Wodzisław (województwo świętokrzyskie)

Wodzisław – wieś w Polsce położona w województwie świętokrzyskim, w powiecie jędrzejowskim, w gminie Wodzisław. Od około 1317 do 1869 miasto. Miejscowość jest siedzibą gminy Wodzisław.

Historia

Miejscowość powstała w XIV w. za panowania Władysława Łokietka. Początkowo nosiła ona nazwę Włodzisław. Dokładna data nadania Wodzisławowi praw miejskich nie jest znana ale przyjmuje się, że nastąpiło to ok. 1317 r. Wodzisław był własnością królewską. Wg Janka z Czarnkowa 3 listopada 1370 r. umierający król Kazimierz Wielki w swoim testamencie zapisał miasto Zbigniewowi, Przedborowi i Pakosławowi, synom Zbigniewa. Nie ma pewności co do tego czy zapis ten został wykonany przez króla Ludwika i królową Elżbietę.

W XVI w. miasto, które nosiło już współczesną nazwę Wodzisław należało do rodu Lanckorońskich nazywanych również Wodzisławskimi. W 1581 r. płaciło ono 16 florenów szosu od 3 łanów miejskich, 1 koła młyńskiego, 8 komorników, 2 krawców, 2 kuśnierzy, 4 tkaczów, 4 szewców, 2 kowali, 2 rzeźników, 1 kołodzieja, 1 bednarza, 1 miecznika, 1 balwierza oraz 4 piekarzy. Wodzisław był więc niewielką osadą o charakterze rzemieślniczym.

Miasto jako centrum małopolskiego kalwinizmu

W 1551 r. dziedzic miasta oddał miejscowy drewniany kościół kalwinistom. Funkcję pastora pełnił w Wodzisławiu Marcin Krowicki, który za pomocą perswazji i zręcznego postępowania nawrócił większość mieszkańców na kalwinizm. Miasteczko było jednym z prężniejszych ośrodków kalwinizmu w Małopolsce i miejscem obrad dwudziestu prowincjonalnych synodów kalwińskich: w 1557, 1558, 1559, 1560 (dwukrotnie), 1561, 1566, 1583, 1589, 1590, 1595, 1597 (dwukrotnie), 1599, 1601, 1604, 1606, 1607, 1609, 1610, 1611 i 1612 (te dwa ostatnie dystryktowe). Dzięki energicznemu przywództwu Stanisława Sarnickiego i patronów z rodziny Lanckorońskich, nie rozszerzył się tutaj arianizm i Wodzisław pozostał drugim obok Secemina głównym miastem z silną społecznością kalwińską.

Pastorami byli:

• 1555-1557 Marcin Krowicki
• 1557-1560 Marcin z Lublina
• 1560-1561 Marcin Albinus
• 1561-1565 Stanisław Sarnicki
• 1566-1591 Jan Castoreus
• 1591-1597 Franciszek Stankar (młodszy)
• 1597 Bartłomiej Sokół
• 1597-1601 Wincenty
• 1601-1602 Jan Cutenus Domicki
• 1602-1603 Jan z Mstowa
• 1603-1606 Wojciech Salinarius
• 1606-1609 Wojciech Borovius
• 1609-1613 Jan Petricius Starszy.

Zbór zniósł w 1613 roku Samuel Lanckoroński, który po klęsce Rokoszu Zebrzydowskiego nawrócił się na katolicyzm. Ufundował on nowy, murowany kościół katolicki pw. św. Marcina. Nakazał także kalwińskim mieszkańcom opuszczenie miasta albo przejście na katolicyzm. W tym samym czasie w miasteczku zaczęła się osiedlać ludność żydowska. W 1720 r. wybudowano wodzisławską synagogę.

Historia od XVII wieku

W połowie XVI w. zamek pod miastem wzniósł Jan Lanckoroński. Został on w późniejszym okresie przerobiony na pałac. Po pożarze kościoła w 1746 r. odbudował go w 1787 r. Maciej Lanckoroński.

Wg spisu z 1827 r. znajdowało się tu 191 domów. Miasto zamieszkane było przez 1760 mieszkańców. W 1857 r. było tu 321 domów (121 murowanych) i 2081 mieszkańców, w tym 1463 Żydów. W 1865 r. pożar zniszczył niemal całą osadę.

W 1869 r. Wodzisław utracił prawa miejskie. W drugiej połowie XIX w. osada liczyła ok. 4000 mieszkańców, w tym ok. 3000 Żydów. Znajdowało się tu ok. 350 domów.

W latach 1975–1998 miejscowość położona była w województwie kieleckim.

Zabytki

• Kościół św. Marcina, wzniesiony w latach 1621–1624 w stylu renesansowym; pod koniec XVIII w. przebudowany w stylu barokowym
• Zrujnowana murowana bożnica z I poł. XVI w.
• Kapliczka św. Jana Nepomucena z 1903 r.
• Pozostałości po cmentarzu żydowskim, przy trasie krajowej E-7

Bibliografia

• Filip Sulimierski, Bronisław Chlebowski, Władysław Walewski, Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, Warszawa 1880

Zobacz też

• Wodzisław
• Wodzisław Śląski
• Lanckorońscy