Radzionków

Radzionków (niem. Radzionkau) – miasto i gmina w południowej Polsce, w województwie śląskim, w powiecie tarnogórskim, w północnej części Górnośląskiego Okręgu Przemysłowego (GOP).

Według danych z 30 czerwca 2009 roku, miasto miało 17 231 mieszkańców.

Położenie

Radzionków leży na Płaskowyżu Bytomsko-Katowickim będącym częścią Wyżyny Śląskiej, na terenie Górnego Śląska. Pod względem geologicznym miasto położone jest w Górnośląskim Zagłębiu Węglowym obejmującym cały Górnośląski Okręg Przemysłowy oraz Rybnicki Okręg Węglowy.

Według danych z 1 stycznia 2009 powierzchnia miasta wynosi 13,20 km², co stanowi 2,05% powierzchni powiatu.

Według danych z roku 2002 Radzionków 65% powierzchni miasta obejmują użytki rolne, a użytki leśne 16%.

Sąsiaduje z gminami: Bytom, Piekary Śląskie, Świerklaniec, Tarnowskie Góry.

W latach 1975-1997 część Bytomia, od 1998 ponownie samodzielne miasto, a w latach 1975-1998 miasto administracyjnie należało do województwa katowickiego. W latach 1945-51 siedziba wiejskiej gminy Radzionków.

Warunki naturalne

Średnia roczna temperatura wynosi 7,9ºC, a średnia suma opadów w skali roku wynosi wynosi 723 mm. Charakterystyczne dla Radzionkowa są wiatry słabe, o prędkości nie przekraczającej 2m/s wiejące z kierunku zachodniego.

Historia

Najstarsze wzmianki dotyczące Radzionkowa pochodzą z lat 1326-1357. Są to przechowywane w Watykanie listy opłat podatku zwanego "świętopietrze". Płynie stąd wniosek, że Radzionków jako osada powstał co najmniej kilkadziesiąt lat wcześniej. Ok. 1430 roku osada została ograbiona i spalona przez Husytów. Po owym najeździe prawdopodobnie zbudowano stary kościół istniejący do końca XIX wieku. W okresie reformacji Radzionków przeszedł w ręce protestanckiego dziedzica Hornig de Horna (1540) i w myśl zasady "czyja władza tego religia" (cuius regio, eius religio) kościół został oddany pastorowi (do ok. połowy XVII wieku), a część mieszkańców przyjęła nowe wyznanie. W czasie wojny trzydziestoletniej przez okolice osady 5 razy przeciągnęły wojska czego efektem było jej spustoszenie: z 37 istniejących gospodarstw 10 utraciło właściciela i nie odnaleziono żadnych spadkobierców. Ziemie należące do tych gospodarstw przejął tutejszy dziedzic.

W początkach XVIII wieku w Radzionkowie stacjonowały wojska austriackie – kirasjerzy pułków Hamilton, Badenio, Schuben. Część żołnierzy zawarła związki małżeńskie osiedlając się tutaj na stałe. W wyniku wojen śląskich Radzionków znalazł się pod panowaniem pruskim. Wielu mieszkańców osady w pruskim mundurze walczyło w wojnach napoleońskich.

Z przełomem wieku XVIII i XIX związany jest rozwój osady spowodowany polityką pruską zmierzającą do zaludnienia Śląska i do rozwoju przemysłu w oparciu o kopaliny tu występujące. W 1815 roku na tym terenie funkcjonowały 24 niewielkie kopalnie galmanu, oraz kilka pieców hutniczych. W 1871 dziedzic radzionkowski Henckel von Donnersmarck założył, istniejącą do niedawna, kopalnię węgla kamiennego (zaczęła wydobywać węgiel od 1874). W 1884 Donnersmarck w pobliżu kopalni założył hutę cynku "Łazarz", która produkowała także kwas siarkowy i solny. W tym samym mniej więcej czasie zaczęły powstawać kamieniołomy wydobywające surowiec do wapienników – największy z nich to kamieniołom "Maciej" na Księżej Górze, mający połączenie kolejką z wapiennikami w Szarleju. Z rozwojem przemysłu związane było powstanie kolei żelaznych (1870) i dwóch stacji kolejowych, poczty (1882), wodociągu (1904) oraz elektryfikacja osady (1908).

W okresie "Kulturkampfu" mieszkańcy silnie związali się z ruchem katolickim, reprezentowanym przez partię Centrum: np. w wyborach do sejmu Rzeszy w 1877 roku zdecydowanie wygrał kandydat Centrum Radziwiłł otrzymując 364 głosy, zaś liberał Richter zaledwie 99 głosów, a w wyborach do sejmu pruskiego w 1882 zdecydowanie wygrał mieszkaniec Radzionkowa Paweł Letocha. W tym samym czasie powstała tutaj pierwsza czytelnia polska, wzrastała także liczba abonentów gazet, w tym polskich: "Katolika" i "Gazety Górnośląskiej". Od 1885 zaczął wystawiać przedstawienia teatr amatorski, w 1899 powstała spółka pod nazwą "Kasa oszczędności i pożyczek", oraz straż pożarna, towarzystwa sportowe i gimnastyczne i chór "Harfa". Istniejący do dziś kościół wybudowany został w 1875 roku z pieniędzy parafian oraz hrabiego Hugona Henckla Donnersmarcka.

W wyniku podziału Śląska po I wojnie światowej Radzionków w 1922 znalazł się w granicach państwa polskiego, wielu mieszkańców brało udział w powstaniach śląskich (1919, 1920, 1921), a w plebiscycie w marcu 1920 roku większość mieszkańców głosowała za Polską – 4778 głosów (za Niemcami 862 głosy). W czasie drugiej wojny Radzionków znalazł się w granicach III Rzeszy. Uczestnicy powstań śląskich trafiali do obozów koncentracyjnych, gdzie zginęło 43 mieszkańców, a dwóch (Kużaj, Szymała) stracono publicznie za działalność konspiracyjną. Rosjanie z kolei pięciu mieszkańców zamordowali w Katyniu i Twerze w 1940 (policjanci i wojskowi). W 1945 radzieccy żołnierze bez skrupułów zamordowali na ulicach miejscowości trzy osoby. Po wojnie władze komunistyczne przeprowadziły repatriacje mieszkańców narodowości niemieckiej na zachód za Odrę (m.in proboszcza ks. Józefa Knosałę). W 1951 roku Radzionków uzyskał prawa miejskie – nastąpiła wówczas szybka urbanizacja: wybudowano Dom Kultury (oficjalnie oddany do użytku w 1966 roku), basen wraz z obiektami rekreacyjnymi oraz powstało liceum ogólnokształcące będące do dziś najpoważniejszą placówką edukacyjną gminy.

W 1975 roku Radzionków został włączony do Bytomia. Z dniem 1 stycznia 1998 powstała samodzielna gmina miejska Radzionków w powiecie tarnogórskim .

Demografia

Dane z 31 grudnia 2008:

Szkolnictwo

• Zespół Szkół Techniczno-Ekonomicznych – Radzionków-Rojca
• Liceum Ogólnokształcące im. Powstańców Śląskich
• Młodzieżowy Ośrodek Wychowawczy – Publiczne Gimnazjum nr 1
• Gimnazjum im. Ojca Ludwika Wrodarczyka
• Szkoła podstawowa nr 1 im. Adama Mickiewicza
• Szkoła podstawowa nr 2 im. Jana Pawła II
• Szkoła podstawowa nr 3
• Szkoła podstawowa nr 4 im. Józefa Lompy
• Szkoła podstawowa nr 5 im. Tadeusz Kościuszki
• Zespół Szkół Techniczno-Humanistycznych (technikum, liceum i zasadnicza szkoła zawodowa)
• Górnośląska Wyższa Szkoła Handlowa w Katowicach- wydział zamiejscowy w Radzionkowie

Kultura

• Centrum Kultury Karolinka
• Muzeum Chleba
• Zespół Pieśni i Tańca Mały Śląsk
• Miejska Biblioteka Publiczna w Radzionkowie

Sport

• Ruch Radzionków
• Sokół Rojca

W roku 2008 w Miejskim Ośrodku Sportu i Rekreacji w Radzionkowie przy ul. Kużaja 17 oddano do użytku bulodrom z jednym pełnowymiarowym (4x15 m) torem do gry w pétanque. Po bulodromie w Katowicach (Park im. Tadeusza Kościuszki) i Piekarach Śląskich (MOSiR) jest to trzeci tego typu profesjonalny obiekt w Aglomeracji Śląskiej.

Turystyka

Przez miasto przebiegają szlaki turystyczne:

• – Szlak Powstańców Śląskich
• – Szlak Tysiąclecia

Administracja

Burmistrzowie Radzionkowa:

• Gustaw Jochlik - 1998 - 2006
• Gabriel Tobor - od 2006

Miasta partnerskie

Lista miast partnerskich Radzionkowa:

• Dobre Miasto
• Boguszów-Gorce
• Serock

Zobacz też

• Rojca – część Radzionkowa