Węgierska Górka

Węgierska Górka – wieś gminna w Polsce położona w województwie śląskim, w powiecie żywieckim, w gminie Węgierska Górka. W latach 1975-1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa bielskiego.

Miejscowość, położona na zboczach Beskidu Śląskiego i Beskidu Żywieckiego niedaleko Żywca, jest siedzibą gminy Węgierska Górka. Przez Węgierską Górkę przepływa rzeka Soła.

Historia

Pierwsze wzmianki

Pierwsze wzmianki o Węgierskiej Górce sięgają roku 1477, wtedy to dochodzi do zatargów granicznych między królem Polski Kazimierzem Jagiellończykiem, a królem Węgier Maciejem Korwinem. Mówi o tym legenda: Węgrzy, którzy mieli wielki apetyt na Żywiecczyznę, aby nie popełnić krzywoprzysięstwa, świadczyli, że im jest przynależna ziemia, na której klęczą (po uprzednim uzupełnieniu nogawic ziemią z Węgier), rzeczywiście klęczeli na ziemi węgierskiej. Fortel ten się nie udał, a z ziemi z nogawic spodni usypano „górki"”- stąd, według legendy, wywodzi się nazwa Węgierska Górki.

W 1706 roku Franciszek Wielopolski założył u ujścia Żabnicy do Soły folwark lokowany na gruntach wsi Cięcina i nazwał go Węgierską Górką.

Huta w Węgierskiej Górce

W 1838 roku Adam Wielopolski założył w Węgierskiej Górce hutę żelaza. Wybudowano dwa wielkie piece bez oprzyrządowania i halę odlewniczą. W październiku 1838 roku powódź zniszczyła jaz, urządzenia do transportu drewna opałowego i kanał doprowadzający wodę dla huty. Straty oszacowano na 8 tysięcy złotych reńskich w srebrze. Pierwszy piec uruchomiono w 1840 roku. Podstawowym surowcem była ruda syderytowa wydobywana metodą odkrywkową min. na terenach Kamesznicy, Ujsół, Milówki, Jeleśni czy Rychwałdu. Arcyksiążę Karol Ludwik Habsburg w lipcu 1844 zakończył przebudowę huty i wyposażył ją w cztery młoty. Aby produkcja się opłacała zaczęto sprowadzać większe ilości rudy z Brzeszcz i okolic Krakowa. Od tego czasu w hucie rozpoczęto produkcję żelaza kutego na własne potrzeby i zakładu w Sporyszu. Drugi wielki piec uruchomiono w grudniu 1852 roku. Od tego czasu datuje się szybki rozwój miejscowości. Już w 1845 roku w hucie wytwarzano: piece i drzwiczki paleniskowe, ruszty, kraty kanałowe, odlewy maszynowe, hydranty, kotły na bieliznę, garnki, rondle, moździerze a nawet odważniki lwowskie i wiedeńskie. W 1844 roku wykonano 450 ton odlewów. Towar sprzedawano w krajach monarchii Austro-Węgierskiej i na Śląsku. Do transportu gotowych wyrobów używano furmanek i nie zrezygnowano z nich po otwarciu linii kolejowej w 1884 roku. W latach 1841-1870 ośmiokrotnie wzrosła produkcja. Huta była jedną z największych w Galicji. W roku 1905 wygaszono wielki piec, produkcję oparto na importowanej surówce, rozwinięto odlewnictwo. Eksploatacja niskowydajnych rud żelaza z terenu Karpat przestała być opłacalna. Po roku 1918 hutę przekształcono w spółkę, która stała się własnością kapitału czeskiego i francuskiego. Po modernizacjach hutę przekształcono w odlewnię Metalpol Węgierska Górka sp. z o.o., należącą od 2000 roku do francuskiej Grupy Odlewnictwa i Metalurgii CF2M.

Dwudziestolecie międzywojenne

W okresie międzywojennym Węgierska Górka uzyskała status zimowiska. Frekwencja roczna wynosiła 1500 osób. W pensjonatach było do dyspozycji 50 miejsc. Koszt miesięcznego pobytu wynosił ok. 20 zł, a utrzymanie dzienne – 3,50 zł. Dojazd dorożką z dworca kolejowego kosztował 50 gr. Na miejscu był lekarz i apteka. Przepływająca przez wieś Soła nadawała się do kąpieli. Poza tym w Węgierskiej Górce znajdowały się boiska sportowe, korty tenisowe, strzelnica małokalibrowa. Większość obiektów posiadało oświetlenie elektryczne co ułatwiało organizowanie licznych festynów i dancingów. Szlaki turystyczne prowadziły na Romankę, Baranią Górę i Prusów.

II wojna światowa

W 1939 r. wybudowane zostały forty obronne przeciw nawale hitlerowskiej. Powstał rygiel obronny „Węgierska Górka”, który przez 3 dni wrześniowe odpierał bohatersko ataki 7 Bawarskiej Dywizji Piechoty, przez co opóźnione zostało rozbicie Armii „Kraków”. Dzięki wydarzeniom wrześniowym z 1939 roku Węgierska Górka nie tylko została odznaczona Krzyżem Grunwaldu III klasy, ale otrzymała nazwę „Westerplatte Południa”.

Węgierska Górka była ważnym punktem oporu podczas wojny obronnej 1939. Można zwiedzić tutaj polskie fortyfikacje. Zaplanowano budowę 16 schronów bojowych, mających zamykać dolinę, ale jedynie 5 z nich zdołano wybudować. Były to ciężkie schrony żelbetowe, uzbrojone w ciężkie karabiny maszynowe. Jeden ze schronów ("Waligóra") był schronem artyleryjskim dla dwóch armat kalibru 75mm. Wszystkie schrony miały być wyposażone w kopuły pancerne do prowadzenia ognia karabinowego i obserwacji, ale do wybuchu wojny nie zdążono ich zabudować. Dowódcą odcinka był kpt. Tadeusz Franciszek Semik. Fortyfikacje zostały zdobyte 3 września po ciężkich walkach, w których Niemcy stracili około 200 żołnierzy.

• "Waligóra" – dowódcą schronu był por. Leopold Galocz. Tradytor artyleryjski, czyli schron o uzbrojeniu artyleryjskim służący do ostrzeliwania podejść pod punkt oporu. Na wyposażeniu miał dwa działa kal. 75 mm. Załoga późnym wieczorem 2 września wycofała się wraz z żołnierzami Batalionu KOP "Berezwecz" do Oczkowa.

• "Wąwóz" – dowódcą schronu był ppor. rez. Czesław Chludziński. Szturmowany był przez wojska Niemieckie kilkakrotnie. 3 września pod osłoną nocy załoga opuściła Wąwóz. Jego uzbrojenie stanowiło działo kal. 37 mm na podstawie fortecznej oraz ciężkie karabiny maszynowe.

• "Wędrowiec" – dowódcą schronu był kpt. Tadeusz Semik. Ciężki schron piechoty, pełniący funkcje schronu dowodzenia oraz schronienia dla drużyny piechoty. Obecnie w obiekcie mieści się muzeum. Jest ono czynne w okresie wakacyjnym od godziny 10.00.

• "Włóczęga" – dowódcą schronu był ppor. Marian Małkowski. Uzbrojenie schronu stanowiło działo kal. 37 mm oraz ckm i rkm. Obecnie wybudowany jest na nim dom.

• "Wyrwidąb" – nie brał udziału w walce, ponieważ w chwili wybuchu wojny nie był jeszcze gotowy, uzbrojony i wyposażony. Wojnę przetrwał w idealnym stanie. Po wojnie, Wojsko Polskie testowało na nim materiały wybuchowe, więc jest najbardziej zniszczonym fortem.

Węgierska Górka w PRL

Do czasu reformy administracyjnej przeprowadzonej w roku 1954 Węgierska Górka była przysiółkiem gminnej wówczas miejscowości Cięcina. Wówczas to utworzono gromadę Węgierska Górka. Z dniem 1 stycznia 1958 roku wieś otrzymała status osiedla typu miejskiego. W 1961 roku Węgierską Górkę zamieszkiwało 2215 osób, a gęstość zaludnienia wynosiła 331 osób/km2. Osiedle rozlokowane było na 6,7 km² powierzchni.

23 lipca 1961 roku została oddana do użytku Szkoła Podstawowa im. Manifestu Lipcowego w Węgierskiej Górce, później Szkoła Tysiąclecia.

W 1962 roku nad brzegiem Soły otwarto ośrodek sportowy z boiskiem do piłki nożnej.

Na przełomie lat 60. i 70. w centrum Węgierskiej Górki wybudowane zostało osiedle mieszkaniowe, noszące początkowo nazwę XX-lecia PRL, po 1990 roku zmienioną na XX-lecia II RP.

Miejscowość utrzymała status osiedla aż do kolejnej reformy w dniu 1 stycznia 1973 roku, która przyniosła likwidację osiedli. Wtedy Węgierska Górka stała się siedzibą gminy o tej samej nazwie.

W związku z reformą administracyjną, 1 czerwca 1975 roku miejscowość, jak i cały powiat żywiecki, znalazła się w granicach nowoutworzonego województwa bielskiego.

W 1981 roku ukończona została budowa kościoła Przemienienia Pańskiego. Problem braku kościoła w Węgierskiej Górce podjął w swojej tece wizytacji parafii w Cięcinie kardynał Karol Wojtyła w 1972 roku. Już w 1978 roku dokonał wmurowania kamienia węgielnego pod budowę kościoła, która została ukończona trzy lata później. W kościele, którego bryła przypomina trzy namioty, znajdują się największe organy piszczałkowe na Żywiecczyźnie.

1 września 1983 roku rozpoczęło działanie pięcioletnie Technikum Odlewnicze, któremu 6 grudnia 1984 roku nadano imię Jerzego Buzka, dawnego dyrektora naczelnego Odlewni Żeliwa w Węgierskiej Górce.

Przemysł

Największym zakładem przemysłowym w Węgierskiej Górce jest METALPOL Węgierska Górka sp. z o.o. będąca kontynuatorką huty utworzonej w roku 1838. W latach powojennych zakład funkcjonował pod nazwą Fabryka Armatury i Odlewnia Węgierska Górka S.A. Spółka specjalizuje się w produkcji odlewów z żeliwa sferoidalnego dla potrzeb przemysłu maszynowego i motoryzacji oraz armatury przemysłowej i kształtek wodociągowych. .

Z dniem 1 marca 2000 roku, w następstwie przekształceń własnościowych, FAiO Węgierska Górka S.A. weszła w skład francuskiej Spółki Odlewnictwa i Metalurgii CF2M, a w roku 2010, w wyniku wykupu menadżerskiego, stała się na powrót spółką o kapitale polskim. W roku 2011 METALPOL wyprodukował 15.000 ton odlewów i zatrudniał 245 osób.

Religia

Na terenie Węgierskiej Górki działalność duszpasterską prowadzą następujące kościoły:

• Kościół Rzymskokatolicki Przemienienia Pańskiego
• Kościół Ewangelicko-Augsburski (filiał)

Edukacja

W Węgierskiej Górce działają następujące placówki edukacyjne:

• Przedszkole w Węgierskiej Górce, ul. Zielona 39
• Szkoła Podstawowa im. Obrońców Węgierskiej Górki, ul. Zielona 41 – komitet budowy szkoły w Węgierskiej Górce zawiązał się w 1957 roku, który dzięki przychylnemu stanowisku Ministerstwa Leśnictwa uzyskał obszerną parcelę usytuowaną w atrakcyjnym miejscu. Dwuletnie starania o środki i wykonawcę nie przyniosły pożądanego efektu, dopiero ogólnonarodowa akcja "Tysiąc szkół na tysiąclecie" spowodowała, że budowa weszła w stadium realizacji. Szkołę oddano do użytku 23 lipca 1961 r. Początkowo szkoła nosiła imię Manifestu Lipcowego, następnie zmieniono ją na Szkoła Tysiąclecia.
• Gimnazjum im. Krzysztofa Kamila Baczyńskiego w Węgierskiej Górce, ul. Zielona 41
• Zespół Szkół Zawodowych i Ogólnokształcących im. prof. Jerzego Buzka w Węgierskiej Górce, ul. Kościuszki 14 – powstała z inicjatywy profesorów Akademii Górniczo – Hutniczej: Platona Januszewicza i Kazimierza Gierdziejewskiego jako dwuletnia Szkoła Przemysłowa Odlewnicza. Pierwszy rok nauczania rozpoczął się 1 października 1945. Szkoła kształciła kadry dla potrzeb odbudowującej się odlewni żeliwa. Siedzibę obecnej szkoły budowano w latach 1947 – 1949, dyrektorami szkoły w tym okresie byli pracownicy odlewni: Kazimierz Gierdziejewski, Platon Januszewicz, Hygin Płoszek, T. Hylaszek, J.Rudnik. Pierwszy okres w historii szkoły zakończył się w 1955 roku – ówczesne władze oświatowe rozwiązały szkołę zawodową, a w jej siedzibie umieszczono szkołę podstawową. Odlewnia Żeliwa podjęła starania o posiadanie własnej szkoły przyzakładowej, działania te zakończyły się sukcesem i w dniu 1 września 1961 w tym samym budynku rozpoczęła się nauka. Ogromne zasługi dla dzisiejszej pozycji szkoły położył jej wieloletni dyrektor mgr Kazimierz Pawlus, który kierował placówką od 1961 roku do przedwczesnej śmierci w 1981 roku, z którego inicjatywy w latach 60. nawiązano współpracę z Fabryką Samochodów Małolitrażowych w Bielsku Białej. W ramach tego współdziałania wybudowano i wyposażono warsztaty szkolne w których kształcono wykwalifikowane kadry dla potrzeb obydwu zakładów. W roku 1971 rozpoczęto kształcenie w zawodzie mechanik pojazdów samochodowych (praktyczną naukę zawodu w klasie II i III realizowano w Fabryce Samochodów Małolitrażowych w Bielsku Białej). Dążąc do podniesienia rangi szkoły dyrekcja czyniła starania o powołanie szkoły średniej. W dniu 1 września 1973 rozpoczęło działalność Technikum Odlewniczo – Mechaniczne dla Pracujących kształcące w dwóch specjalnościach: technik odlewnik i technik mechanik – obróbka skrawaniem. W 1976 roku rozpoczęło działalność trzyletnie średnie Studium Zawodowe –administracyjno biurowe (zaoczne) jako filia Zespołu Szkół Ekonomiczno–Gastronomicznych w Żywcu. Kolejny w historii szkoły rozpoczyna utworzenie w 1983 roku dzięki staraniom dyrektora szkoły mgr Stanisława Bieńka i jego zastępcy mgr Henryka Leszczyńskiego Zespołu Szkół Odlewniczo – Mechanicznych. W dniu 1 września 1983 rozpoczęto naukę w pięcioletnim technikum odlewniczym po szkole podstawowej. W dniu 6 grudnia 1984 roku odbyła się podniosła uroczystość nadania szkole imienia i sztandaru, wzięli w niej udział przedstawiciele władz oświatowych, administracyjnych i politycznych. Patronem szkoły wybrany został Jerzy Buzek – człowiek, który dużą część swojego życia związał z Odlewnią Żeliwa i swoją działalnością przyczynił się do jej rozwoju. W czasie uroczystości nadania szkole imienia i sztandaru odsłonięte zostały dwie tablice upamiętniające postać patrona. Kolejnym posunięciem władz administracyjno – oświatowych był zakup budynku biurowca od spółki "Metalpol". W marcu 2001 r. rozpoczęto prace mające na celu zaadaptowanie budynku dla potrzeb szkoły. Pierwsze zajęcia w nowej siedzibie odbyły się w lutym 2002 r. Uchwałą Rady Powiatu z 14 lutego 2000 roku dokonano zmiany nazwy szkoły na Zespół Szkół Zawodowych w Węgierskiej Górce, w skład którego wchodziły: Technikum Mechaniczne, Zasadnicza Szkoła Zawodowa i Technikum Mechaniczne dla Dorosłych. W roku 2003 szkoła zmieniła nazwę na Zespół Szkół Zawodowych i Ogólnokształcących, w skład którego wchodzą: Liceum Ogólnokształcące, Technikum i Zasadnicza Szkoła Zawodowa .

Turystyka

Noclegi

Bazę turystyczną Węgierskiej Górki stanowią: kemping PTTK przy ul. Zielonej, domy wczasowe, pensjonaty, gospodarstwa agroturystyczne i kwatery prywatne.

Bulwary nad Sołą

7 grudnia 2009 roku został oddany do użytkowania bulwar, podzielony na trzy części: od ul. Kamiennej prawym brzegiem rzeki Soły do ul. Zielonej, wzdłuż potoku Żabniczka oraz brzegami Młynówki. Jedną z większych atrakcji bulwaru jest most łukowy nad Sołą, wykonany z afrykańskiego drewna, który łączy ul. 3 Maja z bulwarami i parkiem oraz traktem cesarskim po drugiej stronie rzeki. Całość ma być uzupełniona drobną infrastrukturą rekreacyjno-wypoczynkową, parkami zabaw dla dzieci, oświetlona i oznakowana. Wybudowane zostaną też parkingi, zejścia do Soły i stanowiska wędkarskie. Na bulwary ma być docelowo przeniesiona cała aktywność turystyczna z centrum Węgierskiej Górki.

Zagospodarowanie prawego brzegu Soły jest jednym z największych przedsięwzięć inwestycyjnych i urbanistyczno–planistycznych w powiecie żywieckim, jak i w subregionie południowym województwa śląskiego.

Aleja Zbójników

Aleja Zbójników w Węgierskiej Górce powstała w 2009 roku jako efekt odbywającego się w czerwcu pleneru rzeźbiarskiego. Celem przedsięwzięcia było przedstawienie w formie rzeźb skróconego przeglądu postaci i dziejów zbójnictwa na Żywiecczyźnie. Sześciu artystów wykonało sześć postaci zbójników. Rzeźby o wysokości od 4,5 do 5 metrów zostały ustawione wzdłuż ul. Zielonej, nieopodal Urzędu Gminy Węgierska Górka. Planowane jest rozszerzenie alei o kolejne rzeźby.

Szlaki turystyczne

Piesze szlaki turystyczne przebiegające przez miejscowość to:

• Barania Góra – Magurka Radziechowska – Glinne – Węgierska Górka – Żabnica – Abrahamów – Rysianka (Główny Szlak Beskidzki)
• Węgierska Górka – Przełęcz Siodełko – Złatna – dojście do Złatna – Wierch Wisełka pod Baranią Górą (węzeł szlaków)

Nadleśnictwo Węgierska Górka

Węgierska Górka jest siedzibą Nadleśnictwa z obrębami Lipowa i Węgierska Górka. Zasięg działania administracyjnego Nadleśnictwa Węgierska Górka obejmuje teren gmin: Lipowa, Radziechowy-Wieprz i Węgierska Górka.

Lasy Nadleśnictwa w całości zostały zaliczone do lasów ochronnych, gdzie wyszczególniono lasy rezerwatowe, lasy glebochronne i wodochronne, ostoje głuszca oraz wyłączone drzewostany nasienne.

Z wyjątkiem nielicznych małych kompleksów całe Nadleśnictwo Węgierska Górka znajduje się na terenie Zespołu Parków Krajobrazowych Beskidu Śląskiego i Żywieckiego.

Lasy Nadleśnictwa Węgierska Górka są rejonem bardzo atrakcyjnym turystycznie, a stosunkowo dobrze rozwinięta sieć szlaków komunikacyjnych sprawia, że są to tereny łatwo dostępne dla turystów. Przez lasy nadleśnictwa biegnie duża ilość szlaków turystycznych pieszych, rowerowych i konnych.

Nadleśnictwo troszczy się o edukację ekologiczną społeczeństwa. W tym celu w obiektach Nadleśnictwa i jego otoczeniu funkcjonuje Izba Edukacji Przyrodniczo-Leśnej i ścieżka dydaktyczna przyrodniczo-leśna.

Sport

W Węgierskiej Górce położona jest jedna z największych w województwie śląskim hala sportowa. Obiekt, położony na Osiedlu XX-lecia II RP, ma wymiary 50,2 m x 33,8 m i wysokość 14,5 m. Na tej powierzchni wydzielono boisko o powierzchni 22 × 44 m z dwumetrowym obejściem, co pozwoliło na uzyskanie pełnowymiarowych boisk do gry w siatkówkę, koszykówkę i piłkę ręczną. Hol główny ma powierzchnię 3819 m2.

Komunikacja

Transport drogowy

Przez Węgierską Górkę przebiega droga krajowa 69, łącząca ją z Bielskiem-Białą, Żywcem i Zwardoniem. Zachodnimi obrzeżami miejscowości przebiegać ma również projektowana obecnie droga ekspresowa S69. Rozpoczęcie budowy drogi, wraz z powstaniem w jej ciągu dwóch tuneli o długości 930 i 1000 m planowane jest na przełom 2010 i 2011 roku.

Kolej

Miejscowość przecina linia kolejowa 139 Katowice – Skalite Serafinov. Przy ul. Kolejowej położony dworzec kolejowy Węgierska Górka, na którym zatrzymują się pociągi REGIO i interREGIO Przewozów Regionalnych, które łączą go ze stacjami takimi jak Katowice, Tychy, Pszczyna, Czechowice-Dziedzice, Bielsko-Biała Główna, Żywiec, Rajcza, Oświęcim, Trzebinia, Chrzanów, czy Kraków Główny.

Komunikacja lokalna

Autobusy PKS Żywiec łączą Węgierską Górkę z Bielskiem-Białą, Żywcem i okolicznymi miejscowościami.

Zobacz też

• Węgierska Górka (stacja kolejowa)
• Bitwa pod Węgierską Górką
• 151 kompania forteczna "Węgierska Górka"
• Tadeusz Semik