niższe od Rybnika bezrobocie mają tylko Katowice i Tychy (odpowiednio: 2,1 i 3,7%). Należy jednak zauważyć, że w Rybniku oprócz tego pracuje około 50 tysięcy mieszkańców okolicznych miejscowości wchodzących w skład aglomeracji rybnickiej.

Przyroda

Na terenie miasta znajduje się 6 obszarów zielonych mających status parków oraz kilkadziesiąt obszarów o statusie zieleńców i skwerów. Obecna powierzchnia terenów zieleni miejskiej przekracza 103 ha. Na obrzeżach miasta od strony północnej znajduje się Park Krajobrazowy Cysterskie Kompozycje Krajobrazowe Rud Wielkich, w którym m.in. do dziś przetrwał kształtowany przez wieki układ przestrzenny oraz zachowała się naturalna i kształtowana ręką ludzką sieć wodna. W Rybniku znajduje się 15 okazów drzew uznanych za pomniki przyrody. Do rybnickich osobliwości przyrodniczych zaliczyć należy także występujące tu unikalne paprocie wodne m.in. salwinia pływająca czy marsylia czterolistna. Do parków Rybnika należą: Park im. św. Jana Sarkandra, Park Kozie Góry, Park Osiedlowy. Do skwerów i zieleńców należą: Skwer z fontanną (obecnie w modernizacji), Zieleniec przy Teatrze Ziemi Rybnickiej, Zieleniec Polskiej Organizacji Wojskowej, Zieleniec przy ul. Wieniawskiego, Zieleniec przy Zamku.

Parki miejskie

• Park im. św. Jana Sarkandra – Śródmieście
• Park Kozie Góry – Meksyk
• Park Górnika – Chwałowice
• Park Osiedlowy – Boguszowice Osiedle
• Park im. H. Czempiela – Niedobczyce
• Park Na Górce

Pomniki przyrody

• Jesion wyniosły – ul. Hallera
• Wierzba krucha – ul. Hallera
• Dwie lipy drobnolistne – przy ul. Arki Bożka
• Lipa szerokolistna – przy ul. Gminnej
• Lipa szerokolistna – przy ul. Gminnej
• Głaz narzutowy przy KWK Chwałowice

Lasy

Nazwa lasu	Położenie
Las Rauden	na południowy zachód od Chwałęcic
Las Czarny	na wschód od Gotartowic
Las Królewiok	Pomiędzy Boguszowicami Starymi a Ligotą
Las Goik	na wschód od Kłokocina
Las Gorylowiec	na wschód od Boguszowic Starych
Las Blicherski	przy KWK Jankowice
Podlesie	południowa część Popielowa
Nacyński	na południe od Zamysłowa
Las Starok	na wschód od Kłokocina
Grabina	na północny zachód od Grabowni
Lasy Królewskie	zachodnia część Ochojca

Gospodarka

Na terenie miasta jest około 13 tys. zarejestrowanych podmiotów gospodarczych. Swoje fabryki posiadają tu m.in. Purmo, Tenneco Automotive. Na terenie miasta działa 24-hektarowa Katowicka Specjalna Strefa Ekonomiczna (cała strefa przemysłowa ma 54 hektary) oraz Rybnicka Strefa Aktywności Gospodarczej.

Roczny dochód budżetu miasta w przeliczeniu na jednego mieszkańca w 2005 wyniósł 2 805,42 zł

Górnictwo i energetyka

W mieście działają dwie kopalnie węgla kamiennego wchodzące w skład Kompanii Węglowej: KWK Chwałowice i KWK Jankowice. Po zmianach własnościowych wysoką pozycję na rynku producentów maszyn i urządzeń górniczych odzyskała Rybnicka Fabryka Maszyn RYFAMA S.A. W ostatnich latach wiele fabryk i hut zostało zamkniętych m.in. Huta Silesia, tereny po tych zakładach przekształcają się zazwyczaj na sklepy wielkopowierzchniowe i galerie handlowo-rozrywkowe. Na obrzeżach miasta działa także elektrownia cieplna o mocy ponad 1700 MW.

Handel

W mieście działają dwie galerie handlowo-rozrywkowe Rybnik Plaza oraz Focus Mall, 6 sklepów wielkopowierzchniowych oraz kilkanaście supermarketów i dyskontów.

Transport

Rybnik posiada wiele bezpośrednich połączeń PKS z prawie wszystkimi regionami kraju. Część z nich obsługuje PKS Rybnik. Miasto położone jest u zbiegu dwóch głównych szlaków komunikacyjnych.

Tranzyt

Drogi w Rybniku rozchodzą się promieniście począwszy od centrum miasta. W godzinach szczytu często tworzą się korki – rano na ulicy Mikołowskiej (droga do Kamienia i Czerwionki-Leszczyn) oraz na ulicy Gliwickiej (droga do Ochojca i Gliwic). W czasie popołudniowego szczytu zakorkowane są natomiast drogi Żorska i Gliwicka, a w szczególności Rondo i ulica Mikołowska. Władze miasta znając te problemy planują budowy nowych dróg, na razie do Kamienia i Czerwionki-Leszczyn. W najbliższych latach ruszy budowa drogi równoległej do ulic Wiosny Ludów i Mikołowskiej. Większość ruchu tranzytowego odbywa się głównymi ulicami miasta. Obecnie większość odcinków obwodnicy jest już gotowa; mniejsza część jest w fazie budowy lub projektowania. Według założeń cała obwodnica Rybnika powinna powstać do 2013. Przez Rybnik przebiegają następujące drogi krajowe i wojewódzkie:

• Autostrada A1 (Gdańsk – Rybnik – Gorzyczki)
• Droga krajowa nr 78 (Chałupki – Wodzisław Śląski – Rybnik – Gliwice – Zawiercie – Chmielnik)
• Droga wojewódzka nr 920 (Rudy – Rybnik)
• Droga wojewódzka nr 925 (Rybnik – Orzesze – Ruda Śląska – Bytom)
• Droga wojewódzka nr 929 (Rybnik – Świerklany)
• Droga wojewódzka nr 935 (Racibórz – Rydułtowy – Rybnik – Żory – Pszczyna)

Planowane drogi

• Droga Regionalna Racibórz – Pszczyna

Kolej

Historia kolei żelaznych sięga w Rybniku połowy XIX wieku. W październiku 1856 otwarto 27,4 km jednotorową linię kolejową Rybnik – Rydułtowy – Sumina – Nędza. Ponad pół wieku później, 16 lipca 1912, zakończono budowę i uruchomiono ośmiokilometrowy dwutorowy odcinek Czerwionka-Leszczyny – Rybnik. W marcu 1913 otwarto krótką 12,6 km dwutorową linię kolejową Rybnik – Sumina. W styczniu 1939 oddano do eksploatacji 35,7 km jednotorową linię kolejową Pszczyna – Rybnik.

W Rybniku znajduje się 8 stacji i przystanków PKP: Rybnik (Śródmieście), Rybnik Gotartowice, Rybnik Niedobczyce, Rybnik Niewiadom, Rybnik Paruszowiec, Rybnik Piaski, Rybnik Towarowy, Rybnik Rymer.

Komunikacja miejska

Komunikacja miejska w Rybniku jest obsługiwana przez Zarząd Transportu Zbiorowego (ZTZ) oraz przez mniejszych prywatnych przewoźników. Miasto posiada także wiele połączeń z okolicznymi miejscowościami. W Rybniku bez problemu można poruszać się Komunikacją Autobusową (45 linii + 3 linie nocne). Oprócz tego w Rybniku działają także linie przewoźników MZK Jastrzębie-Zdrój (216, 309, 311A, 311B, 311C, E-3), a w dzielnicy Kamień KZK GOP. 18 listopada 2006 został wprowadzony system elektronicznego biletu miejskiego. Natomiast w 2008 roku na przystankach Rybnik Sąd (w obu kierunkach) oraz Rybnik Bazylika (w kierunku Żor) zamontowano dwustronne tablice świetlne, które informują o rzeczywistym czasie przyjazdu autobusu.

Ciekawostką jest fakt, że każdy może sprawdzić w internecie gdzie znajduje się autobus, na który się śpieszy. Funkcja ta jest dostępna na internetowym planie miasta, gdzie widać jak każdy autobus porusza się po mieście. Możliwe jest to dzięki czujnikom GPS zamontowanym w autobusach.

Ronda

Miasto Rybnik posiada obecnie 26 rond, a kolejne dwudzieste siódme jest w budowie. Część rond uzyskała miana miast partnerskich, wykorzystano również nazwy zwyczajowo przyjęte przez mieszkańców.

Nazwa ronda	Skrzyżowanie ulic	Dzielnica
Wodzisławskie	Reymonta – Wodzisławska	Smolna
Płn. Irlandzkie	Wodzisławska – Obwiednia	Smolna
Liévin	Raciborska – Obwiednia – Budowlanych	Maroko-Nowiny
Dorsten	Kotucza – Zebrzydowicka	Maroko-Nowiny
Zebrzydowickie	Zebrzydowicka – Budowlanych	Maroko-Nowiny
Św. Józefa	Św. Józefa	Maroko-Nowiny
Mazamet	Budowlanych – Żołędziowa	Maroko-Nowiny
Chwałowickie	3 Maja – Chwałowicka	Śródmieście
Mikołowskie	Mikołowska – Sybiraków – Wyzwolenia	Śródmieście
Wileńskie	Kotucza – Budowlanych – Dworek	Śródmieście
Gliwickie	Gliwicka – Kotucza – Wyzwolenia	Śródmieście
Powstańców Śląskich	Żorska – Sybiraków – Powstańców Śląskich	Śródmieście
	Raciborska – Wodzisławska – Dworek – Hallera	Śródmieście
Żorskie	Żorska – Prosta	Ligota – Ligocka Kuźnia
Makro	Prosta – Makro	Ligota – Ligocka Kuźnia
Boguszowickie	Prosta – Żorska – Boguszowicka	Ligota – Ligocka Kuźnia
Europejskie	Gliwicka – Obwodnica Północna	Północ
	Strzelecka – Żużlowa	Północ
Ukraińskie	Szewczyka – Pojdy – Robotnicza	Kamień
Golejowskie	Książenicka – Wiosny Ludów	Golejów
Szolnok	Wołodyjowskiego – Zygmunta Starego	Niedobczyce
Garbocze	Krzywoustego – Cienista	Niedobczyce
	Rymera – Barbary	Niedobczyce
	Rudzka – Podmiejska – Łączna	Orzepowice
Radziejowskie	Spółdzielcza – Popielowska – Średnia	Radziejów
	Wielopolska – Obwodnica Północna	Wielopole

Lotnisko

W Rybniku znajduje się jedno lotnisko – Rybnik-Gotartowice. Obecnie służy jako lotnisko sportowe. Najbliższy międzynarodowy port lotniczy znajduje się w Ostrawie, zaś najbliższe na terenie Polski znajdują się w Pyrzowicach i Balicach.

Edukacja

Uczelnie wyższe:

• Uniwersytet Śląski (filia)
• Centrum Kształcenia Inżynierów (pozawydziałowa jednostka Politechniki Śląskiej)
• Uniwersytet Ekonomiczny w Katowicach (filia)
• Kolegium Języków Obcych

W Rybniku znajduje się kampus, z którego korzysta ponad 5000 studentów.

Inne szkoły:

• 38 publicznych przedszkoli
• 25 publicznych szkół podstawowych
• 14 publicznych gimnazjów
• 12 publicznych liceów ogólnokształcących i profilowanych
• 4 publiczne zespoły szkolno-przedszkolne
• oraz inne szkoły (m.in. Zespół Szkół Urszulańskich)

Turystyka

Do obszarów turystycznych w Rybniku głównie należą: Zalew Rybnicki, Stare Miasto, Aeroklub ROW oraz liczne parki i lasy. W Rybniku znajduje się 7 hoteli, 3 domy gościnne oraz ośrodek wypoczynkowy. Na terenie Rybnika i okolic znajdują się również szlaki turystyczne.

Baza noclegowa

Nazwa	Restauracja	Liczba gwiazdek	Adres
Biały Dom	Tak	****	ul. Łukowa
Olimpia	Tak	***	ul. Hotelowa 12
Olecki	Tak	***	ul. Małachowskiego 130
Politański	Tak	**	ul. Sosnowa 5
Arena	Tak	**	ul. Gliwicka 72
Rynkowy	Tak		ul. Korfantego 2
Mimoza	Tak		ul. Rymera 1
Przy Młynie	Tak	***	ul. Młyńska 17
Pod Żaglami	Nie		ul. Rudzka 394
Dom gościnny Rondo	Nie		ul. Parkowa 2
Ośrodek Wypoczynkowy Stodoły	Tak		ul. Cisowa 2

Szlaki turystyczne

Szlak Stulecia Turystyki (25,5 km)

• Trasa: Rybnik – Tarnowskie Góry; odcinek Rybnik – Nieborowice

Szlak Początków Hutnictwa ROW (22 km)

• Trasa: Rybnik – Szczejkowice – Żory

Szlak Morza Rybnickiego (22,5 km)

• Trasa: Rybnik – Stodoły – Kamień

Szlak im. Kapitana Kotucza (17 km)

• Trasa: Rybnik – Pilchowice

Szlak Historii Górnictwa Górnośląskiego (25,5 km)

• Trasa: Rybnik – Stanowice – Orzesze

Szlak Zabytków Techniki

• Trasa: Częstochowa – Niewiadom – Żywiec

Szlak architektury drewnianej województwa śląskiego

• Trasa: pętla rybnicka, m.in. Jastrzębie-Zdrój – Jankowice Rybnickie – Wielopole

Kultura

Miasto posiada Rybnickie Centrum Kultury, w którym znajduje się m.in. Teatr Ziemi Rybnickiej, kino „Kultura”, Filharmonia Rybnicka oraz Galeria Sztuk Rybnickiego Ośrodka Kultury. Gmach Miejskiej i Powiatowej Biblioteki Publicznej znajduje się przy ul. Szafranka, a 24 filie na obszarze całego miasta. W Rybniku znajdują się także dwa muzea – miejskie oraz w zabytkowej kopalni „Ignacy”. Ponadto w mieście działa pięć kin (w tym dwa multipleksy). W największych dzielnicach miasta działają domy kultury.

Galerie

• Galeria Oblicza
• Galeria pod Wieżą
• Galeria Sztuk Rybnickiego Ośrodka Kultury
• Galeria Sztuki Współczesnej ZPAP
• Galeria w Domu Energetyka

Biblioteki

• Powiatowa i Miejska Biblioteka Publiczna + 24 filie
• Alliance Francaise
• Biblioteka Pedagogiczna

Muzea

• Muzeum w Rybniku
• Zabytkowa kopalnia „Ignacy”

Inne ośrodki kultury

• Rybnickie Centrum Kultury
• domy kultury (7)
• Śląskie Centrum Muzyczne
• Klub Harcówka
• Państwowa Szkoła Muzyczna I i II st. im. Braci Szafranków

Kina

• Cinema City – 8 sal kinowych
• Multikino – 7 sal kinowych
• Kultura – 1 sala kinowa.
• Apollo – 1 sala kinowa
• Zefir
• Plejada – 1 sala kinowa

Imprezy cykliczne

Lista imprez odbywających się cyklicznie w Rybniku:

• Festiwal Filmów Niezależnych RePeFeNe
• RYJEK – impreza kabaretowa
• OFPA – Ogólnopolski Festiwal Piosenki Artystycznej

Kabarety

W Rybniku powstało i funkcjonuje wiele formacji kabaretowych, jak:

• Kabaret Młodych Panów
• Kabaret Noł Nejm
• Kabaret Chwilowo Kaloryfer

Organizacja społeczne

W Rybniku działa od roku 1959 6 Harcerska Drużyna Żeglarska im. kmdr. Zbigniewa Przybyszewskiego Drużyna realizuje programy AMAR i MASIS. W swojej historii drużyna trzykrotnie zdobywała miano najlepszej Harcerskiej Drużyny Wodnej w kraju wraz z Proporcem Leonida Teligi. Wielokrotnie zwyciężała we współzawodnictwie drużyn podczas Odrzańskiego Spływu. Zdobywała błękitne wstęgi akcji AMAR. W roku 1984 Naczelnik ZHP nadał drużynie miano Harcerskiej Drużyny Żeglarskiej.

Sport

Rybnik posiada dobrze rozwiniętą bazę sportową – liczne kąpieliska oraz kluby sportowe. Znajduje się tutaj Hala Widowiskowo-Sportowa MOSiR, korty tenisowe oraz stadion miejski na ponad 10 tys. miejsc. Na terenie miasta znajduje się również prężnie działający Miejski Ośrodek Sportu i Rekreacji oraz Ośrodek Sportów Wodnych i Rekreacji „Pod Żaglami”. Miasto zasłynęło z klubu piłkarskiego Energetyk ROW Rybnik oraz Aeroklubu ROW, zajmującego się sportami lotniczymi. Natomiast największą chlubą miasta są „Rybnickie Rekiny”, specjalizujące się w sporcie żużlowym. Od lat zdobywają oni nagrody na zawodach żużlowych. Ostatnimi czasy miasto może pochwalić się również klubem koszykarskim grającym z powodzeniem w najwyższej klasie rozgrywkowej w Polsce ( Utex ROW Rybnik).

Klubami sportowymi są:

• SPR Rybnik (Speedrower)
• RMKS Rybnik (szermierka)
• Energetyk ROW Rybnik (piłka nożna)
• Pierwszy Rybnik-Chwałowice (piłka nożna)
• MKS 32 Radziejów-Popielów(piłka nożna)
• RKM Rybnik (żużel)
• RMKS Rybnik (koszykówka)
• TS Volley Rybnik (siatkówka)
• Górnik Boguszowice (piłka nożna)
• KS „Polonia” Rybnik (judo)
• Aeroklub ROW (sporty lotnicze)
• Silesia Rybnik (baseball)
• Polonia Niewiadom (piłka nożna)
• UKS Reflex Rybnik (bieg na orientację)
• TKKF Zuch Orzepowice (piłka nożna)
• RMKS Rybnik (pływanie)
• MTB Silesia Rybnik (kolarstwo górskie)
• Utex ROW Rybnik (koszykówka)
• KS Rymer Rybnik (piłka nożna)
• TL Row Rybnik (lekkoatletyka)
• Miejski Koszykarski Klub Sportowy (MKKS) Rybnik (koszykówka)
• SS „PROGRES” Rybnik (four cross, downhill, bmx racing)

Amatorskimi drużynami są:

• VIKING Rybnik (piłka nożna)
• PREMIERSHIP Rybnik (piłka nożna)
• MEKSYK Rybnik (piłka nożna)
• RKP Rybnik (piłka nożna)
• FC Habrova (piłka nożna)
• Brzytwa 2-1 (ASG)
• The Last Legion (ASG)
• Klub Gier Bitewnych „Halailin”
• Chery Hill Riders (klub rowerowy fourcross & downhill)

Media

W mieście swoją siedzibę ma 9 lokalnych gazet, w tym regionalny oddział „Polski Dziennika Zachodniego”, działa jedno radio 90FM obejmujące zasięgiem cały Rybnicki Okręg Węglowy, Podbeskidzie i okolice Ostrawy, oraz jedna obejmująca zasięgiem cały Rybnik telewizja kablowa VECTRA z programem informacyjnym TV TELKAB (przegląd bieżących wydarzeń w Rybniku, Żorach, Wodzisławiu i Jastrzębiu). Na terenie Rybnika działa również redakcja TVS oraz TVT, Studio Filmowe Wideo-Art i Studio ART-FOTOVIDEO. Działają również rybnickie portale internetowe.

Prasa

Nazwa	Typ	Uwagi
"Nowiny”	Informacyjna	Tygodnik
„Tygodnik Rybnicki”	Informacyjna	Tygodnik
„Region po godzinach”	Informacyjno-rozrywkowa	Tygodnik
„Kurier Rybnicko-Wodzisławski”	Informacyjna	Tygodnik
„Sport po godzinach”	Sportowa	dwutygodnik, bezpłatna
„Gazeta Rybnicka”	Informacyjna	Miesięcznik
"Polska Dziennik Zachodni”	Informacyjna	Dziennik (oddział Rybnik)
„Zalew Kultury”	Kulturalna	Miesięcznik
„Kampus”	Akademicka
„RybnikCity”	Kulturalno-Rozrywkowa	Tygodnik
"Zwycięstwo Niepokalanej”	Katolicki	Kwartalnik

Telewizja

Lokalnymi telewizjami w mieście są: TVT, Telewizja TELKAB TV, VECTRA (kanał reklamowy).

Elektroniczna karta miejska

Wieloaplikacyjna elektroniczna karta miejska w Rybniku (e-karta) to narzędzie, dzięki któremu można płacić za usługi oferowane przez miasto oraz załatwiać drogą elektroniczną sprawy urzędowe. Obecnie najczęściej wykorzystywana funkcjonalność e-karty to bilet komunikacji miejskiej (ZTZ Rybnik). Dalsze usługi, do których można ją wykorzystać to: opłaty za parkingi, opłaty za korzystanie z miejsc targowych, bilety wstępu do ośrodków rekreacyjnych, niekwalifikowany podpis elektroniczny.

System został stopniowo wprowadzany od listopada 2006 (opłata za przejazd autobusami), a uruchomienie całości systemu (pozostałe usługi i nośnik podpisu elektronicznego) nastąpiło w kwietniu 2007.

Polityka

Polityka miejska

• Prezydent Miasta – Obecnym prezydentem miasta Rybnik jest Adam Fudali (BSR). Najważniejsze stanowisko we władzach Rybnika było na przestrzeni lat różnie nazywane: początkowo nazywani byli Burmistrzami (nieznane są jednak początkowe określenia). Na początku lat 70. XX w. nadano określenie prezydent miasta, które jest w użyciu do dziś. Prezydent Miasta Rybnika jest organem wykonawczym, wybieranym na 4-letnią kadencję w wyborach bezpośrednich.

• Rada miasta – Nie są dokładnie znane początkowe władze miasta Rybnika. Obecnie przewodniczącym rady miasta jest Stanisław Jaszczuk (PiS), a w jej skład wchodzi 25, wybieranych w wyborach bezpośrednich radnych. W 2002, po nowelizacji Ustawy o samorządzie lokalnym rada miasta utraciła prawo wyboru prezydenta. Obecnie Adam Fudali sprawuje trzecia kadencje na stanowisku prezydenta Rybnika. W wyborach w 2006 roku zwyciężył w pierwszej turze uzyskując ponad 52% wszystkich głosów. Jest on reprezentantem Bloku Samorządowego Rybnik, który jest także największa siłą polityczną w Rybniku posiadająca 11 miejsc w radzie miasta.

Parlamentarzyści

Mieszkańcy Rybnika wybierają parlamentarzystów w okręg wyborczy Rybnik.

Wspólnoty wyznaniowe

• Parafie rzymskokatolickie:
  • Parafia św. Antoniego
  • Parafia św. Jadwigi Śląskiej
  • Parafia Najświętszego Serca Pana Jezusa
  • Parafia Królowej Apostołów
  • Parafia Matki Boskiej Bolesnej
  • Parafia św. Barbary
  • Parafia św. Jana Nepomucena
  • Parafia św. Teresy od Dzieciątka Jezus
  • Parafia Chrystusa Króla
  • Parafia św. Brata Alberta Chmielowskiego
  • Parafia św. Józefa
  • Parafia Bożego Ciała i św. Barbary
  • Parafia Miłosierdzia Bożego
  • Parafia św. Wawrzyńca
  • Parafia Matki Boskiej Częstochowskiej
  • Parafia św. Floriana
  • Parafia św. Jana Sarkandra
  • Parafia Świętej Trójcy
  • Parafia Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny
  • Parafia św. Józefa Robotnika (franciszkanie)
  • Parafia św. Katarzyny i Matki Boskiej Różańcowej
  • Parafia Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Marii Panny
  • Parafia Matki Boskiej Szkaplerznej i św. Piusa X
• Kościoły protestanckie:
  • Kościół Ewangelicko-Augsburski – Parafia w Rybniku
  • Kościół Wolnych Chrześcijan
  • Wspólnota Kościołów Chrystusowych
  • Kościół Boży w Chrystusie – Chrześcijańska Społeczność „Winnica”
  • Kościół Adwentystów Dnia Siódmego
• Buddyzm
  • Buddyjski Związek Diamentowej Drogi Linii Karma Kagyu
• Inne:
  • Świecki Ruch Misyjny "Epifania" – zbór w Rybniku, ul. Gen. Hallera 10.
  • Świadkowie Jehowy – Sala Królestwa Rybnik, ul. Kosów 41; ul. Rajska 41; ul. Sikorskiego 25.

Miasta partnerskie

Od wielu lat Rybnik prowadzi współpracę zagraniczną głównie z miastami państw Unii Europejskiej, takimi jak np. Niemcy, Czechy, Wielka Brytania, Węgry, Litwa, Grecja, Francja, jak i również z miastami państw Europy Wschodniej, np. Ukrainą. Pozostałe miejscowości, z którymi Rybnik współpracuje, to Bedburg-Hau w Niemczech, Haderslev w Danii oraz Szolnok na Węgrzech.

Państwo	Miasto	Data podpisania porozumienia
	Dorsten	14 kwietnia 1994
	Eurasburg	5 lipca 2001
	Iwano-Frankowsk	12 października 2001
	Karwina	30 kwietnia 2004
	Larisa	13 czerwca 2003
	Liévin	4 grudnia 2000
	Mazamet	4 czerwca 1993
	Newtownabbey	18 października 2003
	Saint-Vallier	5 lipca 1961
	Rejon wileński	2 października 2000
	Bar	19 maja 2007

Ciekawostki

• Przy udziale funduszy Unii Europejskiej powstaje tutaj najdłuższa w kraju sieć kanalizacji sanitarnej – około 540 km kanalizacji i 68 przepompowni ścieków.
• W Rybniku znajdują się jedne z najdłuższych sieci ścieżek rowerowych w Polsce – ponad 100 km tras.
• W rankingu magazynu „Men's Health” na najbardziej rozrywkowe dla mężczyzn miasta w Polsce 2005 Rybnik zajął 6. miejsce.
• W konkursie pod hasłem Zielone Miasto 2000 Rybnik zajął 1. miejsce, uzyskując miano najbardziej zielonego miasta w Polsce .
• W rankingu „Rzeczpospolitej” na najlepiej zarządzane miasta i gminy w Polsce 2006, Rybnik zajął 1. miejsce w kategorii miast na prawach powiatu i wyprzedził takie miasta jak Kraków (2. miejsce) czy Toruń (3. miejsce), uzyskując w ten sposób tytuł Najlepszego Miasta na prawach powiatu w Polsce.
• W Rybniku działa pierwsza w Polsce prywatna poczta.

Rybniczanie

Osoby urodzone w Rybniku

• Duchowni
  • abp Damian Zimoń – metropolita katowicki
  • ks. Franciszek Blachnicki – ksiądz katolicki, sługa boży
  • ks. Arkadiusz Nowak – krajowy duszpasterz osób chorych na AIDS
• Politycy
  • Tadeusz Gruszka – senator PiS
  • Antoni Motyczka – senator PO
  • Grzegorz Janik – poseł PiS
  • Marek Krząkała – poseł PO
  • Bolesław Piecha – poseł PiS, przewodniczący sejmowej Komisji Zdrowia; były wiceminister zdrowia w gabinecie Jarosława Kaczyńskiego
  • Eugeniusz Wróbel – były wicewojewoda katowicki i były wiceminister transportu
  • Jan Olbrycht – eurodeputowany PO
  • Józef Pinior – eurodeputowany SdPl
  • Otto Landsberg – niemiecki polityk, były niemiecki minister sprawiedliwości
  • Adam Szynol – medioznawca i dziennikarz, wykładowca akademicki,

• Artyści
  • Lidia Grychtołówna – pianistka
  • Anna Janko – poetka
  • Piotr Paleczny – pianista
  • Olek Krupa – aktor
  • Tomasz Godoj – piosenkarz
  • Tomasz Iwańca – czyli Grubson raper
• Sportowcy
  • Jerzy Dudek – piłkarz, zdobywca Pucharu Europy
  • Piotr Mowlik – piłkarz, reprezentant Polski
  • Piotr Skierski – tenisista, mistrz Polski
  • Monika Soćko – czołowa szachistka świata
  • Antoni Woryna – żużlowiec, pierwszy polski medalista IMŚ
  • Andrzej Wyglenda – żużlowiec, mistrz świata
  • Eugeniusz Skupień – żużlowiec
  • Antoni Skupień – żużlowiec
  • Sebastian Pęcherz – siatkarz
  • Kordian Korytek – koszykarz
  • Marcin Sroka – koszykarz
  • Rafał Szombierski – żużlowiec
  • Patryk Pawlaszczyk – żużlowiec
  • Michał Mitko – żużlowiec
  • Mariusz Węgrzyk – żużlowiec
  • Adam Pawliczek – żużlowiec
  • Arkadiusz Terlecki – siatkarz, gracz Gwardii Wrocław
  • Mariusz Prudel – siatkarz, Mistrz Europy do lat 23 w siatkówce plażowej
  • Marcin Wodecki – piłkarz, obecnie występujący w Górniku Zabrze, Reprezentant Polski U – 21
• Inni
  • Robert Enger – doktor, śląski hellenista, filozof i pedagog
  • Judyta Mojżesz – II wicemiss Polonia 2006
  • Ewa Sonnet – piosenkarka, fotomodelka erotyczna