Nowa Słupia

Nowa Słupia (dawn. Słupia Nowa) – wieś w Polsce położona w województwie świętokrzyskim, w powiecie kieleckim, siedziba gminy Nowa Słupia. W latach 1351–1869 miasto.

Położenie

Nowa Słupia położona jest w Górach Świętokrzyskich, na wschodnim krańcu Obniżenia Wilkowskiego. Znajduje się u stóp Łysej Góry (zwanej także Świętym Krzyżem) – drugiego co do wysokości wzniesienia Łysogór. Wieś graniczy ze Świętokrzyskim Parkiem Narodowym, znajdując się w jego otulinie.

Około 5 km na południowy wschód od Słupi położony jest szczyt Góry Jeleniowskiej w Paśmie Jeleniowskim. 3 km na północny wschód znajduje się Góra Chełmowa z rezerwatem przyrody chroniącym naturalne stanowiska modrzewia polskiego.

Przez Nową Słupię przebiegają drogi wojewódzkie:

• 751 – z Suchedniowa do Ostrowca Świętokrzyskiego
• 753 – do Woli Jachowej (łącząca Słupię z Kielcami)
• 756 – ze Starachowic do Stopnicy

Nowa Słupia jest punktem początkowym zielonego szlaku turystycznego prowadzącego do Łagowa, czarnego szlaku turystycznego prowadzącego na Szczytniak, czerwonego szlaku rowerowego prowadzącego do Cedzyny oraz czarnego szlaku rowerowego prowadzącego do Opatowa. Przez wieś przechodzi niebieski szlak turystyczny z Łysej Góry do Pętkowic.

Historia

W XIII i XIV w. wieś była własnością opactwa benedyktynów na Świętym Krzyżu. Osada nosiła wówczas nazwę Słup. W 1351 r. opaci świętokrzyscy założyli miasto na mocy przywileju króla Kazimierza Wielkiego. Powstało ono w dogodniejszym miejscu, w porównaniu z poprzednim położeniem wsi, noszącej współcześnie nazwę Stara Słupia.

Rozwój miasta związany był z obsługą pielgrzymek na Święty Krzyż. W Nowej Słupi kilkukrotnie zatrzymał się m.in. król Władysław Jagiełło, pielgrzymujący do świętokrzyskiego klasztoru.

W 1405 r. Słupia otrzymała przywilej na odbywanie cotygodniowych targów. Liczba jarmarków z czasem zwiększyła się do dziewięciu. W 1578 r. miasto posiadało 2,5 łana, 21 warsztatów rzemieślniczych, 6 garncy gorzałczanych, młyn i stępę.

Po kasacji klasztoru w 1819 r. miasteczko podupadło. W 1869 r., po powstaniu styczniowym, Nowa Słupia utraciła prawa miejskie.

W 1906 r. w miasteczku urodził się Stanisław Rychter , późniejszy major WP, organizator w czasie II wojny światowej pierwszych struktur SZP i ZWZ na Kielecczyźnie.

Przed II wojną światową osada miała 3350 mieszkańców. Na skutek wojny ich liczba zmniejszyła się do 1353 w 1946 r. W 1959 r. w Nowej Słupi wybudowano wodociąg i dom wycieczkowy. W 1960 r. powstało Muzeum Staropolskiego Hutnictwa.

W latach 1975-1998 Nowa Słupia położona była w województwie kieleckim.

Współcześnie Nowa Słupia jest ośrodkiem turystycznym w Górach Świętokrzyskich. W miejscowości tej co roku odbywa się festyn archeologiczny Dymarki Świętokrzyskie, na którym prezentowane są m.in. starożytne metody wytopu żelaza.

Zabytki i atrakcje turystyczne

• Kamienny pielgrzym – figura klęczącego mężczyzny usytuowana nieopodal głównego wejścia do Świętokrzyskiego Parku Narodowego, przy drodze na Święty Krzyż. Według legendy to pełen pychy, pielgrzymujący ongiś na Święty Krzyż rycerz, który skamieniał po tym, gdy oświadczył, że bijące na szczycie klasztorne dzwony biją na jego cześć. Od tego czasu ma przesuwać się co rok o ziarenko piasku, a kiedy dotrze na szczyt nastąpi koniec świata.
• Muzeum Starożytnego Hutnictwa Świętokrzyskiego im. Mieczysława Radwana – wybudowane w miejscu, w którym odkryto pozostałości dymarek pochodzących z okresu od I do III wieku. W muzeum, poza odkrytymi dymarkami, prezentowane są także wyroby żelazne wykonane z pochodzącego z nich surowca. Wyjaśniona jest również technologia wytopów.
• Kościół parafialny pod wezwaniem Świętego Wawrzyńca – wybudowany w 1678 r. w stylu późnorenesansowym; wyposażenie kościoła barokowe.
• Dom Opata – przy ul. Świętokrzyskiej; dawna plebania, nieistniejącego już kościoła św. Michała; obecnie siedziba biblioteki publicznej i punkt informacji turystycznej.
• Kapliczka z początku XX w. – wzniesiona na miejscu figury św. Floriana; wewnątrz znajdują się figury Chrystusa i św. Marii Magdaleny.

Zobacz też

• Legenda o Pielgrzymie Świętokrzyskim
• Synagoga w Nowej Słupi
• Stara Synagoga w Nowej Słupi
• Nowa Synagoga w Nowej Słupi
• Cmentarz żydowski w Nowej Słupi

Bibliografia

• Miasta polskie w Tysiącleciu, przewodn. kom. red. Stanisław Pazyra, Zakład Narodowy imienia Ossolińskich, Wrocław – Warszawa – Kraków, 1965-1967
• Kalendarz świętokrzyski 2005. Z dnia na dzień przez stulecia. Kielce 2004.