Rydułtowy

Rydułtowy (śl. Rydůłtowy, niem. Rydultau) – miasto i gmina powstałe w XIII w., położone w województwie śląskim, powiecie wodzisławskim. Ośrodek wydobycia węgla kamiennego. W latach 1945-50 siedziba gminy Rydułtowy.

Według danych z 31 grudnia 2010 r. miasto miało 21 850 mieszkańców.

Geografia

Położenie

Rydułtowy są położone w południowo-zachodniej części Wyżyny Śląskiej na Płaskowyżu Rybnickim, który jest zaliczany do Kotliny Oświęcimsko-Raciborskiej. W rejonie wieży ciśnień, na granicy administracyjnej miasta leży najwyższy punkt Płaskowyżu Rybnickiego, jego wysokość wynosi 311 metrów n.p.m. Położenie geograficzne 18° 26'E 50° 04'N. Granice Rydułtów wytyczają miasta: Rybnik, Radlin, Pszów, oraz gminy: Kornowac i Gaszowice. Miasto jest położone w strefie nadgranicznej Czech oraz niedaleko granicy słowackiej. Rydułtowy należą do aglomeracji rybnickiej.

Budowa geologiczna

Rzeźba terenu Rydułtów jest wynikiem lodowca i wód płynących. Budowa geologiczna obszaru na którym znajduje się miasto składa się z warstw karbońskich z licznymi pokładami węgla, oraz warstwy czwartorzędowe gdzie występują piaski, gliny, żwiry, mady rzeczne i namuły. W północno-wschodniej części miasta znajdują się złoża piaszczysto-żwirowe, w południowo-wschodniej eksploatowane są złoża gliny. Wychodnia piaskowców karbońskich, należących do warstw porębskich znajduje w pobliżu ulicy Skalnej, wychodnia jest objęta ochroną prawną uchwałą Rady Miasta Rydułtowy z dnia 26 kwietnia 1994, nadano jej nazwę Stanowisko Przyrody Nieożywionej Skałka.

Warunki klimatyczne

Miasto znajduje się w zasięgu dwóch regionów klimatycznych Śląsko-Wielkopolskiego i Nizinnego-Podkarpackiego. Występujące wiatry głównie pochodzą z kierunków południowo-zachodnich i północno-zachodnich. Klimat należy do umiarkowanych. Najchłodniejszym miesiącem zimy jest styczeń, w którym przeciętna temperatury wynosi -2 stopnie Celsjusza. Lipiec jest najcieplejszym miesiącem w roku z średnią temperaturą + 17 stopni Celsjusza. Temperatura poniżej zera przypada 90 dni w roku, a powyżej 15 stopni 100 dni. Ilość opadów w styczniu przypada 50 mm a w lipcu 100 mm, średni roczny opad wynosi ok. 750 mm-800 mm. Śnieg pokrywa Rydułtowy 55-60 dni w roku.

Warunki glebowe

Gleby miasta Rydułtowy rozwinęły się na utworach polodowcowych. Bielice właściwe występują w północnej części miasta, zaś bielice pyłowe w południowej. Gleby te zaliczamy do klasy III i IV. Na gruntach ornych występują gleby: bielicowe, pseudobielicowe oraz gleby brunatne kwaśne.

Hydrologia

Rydułtowy są położone na terenach zasobnych w wodę, znajdujących się w dolinie rzeki Odry, w południowo-zachodniej części miasta, z kolei w północno-wschodniej części występują w znikomej ilości. Cieki wodne i stawy położone w Rydułtowach w znacznej ilości powstały wskutek prowadzonej eksploatacji węgla m.in. stawy Zawalisko, Machnikowiec. Potok Nacyna jest lewym dopływem rzeki Rudy, tworzy jego największą zlewnię, niestety w obecnych czasach silnie zanieczyszczony i zaliczany jest do wód poza klasą czystości. W mieście wyróżniamy wododziały II rzędu: Rzeka Sumina oraz III rzędu: Nacyna i mający tu swoje źródło potok Gzel, znajdują się tu również Rów Rydułtowski i potok z Polesia.

Flora i fauna

Grunty rolne stanowią 964 ha (64% powierzchni miasta), grunty leśne 38 ha (2%), Zieleń leśna, zieleń urządzona i sady zajmują ogółem 75 ha tj. 5% obszaru miasta. Nieopodal ulicy Raciborskiej znajduje się las mieszany, największy w Rydułtowach. Północna część miasta od ul. Raciborskiej w kierunku na Czernicę i Jejkowice ze względu na swe wysoki walory przyrodnicze przynależy do otuliny Parku Krajobrazowego Cysterskich Kompozycji Krajobrazowych Rud Wielkich, zgodnie z zarządzeniem nr 18/93, Wojewody Katowickiego z dnia 23 listopada 1993. W mieście i najbliższych okolicach żyje ok. 100-110 gatunków ptaków, jest to 50% wszystkich gatunków ptaków występujących w Polsce. Ze względu na małą ilość zalesienia, dominującą ostoją dla ptaków są przydomowe ogrody działkowe, parki, sady, zadrzewienie w rejonie szybu powietrznego V, wyrobiska poeksploatacyjne cegielni oraz hałdy kopalniane i zabudowania przemysłowe.

Struktura powierzchni

Według danych z roku 2002 Rydułtowy mają obszar 15 km², w tym:

• użytki rolne: 62%
• użytki leśne: 2%

Miasto stanowi 5,23% powierzchni powiatu.

Demografia

Dane z 30 czerwca 2004:

Struktura narodowa

Dane z Narodowego Spisu Powszechnego 2002

Historia

Etymologia nazwy

Rudolphi Villa była nazwą wsi Księstwa Raciborskiego znajdująca się w księgach arcybiskupa wrocławskiego pochodzących z 1228. Nazwa Rydułtowy prawdopodobnie pochodzi od pierwszego właściciela, feudała o imieniu Rudolf, jest to nazwa dzierżawcza. Cytat z roku 1300, z dokumentu kodeksu dyplomatycznego Śląska właśnie takie pochodzenie nazwy sugeruje: "In villa Rudolphi sunt XXX mansi solventes fertones" – "we wsi Rudolfa 30 łanów uiszczających ćwierć grzywny".

Zmiany nazwy miasta na przestrzeni wieków:

• 1228 Rudolphi villa
• 1355 z Rudosdorf
• 1453 z Rynolticz
• 1481 von Rynolticz
• 1531 Rynoltowitze
• 1581 Rudosdorf
• 1614 Rudoltowi
• 1652 Rudoltow, Rudultow
• 1679 Rydoltow, Rydultow
• 1687 Rudoltow
• 1745 Ridultow
• 1784 Ridultau
• 1830 Nieder Ridultau, Ober Ridultau, Ridultow
• 1845 Nieder Ridultau, Dolny Rydultów, Ober Ridultau, Wierzchni Rydułtów
• 1861 Nieder Ridultau, Ober Ridultau

Zmiany nazwy największej dzielnicy miasta - Radoszów:

• 1228 r. Radosevici
• 1288 r. Radoscow
• 1300 r. Rastow
• 1316 r. Raddoscow
• 1437 r. Radussuow
• 1531 r. Radoschow
• 1614 r. Radossow, Radessow
• 1745 r. Radoschau
• 1830 r. Nieder Radoschau, Ober Radoschau, Königlich Radoschau, Radoszow
• 1845 r. Nieder Radoschau, Ober Radoschau, Königlich Radoschau, Radoszów

W XX w. dodano końcówkę -owy.

XX wiek

W wyniku połączenia samodzielnych gmin: Rydułtów Górnych, Rydułtów Dolnych, Radoszów Górnych i Radoszów Wielkich 20 października 1926 Rydułtowy stały się gminą. Gmina Pietrzkowice została przyłączona 1 stycznia 1951. W 1947 przyłączono kolonię Nalas należącą uprzednio do gminy Krzyżkowice. Zgodnie z rozporządzeniem Rady Ministrów z 8 listopada 1950, Rydułtowy w 1951 uzyskały prawa miejskie. Na mocy ustawy z dnia 28 maja 1975 o dwustopniowym podziale administracyjnym państwa oraz zmianie ustawy o radach narodowych, stały się jedną z dzielnic Wodzisławia Śląskiego, ustawa weszła w życie 1 czerwca 1975. Z dniem 1 stycznia 1992 Rydułtowy odzyskały prawa miejskie.

W latach 1992-1998 miasto administracyjnie należało do województwa katowickiego.

Zabytki

• Tunel kolejowy (1853-1858)
• Zespół Budynków Szpitala Miejskiego (1911)
• Krzyż pokutny w Radoszowach
• Krzyż pokutny (1628) przy Kościele Św. Jerzego
• Kościół św. Jerzego (1896)
• Budynek wagi KWK "Rydułtowy" (1906)
• Zabudowa mieszkaniowa osiedla Karola
• Kościół Św. Jacka (1922)
• Stacja kolejowa
• Cmentarz ewangelicki

Izby pamięci mieszczą się przy:

• KWK "Rydułtowy-Anna"
• siedzibie Towarzystwa Społeczno-Kulturalnego Niemców Województwa Śląskiego

Sport

Kluby Sportowe

• Naprzód Rydułtowy – piłka nożna, lekkoatletyka, tenis ziemny
• MKS "Olimpijczyk" – triathlon
• "Feniks" Rydułtowy – kolarstwo, siatkówka kobiet , unihokej
• Uczniowski Klub Sportowy "Dwójka" Rydułtowy – judo
• "Czwórka" Rydułtowy – kolarstwo górskie
• "Piątka – Plus" Rydułtowy – lekkoatletyka
• Uczniowski Klub Sportowy "Ognisko" Rydułtowy – szachy
• "Herkules" Rydułtowy - skat
• "Karlusek" Rydułtowy - skat

Gospodarka

Ośrodek wydobycia węgla kamiennego. Większość mieszkańców miasta znajduje zatrudnienie w KWK Rydułtowy-Anna, oraz firmach świadczących usługi dla kopalni.

Edukacja i Kultura

• Przedszkole nr 1 ,ul. Kochanowskiego 25
• Przedszkole nr 2, ul. Raciborska 216,
• Przedszkole nr 3, os. Orłowiec 39,
• Przedszkole nr 4, os. Orłowiec 37,
• Przedszkole „Pod nutką” (prywatne), os. Karola 22,
• Katolickie Przedszkole Niepubliczne Sióstr Służebniczek NMP Ochronka im. bł. Edmunda Bojanowskiego, ul. Plebiscytowa 2

• Szkoła Podstawowa nr 1, ul. św. M. Kolbe 5,
• Szkoła Podstawowa nr 3, ul. Radoszowska 3,

• Gimnazjum nr 1, ul. Strzelców Bytomskich 13,

• Zespół Szkół:
  • Szkoła Podstawowa nr 2,
  • Gimnazjum nr 2,
• Zespół Szkół Ponadgimnazjalnych nr 1:
  • Liceum Ogólnokształcące,
• Zespół Szkół Ponadgimnazjalnych nr 2:
  • I Liceum Profilowane,
  • Technikum,
  • Zasadnicza Szkoła Zawodowa,
  • Szkoła Policealna,

• Ognisko Pracy Pozaszkolnej,
• Ognisko Plastyczne.

Stowarzyszenia i organizacje pozarządowe działające w mieście

• Miejski Klub Honorowych Dawców Krwi Polskiego Czerwonego Krzyża w Rydułtowach
• Automobilklub "Ślązak"
• Chór Mieszany "Lira"
• Grupa Artystyczna Konar
• Klub "Pikotki"
• Koło Gospodyń Wiejskich Rydułtowy - Radoszowy
• Ochotnicza Straż Pożarna Rydułtowy
• Ochotnicza Straż Pożarna Radoszowy
• Orkiestra KWK Rydułtowy - Anna
• Polski Związek Hodowców Gołębi Pocztowych odział Rydułtowy
• Parafialny Odział Akcji Katolickiej (parafia św Jerzego)
• Rodzina Błogosławionego Edmunda Bojanowskiego (parafia św Jerzego)
• Stowarzyszenie Kulturalno-Oświatowe "Radoszowik"
• Stowarzyszenie Kulturalne Niemców w Rydułtowach
• Stowarzyszenie Klub Przyjaciół "Nowsi"
• Stowarzyszenie Rodzin i Osób Niepełnosprawnych
• Stowarzyszenie "Moje Miasto"
• Stowarzyszenie Płetwonurków i Ratowników "Głębia"
• Towarzystwo Miłośników Rydułtów
• Towarzystwo Śpiewu "Cecylia"
• Związek Harcerstwa Polskiego hufiec Rydułtowy
• Koło nr 50 - Polski Związek Wędkarski (www.pzwrydultowy.pl)

Cykliczne imprezy kulturalne

• Finał Wielkiej Orkiestry Świątecznej Pomocy - drugi weekend stycznia
• Festyn majowy- 1 maja
• Festyn na rzecz Rodzin i Osób Niepełnosprawnych – drugi weekend czerwca
• Skakanka Rock Festival - początek lipca
• Dni Rydułtów – na przełomie sierpnia i września
• Mikołaj – 6 grudnia
• Sylwester – 31 grudnia

Honorowi Obywatele Miasta Rydułtowy

• prof. Henryk Mikołaj Górecki, światowej sławy kompozytor
• Henryk Szymiczek, wieloletni dyrektor kopalni Rydułtowy, ornitolog amator
• dr Leopold Walla, autor m.in. książek niemieckojęzycznych o obyczajach na Górnym Śląsku "So lebten wir in Oberschlesien" oraz "Chronik von Rydultau" – "Kroniki Rydułtów"
• Ks. Proboszcz Bernard Sodzawiczny – 28 lat był proboszczem parafii pw. św. Jerzego
• Jan Wojaczek - wieloletni dyrygent Orkiestry i twórca Zespołu "Sukces"
• Zygmunt Brachmański - artysta rzeźbiarz
• Ks. Bogdan Rek - w latach 2004 - 2011 były wikarym parafii pw. św. Jerzego, obecnie proboszcz parafii pw. św. Ap. Mateusza i Macieja w Brzeziu - Raciborzu

Ludzie związani z Rydułtowami

Wspólnoty religijne

Na terenie miasta działalność duszpasterską prowadzą następujące kościoły:

• Kościół Rzymskokatolicki

• Kościół Wolnych Chrześcijan

Wstrząsy ziemi

Rydułtowy są jednym z najbardziej narażonych miast na Śląsku na wstrząsy górnicze wywołane przez kopalnię Rydułtowy-Anna. Od końca XX wieku do dnia dzisiejszego odnotowano ponad 1000 małych wstrząsów i kilka większych. Jedne z największych miały miejsce: 30 marca 2011, 21 kwietnia 2011 oraz 12 września 2011. Wszystkie wstrząsy miały siłę 3,2 stopnie w skali Richtera. Podczas kwietniowego wstrząsu runęła stara Apteka znajdująca się przy ul. Benedykta.

Ciekawostki

• Na terenie miasta znajduje się najwyższa hałda w Europie (134 m), która od 2007 nosi nazwę Szarlota oraz jeden z dłuższych tuneli w Polsce.

Miasta partnerskie

• Orlová
• Hvidovre

Zobacz też

• Radoszowy (część Rydułtów)
• Górny Śląsk
• Gwara śląska
• Rydułtowy (stacja kolejowa)