Tychy

Tychy (niem. Tichau) – miasto na prawach powiatu na południu Polski, w województwie śląskim, położone w południowej części Górnośląskiego Okręgu Przemysłowego (GOP). Jest jednym z ośrodków centralnych konurbacji górnośląskiej.

Tychy zajmują 26. pozycję pod względem liczby ludności w Polsce i 46. pod względem powierzchni.

Położenie

Podział administracyjny

Poniżej znajduje się lista dzielnic miasta wraz z podanym w nawiasie ulokowanie na terenie miasta:

• Cielmice (południe)
• Czułów (północ)
• Glinka (zachód)
• Jaroszowice (północny wschód)
• Mąkołowiec (północny zachód)
• Paprocany (południe)
• Stare Tychy (centrum)
• Suble (zachód)
• Śródmieście (centrum)
• Urbanowice (wschód)
• Wartogłowiec (północ)
• Wilkowyje (północny zachód)
• Wygorzele (północ)
• Zawiść (północny wschód)
• Zwierzyniec (północ)
• Żwaków (zachód)

Śródmieście podzielone jest na 23 osiedla:

• osiedle "Anna"
• osiedle "Barbara" – również "podosiedla": "Balbina" B–1, B–2
• osiedle "Celina" – również "podosiedla": C–1, C–2, C–3
• osiedle "Cztery Pory Roku"
• osiedle "Dorota" – również "podosiedla": D–1, D–2, D-3
• osiedle "Ewa"
• osiedle "Felicja" – również "podosiedle": F–1, F–2, F–6
• osiedle "Genowefa"
• osiedle "Honorata" – również "podosiedla": H–1, H–2, H–4, H–5, H–6, H–7
• osiedle "Karolina"
• osiedle "Lucyna"
• osiedle "Łucja"
• osiedle "Magdalena"
• osiedle "Natalia"
• osiedle "Olga" – również "podosiedla": O–1
• osiedle "Paulina" – również "podosiedle": P–1
• osiedle "Regina" – również "podosiedla": R-1, R-2
• osiedle "Stella" – również "podosiedle": S–1 (Osiedle Sosnowe)
• osiedle "Teresa" – również "podosiedle": T–1
• osiedle "Urszula" – również "podosiedle": U–1
• osiedle "Weronika"
• osiedle "Zuzanna" – również "podosiedle": Z–1

Środowisko naturalne

Geografia

Tychy należą do większych miast województwa śląskiego (129 449 mieszkańców w dniu 30 XII 2009). Położone są w jego południowej części na wysokości poniżej 300 m n.p.m., na pograniczu Kotliny Oświęcimskiej i Wyżyny Śląskiej. Miasto leży w obrębie megaregionu Karpackiego, prowincji Karpaty Zachodnie z Podkarpaciem Zachodnim i Północnym, obejmując m.in. fragment Kotliny Oświęcimskiej.

Usytuowane są przy skrzyżowaniu tras międzynarodowych Warszawa–Wiedeń (w Tychach jest to ul. Beskidzka / DK 1) i krajowej Opole-Kraków (ul. Mikołowska i Oświęcimska / DK 44). Miasto położone jest w odległości 40 km w linii prostej na południe od portu lotniczego w Pyrzowicach i 50 km na zachód od portu lotniczego Kraków-Balice, 80 km na północny wschód od portu lotniczego w Ostrawie (Czechy), ok. 30 km na północny wschód od granicy czeskiej oraz ok. 50 km na północ od granicy słowackiej. W odległości 12 km od Tychów przechodzi autostrada A4.

W odległości około 25 km od Tychów znajdują się następujące pasma górskie: Beskid Śląski i Beskid Żywiecki. Odległość ok. 30-45 km od niektórych beskidzkich kurortów jak np. Szczyrk, Żywiec czy Wisła oraz 38 km od największego beskidzkiego miasta Bielska-Białej sprawia, że Tychy są dobrym miejscem wypadowym w góry. W pogodne dni z obszaru miasta widać panoramę Beskidu Śląskiego, Małego i Żywieckiego – z największą górą całego pasma Beskidów – Babią Górą (1725 m n.p.m.) oraz na samym wschodzie horyzontu Beskidu Makowskiego.

Od południa, wschodu i zachodu miasto otaczają Lasy Pszczyńskie będące pozostałością dawnej Puszczy Pszczyńskiej, a na północ od miasta znajdują się Lasy Katowicko-Murckowskie, będące fragmentem południowej części Leśnego Pasa Ochronnego GOP.

Tychy leżą w dorzeczu Wisły, w zlewni Wisła Mała.

Klimat

Obszar, na którym leżą Tychy występuje w regionie klimatycznym małopolskim. Charakteryzuje się on mikroklimatem wyżynnym z dużym wpływem pobliskich gór – dla miasta jest to pasmo Beskidu Śląskiego i Żywieckiego.

Średnioroczna temperatura powietrza wynosi +7,7 °C zaś roczne opady wnoszą 800 mm. Średnia temperatura lipca wynosi 17,5 °C zaś stycznia -3,7 °C

Charakterystycznym zjawiskiem występującym w Tychach są wiatry wiejące niemal codziennie, stąd Tychy są określane często mianem miasta przeciągów. Wpływa na to m.in. położenie Tychów tzn. "u podnóża gór" oraz Brama Morawska. Charakterystycznym zjawiskiem są też liczne burze oraz duża i nierzadko nagła zmienność pogody na tym obszarze. Do Tychów docierają również silne wiatry halne z pobliskich Beskidów, które wieją najczęściej w okresach jesiennym i wiosennym. Oczywiście nie są one tak silne jak w Beskidach, czy chociaż w Bielsku-Białej ale mogą osiągać nawet 30-32 m/s tj. ok. 120 km/h, jednak takie prędkości w Tychach osiąga stosunkowo rzadko.

Śnieg i śnieg z deszczem w Tychach pada czasami już pod koniec września jak np. w 1995 r. kiedy to miejscami śnieg pokrył zieleń. Utrzymywanie się pokrywy śnieżnej w kwietniu to nic dziwnego. Może ona sięgać nawet do 50 cm jak to miało miejsce 1996 r. Także zimowa sceneria podczas Świąt Wielkanocy zdarza się dosyć często. Zdarzały się lata jak np. w roku 1985 kiedy śnieg spadł 1 maja oraz całkiem niedawno bo 23 i 24 maja 2004 roku kiedy to wystąpiły opady krupy śnieżnej i śniegu z deszczem przy temperaturze +3 i +4 stopnia w dzień i ok. +2 °C w nocy.

Wody

• Jeziora i stawy
  • Jezioro Paprocańskie
  • Staw Drobowizna
  • Staw Grabowiec
  • Staw Jeżowa
  • Staw Polkowiec
  • Staw Żogalik
• Rzeki i cieki wodne
  • Gostynia(Gostynka)
  • Mleczna
  • Potok Tyski
  • Potok Paprocański
  • Potok Mąkołowski

Przyroda

W granicach miasta znajduje się około 150 ha zorganizowanej zieleni (oprócz zieleni na terenach administrowanych przez spółdzielnie mieszkaniowe i MZBM). Parki zajmują 42,2 ha a skwery 32,5 ha. Pozostałe tereny to tereny przyuliczne.

Parki i skwery na terenie miasta miasta:

• Park zabytkowy przy ulicy Katowickiej (tzw. Park Browarniany)
• Park Górniczy na osiedlu „A”
• Park Północny przy ulicy Edukacji
• Park Miejski przy Urzędzie Miejskim
• Park Łabędzi w sąsiedztwie Wojewódzkiego Szpitala Specjalistycznego
• Park Suble I i II
• Park Jaworek
• Park św. Franciszka z Asyżu
• Mini Park Raj - ul. Żwakowska 8-12
• Tereny zielone nad Potokiem Tyskim
• Skwer przy ulicy Darwina
• Skwer Niedźwiadków
• Skwer przy placu M. Skłodowskiej-Curie
• Skwer przy ulicy Czarnieckiego
• Skwer Starego Alojza
• Skwer przy ul. Dębowej
• Ośrodek Wypoczynkowy „Paprocany”

Obszary leśne na terenie miasta zajmują 2252 ha. Ważnym elementem pasm ekologicznych są również ogrody działkowe. Tychy otoczone są też dużymi kompleksami lasów, głównie Leśnym pasem ochronnym GOP-u i pozostałościami po Puszczy Pszczyńskiej.

Tychy należą do miast o największej liczbie i powierzchni parków w Polsce – 9. miejsce.

Również powierzchnia parków i zieleńców na mieszkańca stawia Tychy w czołówce krajowej. Tak dobre wyniki – 2. miejsce w Polsce – Tychy zawdzięczają posiadaniu kilku parków miejskich.

Demografia

Rozwój demograficzny

Ludność Tychów i jej rozwój demograficzny ma ścisły związek z wcielaniem okolicznych miejscowości oraz rozbudową miasta. W 1975 r. liczba ludności miasta przekroczyła 135 tys. W tym dniu włączono do Tychów: Bieruń, Imielin, Lędziny, gminę Kobiór i gminę Wyry. Dwa lata później włączono gminę Bojszowy, odłączono Imielin. W 1991 r. odłączono Bieruń, Lędziny, gminę Bojszowy, gminę Kobiór i gminę Wyry. Największą populację Tychy odnotowały w 1990 r. – 191 723 mieszkańców.

Tychy w liczbach

• Położenie Tychów – szerokość geograficzna: 50.08°N, długość geograficzna: 19.00°E
• Powierzchnia gminy – 81,72 km²
• Powierzchnia lasów – 21,64 km²
• Powierzchnia zieleni miejskiej – 1,27 km²
• Powierzchnia zieleni miejskiej na jednego mieszkańca – ok. 8 m²
• Gęstość zaludnienia na 1 km² – ok. 1606
• Liczba mieszkańców – 131 854 (dane z 2004 r.) w tym:
  • kobiet: 67 681
  • mężczyzn: 64 173

Toponimia

Najstarsza wzmianka źródłowa o Tychach pochodzi z 1467 r. - Tichi(cichy), w 1527 r. w kontekście polskim - w Tyssech = w Tyszech, w 1845 r. Tychów jak Kraków (gdyż niemieckie Tichau). Nazwa dzierżawcza od imienia Tych (zdrobnienie od Tymoteusz, podobnie jak Zych od Zygmunt) stąd nazwa rodowa Tychy. Mniej prawdopodobną byłaby etymologia od niemieckiego Teich=staw, z późniejszym spolszczeniem na Tych(y).

Historia

Pierwsza wzmianka o Tychach pochodzi z 1467 roku. Znajduje się ona w tzw. protokolarzu miasta Pszczyna, w którym zapisywano między innymi informację o wydatkach pszczyńskiej rady miejskiej. Pod datą 1467 zapisano w języku łacińskim zdanie: "Dominikowi z Tychów daliśmy 5 groszy za gonty".

Najstarsze znane ślady pobytu człowieka na terenie obecnych Tychów pochodzę jednak już ze starszej epoki kamienia (na ziemiach polskich jest to okres od ok. 310 000 do 40 000 lat temu). Dowodem średniowiecznego osadnictwa na tym obszarze jest odkryty w okresie międzywojennym, badany przez archeologów w latach sześćdziesiątych XX wieku, cmentarz na terenie Cielmic, obecnie dzielnicy Tychów.

Pierwszy drewniany kościół w Tychach wybudowano około 1500 roku. W źródłach pisanych informacja o nim pojawia się dopiero pod datą 1529. Obecnie jest to kościół pw. św. Marii Magdaleny. Z kolei z roku 1629 pochodzi pierwsza wzmianka na temat Browaru Książęcego w Tychach. Był on własnością rodów panujących na ziemi pszczyńskiej. Do nich należała również między innymi Huta Paprocka założona na początku XVIII wieku w sąsiedztwie gminy Paprocany.

W listopadzie 1868 do Tychów dotarła kolej żelazna – uruchomiono linię kolejową łączącą Czechowice-Dziedzice, Tychy i Murcki z Szopienicami. W 1887 roku uruchomiono fabrykę celulozy w Tychach-Czułowie. W 1897 roku w Tychach założono drugi browar – Browar Obywatelski.

Po zakończeniu I wojny światowej wielu mieszkańców Tychów i sąsiednich gmin brało udział w powstaniach śląskich 1919-1921. Według wielu historyków wybuch I powstania śląskiego nastąpił w Paprocanach (wówczas samodzielna gmina), w nocy z 16 na 17 sierpnia 1919 roku. W 1922 roku po plebiscycie i III powstaniu śląskim Tychy weszły w skład państwa polskiego ( 83,5% głosów za przyłączeniem do Polski). Naczelnikiem gminy Tychy został wybrany Jan Wieczorek. W 1934 roku Tychy uchwałą Śląskiej Rady Wojewódzkiej z dnia 20 listopada 1933 roku stały się gminą wiejską na prawach miejskich.

W latach II wojny światowej Tychy wraz z polską częścią Górnego Śląska przyłączono do Rzeszy Niemieckiej. W miejscowości od 1942 roku funkcjonował jeden z sieci obozów koncentracyjnych administrowany przez Hauptamt Volksdeutsche Mittelstelle przeznaczonych dla Polaków na Śląsku - Polenlager Tichau. Dnia 28 stycznia 1945 roku Armia Czerwona wkroczyła do Tychów.

W latach 1945-54 siedziba wiejskiej gminy Tychy. 4 października 1950 roku Prezydium Rządu przyjęło uchwałę o rozbudowie Tychów. Miesiąc później, dnia 8 listopada, Prezes Rady Ministrów wydał rozporządzenie w sprawie nadania gminie Tychy ustroju miejskiego z dniem 1 stycznia 1951 roku. W granice miasta włączono Paprocany i Wilkowyje. Rozpoczęła się budowa miasta Nowe Tychy, które spełniać miało rolę miasta-sypialni dla Górnośląskiego Okręgu Przemysłowego. Pierwsze wybudowane osiedle mieszkaniowe zostało oznaczone literą A. Następne osiedla mieszkaniowe nazywane były według kolejnych liter alfabetu. Autorem projektu osiedla A był Tadeusz Teodorowicz-Todorowski. Generalnymi projektantami miasta Nowe Tychy byli architekci Hanna Adamczewska-Wejchert i Kazimierz Wejchert.

W 1973 roku do Tychów przyłączono gromady Cielmice, Jaroszowice, Urbanowice, część Bierunia Starego. W 1975 roku w granice miasta włączono Bieruń, Lędziny, Imielin, Wyry, Gostyń, Chełm Śląski. W 1977 roku wyłączono z Tychów gminy Imielin, Chełm Śląski i część Kopciowic. W 1991 roku doszło do podziału wielkich Tychów, z granic miasta wyłączono pięć gmin: Bieruń, Bojszowy, Kobiór, Lędziny i Wyry.

W 1997 roku w Tychach utworzono Podstrefę Tyską Katowickiej Specjalnej Strefy Ekonomicznej. W tym samym roku otwarto w Tychach Wyższą Szkołę Zarządzania i Nauk Społecznych. W listopadzie 2004 roku zostało otwarte Tyskie Muzeum Piwowarstwa, w kwietniu 2005 roku – Muzeum Miejskie w Tychach.

Polityka

Miasta partnerskie

Miasto	Państwo	Rok rozpoczęcia
Cassino	Włochy	1977
Berlin Marzahn-Hellersdorf	Niemcy	1992
Huddinge	Szwecja	2002

Miasta współpracujące

Miasto	Państwo	Rok rozpoczęcia
Roubaix	Francja	1995
Milton Keynes	Wielka Brytania	1995
Tuttlingen	Niemcy	1997
Dacorum	Wielka Brytania	1999
Kijów-Podole	Ukraina	2000

Architektura

Osiedle Anna

Osiedle to jest modelowym przykładem architektury socrealistycznej w Polsce. Zaprojektowane przez Tadeusza Teodorowicza-Todorowskiego na początku lat 50 XX wieku jako pierwsze osiedle Nowych Tychów. Przez osiedle przechodzą dwie osie kompozycyjne: wschód-zachód, którą stanowi ul. Arkadowa oraz północ-południe. Krzyżują się one na placu św. Anny, który jest punktem centralnym osiedla, znajdują się tu: biblioteka, poczta, lokale handlowe i usługowe oraz budynek dawnego Domu Kultury „Górnik”, gdzie karierę zaczynał legendarny wokalista grupy Dżem, Rysiek Riedel. Osiedle nie imponuje skalą wykonania, natomiast w wielu miejscach: na gzymsach, portalach, elewacjach czy kolumnadach można znaleźć ciekawe elementy architektury socrealistycznej, jak: posągi, płaskorzeźby, gmerki, sgraffito czy malowidła ścienne. Przedstawiają one przede wszystkim zwykłych ludzi pracy: górnika, budowlańca, matkę z dzieckiem (na żłobku), mężczyznę z kontrabasem (na domu kultury) oraz najsłynniejszą robotnicę z kielnią przy wejściu do centralnego placu. Obecnie osiedle jest zaniedbane, a planowana modernizacja ma być rozpoczęta w 2011 r.. Osiedle nie jest wpisane do rejestru zabytków, ale miasto samo uznało go za zespół podlegający ochronie.

Place w Tychach

• Rynek – przed II wojną światową Plac 3 Maja. Stanowi centrum Starych Tychów. Przy rynku znajduje się najstarszy tyski kościół, Teatr Mały oraz wybudowane w latach 60 dwupiętrowe bloki mieszkalne. z lokalami handlowo-usługowymi w podcieniach. Na środku Rynku znajduje się nowa fontanna z rzeźbami wydr.
• Plac Wolności – Stare Tychy. Znajduje się tu budynek przedwojennego ratusza miejskiego oraz pierwszej w mieście szkoły. Na placu stoi także zburzony przez hitlerowców i odrestaurowany w 2006 r. pomnik Powstańca Śląskiego.
• Plac św.Anny – osiedle A. Centralny punkt pierwszego osiedla Nowych Tychów. Dawniej nazywany placem Stalina, później W. Pstrowskiego.
• Plac Krzysztofa Kamila Baczyńskiego – Osiedle "B"
• Plac G. Bacewicz – osiedle Balbina.
• Plac S. Czarnieckiego – osiedle C–1.
• Plac M. Curie-Skłodowskiej – osiedle C–3.
• Plac Konstytucji 3 Maja – Śródmieście os. H.
• Plac W. Korfantego – osiedle K.
• Plac F. Nowary – Paprocany.
• Plac gen. J. Ziętka – osiedle Z.
• Plac Zbawiciela – osiedle Z–1.

Pomniki w Tychach

• Pomnik Walki i Pracy zwany "Żyrafą" jest wkomponowany w Park Miejski niedaleko Urzędu Miasta. Na placu pod "Żyrafą" odbywa się wiele imprez masowych, np. Dni Tyskie, Święto Czekolady czy Port Pieśni Pracy.
• Pomnik Powstańca Śląskiego na Placu Wolności. Zbudowana przed wojną postać z szablą, w czasie działań wojennych zniszczona przez hitlerowców. Został w roku 1958 odbudowany w nieco zmienionej, bardziej odpowiadającej socjalistycznym warunkom postaci przez Augusta Dyrdę. W 2006 r. ten sam autor zrekonstruował oryginalny wygląd pomnika.
• Pomnik gen. S. Grota-Roweckiego – popiersie z 2005 r. przy budynku WKU.
• Pomnik Starego Alojza – postać z kultury Ślązaków. Od 2007 r. stoi naprzeciw Wyższej Szkoły Zarządzania i Nauk Społecznych na skwerze swojego imienia.
• Pomnik Zesłańców Sybiru przy rondzie tego samego imienia w dzielnicy Paprocany.

Znaczące budynki w Tychach

• Urząd Miasta – budynek ma 9 pięter i składa się z trzech skrzydeł A,B,C. Znajduje się w nim większość wydziałów Urzędu Miasta. Wyjątkiem jest Wydział Komunikacji. Na parterze UM Tychy znajduje się Biuro Obsługi Klienta gdzie mieszkańcy mogą załatwić większość urzędowych spraw.

Budynki i placówki w liczbach

• Teatry – 1
• Muzea – 3
• Kina – 1 (Nove Kino – 5 sal kinowych na 1221 miejsc)
• Stadiony – 3
• Lodowiska – 3 (w tym 2 okresowe)
• Biblioteki – 16
• Pływalnie, baseny, baseny szkolne – 3
• Apteki ogólnodostępne – 23
• Przychodnie – 27
• Szpitale – 2
• Liczba placówek pocztowych i telekomunikacyjnych – 14
• Liczba oczyszczalni ścieków – 2
• Liczba wysypisk zorganizowanych – 1

Kultura

Galerie sztuki i muzea

• Galeria Obok
• Muzeum Miejskie w Tychach
• Tyskie Muzeum Piwowarstwa
• Mobilna Galeria Sztuki Współczesnej PO DRODZE - Tychy, ul. Żwakowska
• Galeria Sztuki POD DACHEM - Miejskie Centrum Kultury - ul. Bohaterów Warszawy
• Galeria sztuki Miriam, plac K.K. Baczyńskiego

Teatry i grupy teatralne

• Teatr Mały
• Teatr BELFEGOR
• Amatorski Teatr Ruchu i Pantomimy MIGRESKA
• Amatorski Teatr Ruchu WAMPA

Imprezy cykliczne

• Teatr Konesera
• Tyskie Spotkania Teatralne
• Tyska Zima Poetycka
• Krakowski Salon Poezji w Tychach
• Spotkania Poetyckie Obok
• Śląska Jesień Gitarowa
• Wieczory Kolędowe
• Akcja Sztuki
• Tychy Press Photo
• ZIELONA OŚ 2.0
• PORT PIEŚNI PRACY
• BEST Festiwal Filmowy „Kino BESTajemnic”

Inne

• Novekino – 5 sal na 1212 miejsc, 3D
• Miejskie Centrum Kultury Tychy
• Tyski Chór Mieszany PRESTO CANTABILE

Media

Prasa:

• Agora S.A. Gazeta Wyborcza
• Echo – Górnośląski Tygodnik Regionalny (ukazuje się w środy)
• Nowe Echo, tygodnik (obecnie tyski dodatek piątkowy do Dziennika Zachodniego)
• Twoje Tychy, tygodnik (ukazuje się we wtorki)
• Twoje Miasto, tyski miesięcznik samorządowy. (obecnie dodatek do tygodnika Twoje Tychy)
• Gazetka Tyska - www.tyska.pl - informator lokalny

Opieka zdrowotna

• Wojewódzki Szpital Specjalistyczny Nr 1 im. Prof. Józefa Gasińskiego – Tychy, ul. Edukacji 102
• Szpital Miejski – Tychy, ul. Cicha 27; od 30 czerwca 2010 roku stanie się prywatnym przedsiębiorstwem

Edukacja i nauka

Szkoły wyższe

• Wyższa Szkoła Zarządzania i Nauk Społecznych w Tychach
• Nauczycielskie Kolegium Języków Obcych w Tychach
• Politechnika Śląska w Gliwicach, wydział zamiejscowy w Tychach

Zabytki

Obiekty zabytkowe

Według rejestru zabytków KOBiDZ na listę zabytków wpisane są obiekty:

• kościół parafialny pw. św. Marii Magdaleny, 1744-82, 1906-07, nr rej.: 671/66 z 28.05.1966
• zespół pałacowy, ul. Katowicka, nr rej.: 1296/83 z 18.01.1983:
  • pałac, XVIII-XIX
  • pijalnia piwa, murowano-drewniana z 1899
  • muszla koncertowa, murowano-drewniana z 1899
  • park
  • stajnia z początku XIX wieku
• willa z ogrodem, ul. Damrota 41, z początku XX wieku, nr rej.: A/1527/93 z 30.04.1993
• stodoła, ul. Mikołowska 177, drewniana z XIX wieku, nr rej.: 672/66 z 28.05.1966
• browar, ul. Mikołowska z XVIII-XX wieku, nr rej.: 670/66 z 28.05.1966
  • piwnice składowe „Ameryka” i „Toszek”
• zespół Browaru Obywatelskiego, ul. Browarna 7, nr rej.: A/80/03 z 28.02.2003:
  • słodownia z 1896-97 roku
  • warzelnia z maszynownią i leżakownia (1896-97)
  • bednarnia – (1896-97)
  • młotownia z 1914 roku
  • rozdzielnia z 1914 roku
  • warsztat mechaniczny (1896-97)
  • stajnie i garaże z 1930 roku
  • portiernia (1896-97)
  • studnia głębinowa (1896-97)
  • budynek dyrekcji z kasynem z lat 1896-97
• zespół huty paprockiej, XVIII-XIX, nr rej.: A/1427/91 z 10.07.1991:
  • budynek mieszkalno-administracyjny z 2 połowy XIX wieku
  • budynek produkcyjny z połowy XIX wieku
  • budynek gospodarczy z 1787

Wspólnoty religijne

Kościół rzymskokatolicki

• Dekanat Tychy Stare
  • Parafia Krzyża Świętego w Czułowie (Tychy)
  • Parafia św. Jadwigi Śląskiej w Tychach – prob. ks. kan. Stefan Nowok
  • Parafia Ścięcia św. Jana Chrzciciela w Tychach – prob. ks. dr Piotr Szołtysik
  • Parafia św. Marii Magdaleny w Tychach – prob. ks. Janusz Lasok
  • Parafia Miłosierdzia Bożego w Tychach – prob. ks. Józef Sołtys
  • Parafia Świętej Rodziny w Tychach – prob. ks. Antoni Kraiński
  • Parafia Matki Bożej Pośredniczki Wszelkich Łask w Tychach Urbanowicach w Urbanowicach (Tychy)
  • Parafia św. Józefa Robotnika w Tychach Wartogłowcu w Wartogłowcu (Tychy) prob. ks. Michał Anczok
  • Parafia Matki Bożej Królowej Aniołów w Tychach Wilkowyjach w Wilkowyjach (Tychy)
  • Parafia pw. Świętego Ojca Pio w Tychach- Mąkołowcu
• Dekanat Tychy Nowe
  • Parafia Narodzenia św. Jana Chrzciciela w Cielmicach (Tychy)
  • Parafia Wniebowzięcia NMP w Kobiórze
  • Parafia Najświętszego Serca Pana Jezusa w Paprocanach (Tychy)
  • Parafia Ducha Świętego w Tychach – prob. ks. Michał Kostoń
  • Parafia św. Benedykta opata w Tychach – prob. ks. Michał Psiuk
  • Parafia św. Franciszka z Asyżu i św. Klary w Tychach – prob. O. Emil Pacławski
  • Parafia bł. Karoliny Kózkówny w Tychach – prob. ks. Józef Szklorz
  • Parafia św. Krzysztofa w Tychach – prob. ks. Wojciech Wyciślik
  • Parafia św. Maksymiliana Kolbego w Tychach – prob. ks. Benedykt Borkowy

Kościoły protestanckie

• Kościół Ewangelicko-Augsburski w RP
  • parafia w Tychach
• Kościół Wolnych Chrześcijan
  • Zbór Tychy Osiedle F-6
  • Zbór Tychy Żwaków
• Kościół Adwentystów Dnia Siódmego
  • Zbór w Tychach

Buddyzm

• Buddyjski Związek Diamentowej Drogi Linii Karma Kagyu

Inne

• Świadkowie Jehowy
• Świecki Ruch Misyjny "Epifania"
  • Zbór w Tychach

Sport i rekreacja

Kluby sportowe w Tychach

• Lekka atletyka: MOSM Tychy, SPLA Tychy
• Piłka nożna: GKS Tychy, OKS ZET Tychy, OKS JUW-e Jaroszowice, GKS II Tychy, KTK Tychy, Fala Tychy, TKKF Pionier/MUKS Bachus Tychy, Chrzciciel Tychy, KS Czułowianka, Ogrodnik Cielmice, KKS Polonia Tychy, MOSM Tychy
• Hokej: GKS Tychy, SKKH Atomówki GKS Tychy, MOSM Tychy, UKS Pantery Tychy (rozwiązany w 2007 roku)
• Piłka halowa: GKS Futsal Tychy, Cekol Tychy, UKS Tyska 5
• Koszykówka: TS GKS Tychy, MOSM Tychy
• Siatkówka męska: TKS Kombud Tychy
• Siatkówka kobiet: MOSM Tychy
• Unihokej: TKKF Pionier Tychy
• Piłka ręczna: MOSM Tychy
• Judo: UKS Ippon Tychy
• Futbol Amerykański: Tychy Falcons
• Rajdy samochodowe: Automobilklub Ziemi Tyskiej
• Kolarstwo szosowe: Kolarskie Towarzystwo Sportowe Tychy
• Tenis stołowy: Górnośląski Klub Sportowy Tychy
• Rowery: Tyskie Stowarzyszenie Rowerowe, KTK Gronie przy PTTK Tychy
• Brazylijskie Jiu-Jitsu: Bastion Tychy
• Muay Thai: Klub Sportowy RONIN

Miejski Ośrodek Sportu i Rekreacji w Tychach

Działalność sportową i rekreacyjną prowadzi Zespół ds. Sportu i Organizacji Imprez, w skład którego wchodzą m.in. Miejski Ośrodek Sportów Młodzieżowych, Dział Organizacji Imprez, Osiedlowe Centra Sportowe. Ośrodek finansowany jest w całości ze środków budżetu miasta. MOSiR Tychy zarządza obiektami:

• Stadion Zimowy w Tychach - Lodowisko znajduje się na osiedlu "G", przy ul. Gen. Ch. de Gaulle'a 2. Na przełomie lat 2008/2009 lodowisko zostało gruntownie zmodernizowane, stając się najnowocześniejszym stadionem zimowym w Polsce. Na Stadionie Zimowym odbywały się zawody w hokeju na lodzie podczas IX Zimowego Europejskiego Festiwalu Młodzieży
  "Śląsk-Beskidy 2009".
• Hala Sportowa przy ul. Piłsudskiego - została oddana do użytku 25 maja 2008 r. Hala ma powierzchnię 1100 m2 i posiada 924 miejsca siedzące oraz 260 stojących. Na terenie obiektu mieści się sauna i siłownia.
• Stadion Miejski w Tychach - mieści się przy ul. Edukacji 7. Na terenie Stadionu Miejskiego odbywają się mecze piłki nożnej II ligi, klasy A, Śląskiej Ligi Juniorów i Trampkarzy, Szkolnej i Amatorskiej Ligi Piłki Nożnej oraz wiele rozgrywek i imprez sportowo-kulturalnych. Planowana jest przebudowa w najbliższych latach.
• Kryta Pływalnia - zlokalizowana jest przy ul. Edukacji 9. Posiada basen sportowy, basen rozgrzewkowy, basen zjeżdżalni, zjeżdżalnię, hydromasaże, saunę oraz siłownię.
• Ośrodek Wypoczynkowy "Paprocany" - został ulokowany przy Jeziorze Paprocany od strony miasta. Na jego terenie znajduje się strzeżona piaszczysta plaża. Przy samej plaży można wypożyczyć sprzęt pływający (kajaki, rowerki wodne). Na terenie ośrodka znajdują się punkty gastronomiczne.
• Kompleks Sportowy "Paprocany" - wyposażony jest w boisko do piłki lub siatkówki plażowej, boisko wielofunkcyjne ze sztuczną nawierzchnią oraz siłownię.

Miejski Ośrodek Sportów Młodzieżowych

• MOSM Tychy

Gospodarka

W końcu stycznia 2011 liczba zarejestrowanych bezrobotnych w Tychach obejmowała ok. 4,0 tys. mieszkańców, co stanowi stopę bezrobocia na poziomie 6,2% do aktywnych zawodowo.

Miasto znane jest z browaru – Tyskie Browary Książęce, które obecnie wchodzą w skład Kompanii Piwowarskiej SA. Jest to najstarszy nieprzerwanie działający browar w Polsce. Na terenie browarni istnieje również Tyskie Muzeum Piwowarstwa.

W Tychach znajdują się zakłady motoryzacyjne koncernu FIAT, w których produkuje się najwięcej samochodów w Polsce. Tyska fabryka FIAT-a ma wyłączność na produkcję Fiata Panda na całą Europę, poza tym na terenie fabryki produkowany jest nowy model Forda wykorzystany w filmie o Jamesie Bondzie.

W mieście znajduje się podstrefa Katowickiej Specjalnej Strefy Ekonomicznej.

Transport

Przez miasto przebiegają trasy:

• Droga ekspresowa S1 odcinek Tychy - Dąbrowa Górnicza
• Droga krajowa nr 1 odcinek Bielsko-Biała - Tychy
• Droga krajowa nr 44 Gliwice - Tychy - Oświęcim - Kraków
• Droga krajowa nr 86 odcinek Tychy - Katowice
• Międzynarodowa Trasa Europejska nr 75 z Krety na Skandynawię.
• MTE nr 476 łącząca Czechy z Krakowem.

W odległości 12-15 km na północ od miasta biegnie autostrada A4 ze Zgorzelca (granica polsko - niemiecka) przez Wrocław, Katowice do Krakowa, a w przyszłości trasa pobiegnie przez Rzeszów do granicy z Ukrainą. Oprócz tego w odległości ok. 20 km na zachód od Tychów biegnie autostrada A1, dzięki czemu Tychy mają dogodną komunikację z Europą.

W Tychach znajdują się następujące ronda:

Transport kolejowy

W dzielnicy Stare Tychy znajduje się dworzec kolejowy, skąd istnieją bezpośrednie połączenia kolejowe m.in. do takich miast jak Warszawa, Gdynia, Kielce, Ostrava, Wiedeń, Łódź, Wisła, Częstochowa, Zwardoń, Białystok, Katowice czy Bielsko-Biała.

Szybka Kolej Regionalna – została otwarta 14 grudnia 2008 r. Ułatwia ona dojazd do sąsiadujących z Tychami Katowicami i Sosnowcem. Do użytku zostały oddane dwie stacje – Tychy Miasto i Tychy Zachodnie. Stacje znajdują się w wykopie, przebiegającym przez miasto. Podróż z przystanku Tychy Miasto do głównego dworca w Katowicach zajmuje 24 minuty. Do 2012 zostaną wybudowane dwie nowe stacje Tychy Lodowisko i Tychy Bielska. Bilet jest zintegrowany z MZK Tychy (autobusowo-trolejbusowo-pociągowy), obowiązuje odrębna taryfa biletowa.

Komunikacja miejska

Miejski Zarząd Komunikacji w Tychach (MZK Tychy) – organizator komunikacji miejskiej z Tychów. Działalność MZK Tychy jest prowadzona głównie na terenie miasta Tychy oraz na terenie sąsiednich gmin. Obsługuje 35 linii zwykłych, 2 pośpieszne, 5 trolejbusowych, 10 mikrobusowych i jedną szkolną.W Tychach obowiązuje taryfa czasowa, dostępne są bilety 20-, 40-, i 90-minutowe, dobowe, tygodniowe, miesięczne i kwartalneGłównymi przewoźnikami są PKM Tychy, Tyskie Linie Trolejbusowe oraz firma Meteor Jaworzno. Pozostali przewoźnicy obsługują linie mikrobusowe.

Trolejbusy w Tychach – to jeden z elementów komunikacji miejskiej (ok. 40 km trakcji), występujący obok tradycyjnej komunikacji autobusowej. W Tychach jest pięć linii trolejbusowych (A, B, C, D, E). Trolejbusy w liczbie 23 szt.(w tym 6 niskopodłogowych) są zbudowane na bazie autobusów marki Jelcz oraz Solaris.

Przedsiębiorstwo Komunikacji Miejskiej w Tychach – Tabor to 74 autobusy, z czego blisko 90 procent to pojazdy niskopodłogowe. Do 2012 roku przedsiębiorstwo planuje wycofać wszystkie pojazdy wysokopodłogowe .Trzon taboru stanowią autobusy marki Solaris i Volvo.

Transport lotniczy

Tychy mają dobre połączenie drogowe z lotniskiem w Pyrzowicach. Dojazd za pomocą drogi ekspresowej S1.

Wojsko

Wojskowa Komenda Uzupełnień w Tychach jest jednostką administracji wojskowej w Polsce zajmującą się administracją rezerw osobowych. Tyskie WKU pełni rolę organu wykonawczego Ministra Obrony Narodowej i jest podporządkowana bezpośrednio szefowi Wojewódzkiego Sztabu Wojskowego w Katowicach. Odpowiada za realizowanie problematyki obronnej i administracji wojskowej w ramach administrowanego terenu. Jako główne zadania, to przede wszystkim zadania z zakresu zapewnienia mobilizacyjnego rozwinięcia jednostek wojskowych, a co za tym idzie to: współdziałanie ze starostwami powiatowymi w zakresie polityki obronnej państwa, współdziałanie z obroną cywilną, powoływanie żołnierzy rezerwy do czynnej (kontraktowej) służby wojskowej, wnioskowanie o mianowanie na wyższe stopnie wojskowe żołnierzy rezerwy, rekrutacja kandydatów do szkół wojskowych, ewidencja wojskowa osób podlegających powszechnemu obowiązkowi obrony i wreszcie kreowanie pozytywnego wizerunku Wojska Polskiego. Tyska Wojskowa Komenda Uzupełnień prócz świadczeń na rzecz obrony również współpracuje z innymi organami i podmiotami w sprawach związanych z nie tylko obronnością państwa. Prowadzi liczne spotkania z dziećmi i młodzieżą szkół znajdujących się na terenie jej działania. Za swoją działalności służbową Komenda była wielokrotnie wyróżniana. Zajmowała również czołowe lokaty we współzawodnictwie wojskowym.

Komendanci WKU Tychy:

• ppłk Karol Żukowski (1966-1968)
• płk Włodzimierz Gosz (1968-1976)
• płk dypl. Augustyn Sałagan (1976-1982)
• ppłk Kazimierz Czerwiński (1982-1990)
• ppłk dypl. Marek Laskowski (1990-1992)
• płk Andrzej Kukuła (1992-1998)
• ppłk Zbigniew Piątek (1998-2002)
• ppłk Maciej Radziak (2002-2010)
• ppłk Leszek Klag (od 2011)

Administracja

Tychy są miastem na prawach powiatu. Mieszkańcy wybierają do Rady Miasta Tychy 25 radnych. Organem wykonawczym samorządu jest prezydent miasta, którym obecnie jest Andrzej Dziuba.

Miasto jest członkiem Górnośląskiego Związku Metropolitalnego, Śląskiego Związku Gmin i Powiatów i Związku Miast Polskich.

Osoby związane z Tychami

Honorowi Obywatele

Zasady przyznawania honorowego obywatelstwa określa uchwała Rady Miasta Tychy nr 0150/XXVI/509/04 z dnia 28 października 2004 r.

• Tytuł ten w grudniu 2004 roku jako pierwszy otrzymał:
  • ksiądz arcybiskup doktor Damian Zimoń – Metropolita katowicki – w uznaniu "wyjątkowej roli, jaką, w ciągu 70-lecia istnienia miasta, odegrał w integracji tyskiej społeczności Kościół Katolicki oraz osobistego zaangażowania Księdza Arcybiskupa w sprawy Tychów".
• 23 stycznia 2009 r. na uroczystej sesji inaugurującej obchody 75-lecia nadania Tychom praw gminy miejskiej tytuły Honorowego Obywatela Miasta Tychy zostały wręczone trzem kolejnym osobom:
  • Mariusz Czerkawski – tyski hokeista – honorowe obywatelstwo Tychów otrzymał za: osiągnięcia sportowe w kanadyjsko-amerykańskiej lidze hokejowej NHL, za promowanie Tychów w Polsce, Europie i na świecie, za promowanie wśród mieszkańców miasta sportu i zdrowego stylu życia.
  • Marek Moś – założyciel i dyrektor artystyczny Orkiestry Kameralnej Miasta Tychy – AUKSO – honorowe obywatelstwo Tychów otrzymał: za stworzenie i prowadzenie w Tychach orkiestry na najwyższym, europejskim i światowym poziomie artystycznym, za rozbudzanie zainteresowania mieszkańców miasta wysoką kulturą i zaspokajanie ich potrzeb w tej materii, za promocję Tychów podczas koncertów w Polsce, Europie i na świecie.
  • Marek Szczepański – profesor socjologii, współzałożyciel samorządowej Wyższej Szkoły Zarządzania i Nauk Społecznych w Tychach – honorowe obywatelstwo Tychów otrzymał: za współzałożenie Wyższej Szkoły Zarządzania i Nauk Społecznych w Tychach, co pozwala kształcić młodych ludzi, za aktywnych uczestników życia społecznego, silnie związanych ze społecznością lokalną i regionalną, za współtworzenie spotkań naukowych pod nazwą Tyskie Seminaria Majowe, dzięki którym Tychy, nie będąc wielkim ośrodkiem akademickim, zaistniały na naukowej mapie Polski, za aktywną realizację imperatywu: „Myśl globalnie, działaj lokalnie”, za prace badawcze nad społecznością i zbiorowością lokalną oraz ojczyzną prywatną: naszym mniejszym niebem.
• 26 maja 2011 r. na sesji Rady Miasta tytuł Honorowego Obywatela Miasta Tychy otrzymał:
  • Paweł Sudoł - absolwent Wydziału Towaroznawstwa Akademii Ekonomicznej w Poznaniu. Po zakończeniu studiów pracował w macierzystej uczelni jako stażysta. Następnie związał się z Wytwórnią Pepsi-Cola. W roku 1990 Paweł Sudoł wygrał konkurs na dyrektora Zakładów Piwowarskich w Poznaniu, a od 1992 r. pełnił funkcję Prezesa Zarządu Lech Browary Wielkopolski S.A. W 1999 roku, w wyniku połączenia LECHA z Tyskimi Browarami Książęcymi powstała Kompania Piwowarska S.A., której prezesem został Paweł Sudoł i funkcję tę pełnił nieprzerwanie do końca 2010 roku. Honorowe obywatelstwo otrzymał m.in. za: włączanie się i czynne wspieranie licznych inicjatyw lokalnych, programów profilaktyki antyalkoholowej; wspieranie działań mających na celu polepszenie estetyki przestrzeni miejskiej; wspieranie tyskiego sportu.

Osoby powiązane z Tychami

• Ryszard Riedel – wokalista, lider zespołu Dżem
• Sebastian Riedel – polski muzyk, gitarzysta. Założyciel zespołu Cree

Ludzie urodzeni w Tychach

Lista osób urodzonych w Tychach, które mają biogram na stronach Wikipedii:

• Witold Bańka – lekkoatleta, medalista Mistrzostw Świata w sztafecie 4x400m
• Zbigniew Białek – koszykarz
• Emilia Kajzer – siatkarka
• Bartosz Karwan – piłkarz
• August Kiss – rzeźbiarz
• Ireneusz Krosny – mim
• Piotr Kupicha – piosenkarz, lider zespołu Feel
• Krystyna Loska – aktorka, prezenterka telewizyjna
• Krzysztof Oliwa – hokeista, NHL
• Michał Piotrowski – taniec irlandzki
• Roman Polko – były dowódca GROM-u, zastępca szefa Biura Bezpieczeństwa Narodowego
• Sylwia Pycia – siatkarka (mistrzyni Europy)
• Sebastian Riedel – muzyk zespołu Cree, syn Ryszarda Riedla
• Marta Ścisłowicz – aktorka

Zobacz też

• Powiat tyski