Sobków

.

Sobków – wieś w Polsce położona w województwie świętokrzyskim, w powiecie jędrzejowskim, w gminie Sobków. W latach 1563-1869 miasto.

W latach 1975-1998 miejscowość położona była w województwie kieleckim.

Miejscowość jest siedzibą gminy Sobków.

Położenie

Wieś położona jest na lewym brzegu Nidy. Znajduje się częściowo w obszarze Doliny Nidy, częściowo zaś na Wzgórzach Sobkowsko-Korytnickich. Występują tu złoża wapieni jurajskich, wydobywanych w kamieniołomie położonym w północnej części miejscowości.

Sobków znajduje się około 12 km na północny wschód od Jędrzejowa. 3 km na północny zachód od miejscowości znajduje się stacja kolejowa Sobków na trasie Kraków–Kielce.

Historia

Założycielem miasta był Stanisław Sobek z Sulejowa, starosta małogoski i podskarbi wielki koronny. Od jego nazwiska pochodzi nazwa miasta. Sobków powstał na gruntach wsi Nida. Przywilej lokacyjny wydał w 1563 r. król Zygmunt August. Przywilej zwalniał miasto od ceł wewnętrznych, ustanawiał targ i dwa jarmarki w roku. Zapewniał także mieszkańcom 15 lat wolnizny. Fundator Sobkowa wzniósł tu także zamek. Sobków wraz z zamkiem przeszedł na własność rodziny Drohojewskich, a później był kolejno własnością rodów: Wielopolskich, Sarbiewskich, Myszkowskich, a od 1725 r. Szaniawskich. Ci ostatni przebudowali zamek na pałac.

Rozwój miasta hamowało sąsiedztwo konkurencyjnych Chęcin i Jędrzejowa. W 1667 r. były tu zaledwie 32 domy oraz 270 mieszkańców (włącznie z dworem). W 1827 r. 115 domów i 1003 mieszkańców. W 1869 r. Sobków utracił prawa miejskie. W czasie I wojny światowej w 1915 r. osada została doszczętnie spalona.

W 1960 r. Sobków zamieszkiwało około 600 osób.

Pod Sobkowem znaleziono pozostałości osady kultury łużyckiej sprzed 3,5 tysiąca lat, oraz kultury przeworskiej. Wśród znalezisk są m.in. cztery szydła, wisiorek, siekiera oraz liczący 2000 lat naparstek, prawdopodobnie najstarszy w Polsce i jeden z najstarszych w Europie.

Zabytki

• Fortalicja sobkowska, wzniesiona na lewym brzegu rzeki w latach 1560-1570 przez Stanisława Sobka. Mury obwodowe mają kształt nieregularnego prostokąta z basztami na narożach. W obrębie murów znajduje się obszerny majdan, pośrodku którego ulokowany był pierwotny zamek Sobkowskich. Do murów przylegają zabudowania gospodarcze. Najlepiej zachowało się południowo-wschodnie skrzydło, gdzie znajduje się brama wjazdowa. Pierwotny zamek zastąpiony został przez wczesnoklasycystyczny pałac Szaniawskich. Powstał on w 1767 r. według projektu Francesco Placidiego. Obecnie znajduje się w stanie ruiny. Zachowała się zwrócona w stronę rzeki fasada główna, z czterema jońskimi kolumnami. Południowo-wschodnia elewacja boczna pochodzi z ok. 1800 r. Posiada ona ryzalit zwieńczony półkolistym tympanonem. Wypełniony on jest kartuszem stiukowym z rogami obfitości i girlandami. Znajdują się w nim również litery krajczego koronnego Stanisława Szaniawskiego oraz jego żony Anny z Kluszewskich.
• Kościół pw. św. Stanisława, wzniesiony przez Stanisława Sobka jako zbór kalwiński w połowie XVI w. W latach 1561-1566 funkcję kaznodziei pełnił tu Jan Pokrzywnica. Ok. 1570 r. syn fundatora, Stanisław Sobek, przekazał świątynię Kościołowi Katolickiemu. Budowla wniesiona została na planie krzyża. Do nawy przylegają dwie symetryczne kaplice boczne. Prezbiterium prostokątne, o takiej samej szerokości co nawa kościoła. Południowa kaplica nakryta jest sklepieniem kolebkowo-krzyżowym. Na parapecie chóru znajduje się późnobarokowy kartusz z herbami Topór i Junosza. Barokowy ołtarz główny z XVII w., ołtarze boczne z XVIII w. Ołtarz w północnej kaplicy pochodzi z 1582 r. W kościele znajduje się kilka barokowych obrazów oraz epitafia z XVIII i XIX w. Wśród nich epitafium Józefata Szaniawskiego z 1740 r. wykonane z czarnego marmuru. Ma ono formę barokowego kartusza z herbem Junosza. Kościół został uszkodzony w czasie II wojny światowej. Wyremontowano go w latach 1945-1946.
• Pozostałości kirkutu, położone na południe od cmentarza parafialnego. Kirkut założono w drugiej połowie XVIII w. Ostatnie pochówki miały tu miejsce w latach 40. XX w.
• Młynosko, staw istniejący nieprzerwanie od kilkuset lat. Wokół niego odkryto pozostałości prastarego osadnictwa. W jego zachodniej części znajdował się niegdyś młyn.