Oksa

Oksa (dawn. Oxa) – wieś w Polsce położona w województwie świętokrzyskim, w powiecie jędrzejowskim, w gminie Oksa.

Do 1954 roku siedziba gminy Węgleszyn. W latach 1975-1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa kieleckiego.

Miejscowość jest siedzibą gminy Oksa.

Przez wieś przechodzi niebieska ścieżka rowerowa do Radkowa.

Historia

Miasto założył w 1554 r. Mikołaj Rej. Jego nazwa pochodzi od herbu Reja - Oksza. Fundator zapewnił każdemu osadnikowi działkę budowlaną. Mieszczanie otrzymali po półłanku pola, prawo wyrębu oraz prawo do wykarczowania lasu pod łąki. Ponadto przywilej zapewniał osadnikom 16 lat wolnizny. W 1573 r. w mieście było kilku rzemieślników, 10 domów oraz młyn. Andrzej Rej, syn pisarza, wzniósł w Oksie ratusz oraz jatki rzeźnicze. Jednocześnie zwiększył świadczenia pańszczyźniane co spowodowało zastój w rozwoju miasteczka.

Po Rejach często zmieniało ono swych właścicieli. W Oksie znajdował się drewniany zbór kalwiński wzniesiony jeszcze przez pisarza, w którym w XVII w. odbyły się cztery synody. W XVIII w. zbór został przejęty przez cystersów. Na jego miejscu wzniesiono murowany kościół, który zachował się do dzisiaj.

W 1667 r. miasto było podzielone pomiędzy dwóch właścicieli. Było tu 26 domów i 179 mieszkańców. W 1785 r. właścicielce miasta, Budziszewskiej, udało się uzyskać wznowienie przywileju na odbywanie cotygodniowych targów. W 1827 r. miasto miało 51 domów i 380 mieszkańców.

20 października 1863 r. w powstaniu styczniowym rozegrała się bitwa pod Oksą pod dowództwem Zygmunta Chmieleńskiego, gdzie został ranny Faustyn Gryliński ( 1830-1866) i awansował na stopień pułkownika. W 1867 r. Oksa utraciła prawa miejskie. W 1960 r. było tu 1235 mieszkańców.

Zabytki

• Kościół pw. św. Mikołaja, wybudowany w 1570 r. jako zbór kalwiński; fundatorem świątyni był Andrzej Rej (syn poety Mikołaja Reja); w 1678 r. przejęty siłą przez katolików, na co kalwiniści bezskutecznie skarżyli się na sejmie w 1680 i 1681 roku; budowla na planie krzyża greckiego, który tworzą nawa, prezbiterium i boczne kaplice; wewnątrz znajdują się epitafia z XVII w.

Bibliografia

• Miasta polskie w Tysiącleciu, przewodn. kom. red. Stanisław Pazyra, Zakład Narodowy imienia Ossolińskich, Wrocław - Warszawa - Kraków, 1965-1967

Zobacz też

• Gmina Nagłowice-Oksa